نفس المهموم فی مصیبت سیدنا الحسین المظلوم: تفاوت میان نسخه‌ها
T.ramezani (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| عنوان = نفس المهموم فی مصیبت سیدنا الحسین المظلوم | | عنوان = نفس المهموم فی مصیبت سیدنا الحسین المظلوم | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۷: | ||
| ناشر فارسی = | | ناشر فارسی = | ||
| محل انتشارات = بیروت | | محل انتشارات = بیروت | ||
| تاریخ نشر = | | تاریخ نشر = ۱۴۱۲ | ||
| تاریخ نشر فارسی = | | تاریخ نشر فارسی = | ||
| محل ناشر فارسی = | | محل ناشر فارسی = | ||
| نوع رسانه = | | نوع رسانه = | ||
| صفحه = | | صفحه = ۶۴۴ | ||
| قطع = وزیری | | قطع = وزیری | ||
| اندازه وزن = | | اندازه وزن = | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۱: | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }}'''نفس المهموم فی مصیبت سیدنا الحسین المظلوم''' کتاب است که پیرامون زندگی‌نامه و [[شهادت]] [[امام حسین(ع)]]، توسط [[شیخ عباس قمی|عباس قمی]] نوشته شده و مقدمهٔ آن را سید احمد حسینی انجام داده است. | ||
== معرفی نویسنده کتاب == | |||
عباس قمی مشهور به محدث قمی (1294- 1359 ق/ 1255- 1319) متولد قم<ref>محمدتقی ادهم نژاد، حدیث نجابت، حاج شیخ عباس قمی، ص 114</ref> و متوفی در نجف اشرف است.<ref>مینا احمدیان، خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی، ص 64</ref> از او با عنوان «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی» یاد می شود.<ref>مینا احمدیان، خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی، ص 58</ref> عباس قمی بیش از 80 جلد کتاب در زمینه های مختلف تاریخ، حدیث، حدیث شناسی، رجال، تراجم، اخلاق، کلام، ادعیه و زیارات تالیف و تصنیف نموده<ref>علی دوانی، نقد و بررسی مقاتل موجود، ص 24</ref> که از جمله می توان به: سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، سبیل الارشاد، منازل الآخره، الفصل و الوصل، منتهی الامال ، ذخیره الابرار، شرح حکم نهج البلاغه، رساله العزیزه، فواید الرضویه، نفثه المصدور (تکمله نفس المهموم) اشاره کرد. اما معروف ترین آنها، کتاب مفاتیح الجنان می باشد.<ref>مینا احمدیان، خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی، صص 64- 66</ref> | |||
==درباره کتاب== | |||
اثر حاضر از دو کتاب تشکیل شده است: نفس المهموم (ص۵-۵۵۲) و نفثة المصدور (ص ۵۵۵-۶۲۹). تاریخ تألیف کتاب اول ۱۳۳۵ قمری و تاریخ تالیف کتاب دوم ۱۳۴۲ قمری است و هر دو پیش از منتهی الامال (کتاب دیگر همین نویسنده)، نوشته شده‌اند. کتاب اول، که در این کتابشناسی مورد نظر است، مهم‌تر از کتاب دوم است و کتاب دوم را نویسنده بدان الحاق کرده است. | |||
نفس المهموم کتابی است خوشخوان دربارهٔ [[حسین بن علی (ع)|امام حسین (ع)]] و قیام او. این کتاب حاصل جمع کتاب‌های گذشتگان است و اغلب مطاوی آن را نقل قول تشکیل می‌دهد و تحلیل و ارزیابی در آن کمتر ملاحظه می‌شود. نویسنده، خود، در آغاز کتاب می‌گوید: «جمعته من الکتب المعتبرة التی علیها الاعتماد و الرّکون و الاستناد» (ص ۶). مطالب کتاب مانند منتهی الامال است و کتاب اخیر را می‌توان گزارش فارسی آن شمرد. | |||
بنا به ادعای علی دوانی، محدث قمی، نفس المهموم را در سال 1335 قمری/ 1296 و به هنگام اقامت در مشهد تالیف نمود.<ref>علی دوانی، نقد و بررسی مقاتل موجود، ص 23</ref> اما در تحقیق دیگری پیرامون اعتبار سنجی مقاتل امام حسین (ع)، تاریخ پایان نگارش کتاب یازدهم ذی قعده 1342 قمری/ 1303 قید شده است.<ref>سیدمحمدکاظم طباطبایی و سیدحمید موسوی، اعتبار سنجی کتب مقاتل امام حسین (ع)، ص 45</ref> به نظر می رسد تاریخ دومی، متعلق به زمان تالیف کتاب نفثه المصدور فیما یتجدد به حزن یوم العاشورا باشد که معمولا به پیوست کتاب نفس المهموم و تکمله آن محسوب می شود. | |||
نخستین ترجمهٔ نفس المهموم، به قلم ابوالحسن شعرانی، با عنوان دمع السّجوم ، برای نخستین بار در سال 1327 در تهران انتشار یافت.<ref>شیخ عباس قمی، دمع المسجوم ترجمه نفس المهموم سالم التحریر، به قلم ابوالحسن شعرانی. تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه، 1369 ق/ 1327</ref> پس از آن و طی افزون بر هفتاد سال گذشته، موسسات انتشاراتی مختلف آن کتاب را با عناوین گوناگونی ( متن اصلی<ref>عباس قمی، نفس المهموم فی مصیبه سیدنا الحسین المظلوم، مقدمه سیداحمد حسینی. بیروت: دارالمحجه البیضاآ دارالرسول الاکرم، 1412ق</ref>،ترجمه<ref>عباس قمی، رموز الشهاده، ترجمه کامل نفس المهموم و نفثه المصدور، نگارش و ترجمه محمدباقر کمره ای. تهران: انتشارات اسلامیه، 1363</ref> و گزیده<ref>از جمله ر.ک: | |||
- سیدعلی کاشفی خوانساری، گزیده کتاب نفس المهموم نوشته عباس قمی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1384 و | |||
- مانند باران گریستن، تلخیص مقتل دمع المسجوم ترجمه نفس المهموم محدث قمی. تهران: شمس الضحی، 1384</ref>) از 1331 تا 1399<ref>عباس قمی، واقعه کربلا ترجمه نفس المهموم، ترجمه ابوالحسن شعرانی، ویراستار زهره شوقی. قم: اعلام التقی، 1399</ref> تجدید چاپ و منتشر کرده اند. | |||
این ترجمه، پس از درگذشت مترجم، در بلبشوی بازار کتاب، یک بار با عنوان در کربلا چه گذشت؟ (چاپ اول: تهران، انتشارات آدینهٔ سبز، ۱۳۸۹)، و بار دیگر ذیل عنوان حماسهٔ کربلا (چاپ سوم: قم، انتشارات قائم آل محمّد، ۱۳۸۹)، به چاپ رسیده است. ترجمهٔ دیگر این کتاب و نیز کتاب نفثة المصدور، به قلم محمدباقر کمره‌ای، با عنوان رموز الشهادة: ترجمهٔ کامل نفس المهموم و نفثة المصدور (چاپ اول: تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۳)، منتشر شده است. این ترجمه نیز پس از درگذشت مترجم بار دیگر با عنوان در کربلا چه گذشت» (چاپ ششم: قم، انتشارات مسجد مقدس صاحب الزمان (عج)، ۱۳۷۵)، چاپ شده است. جالب توجه اینکه دو ناشر، عنوان دو کتاب را، پس از درگذشت مترجمان آن تغییر دادند و یک عنوان برای آن برگزیدند. | |||
ترجمهٔ دیگری از نفس المهموم، به قلم علی نظری منفرد، با عنوان مقتل امام حسین علیه‌السلام و یاران منتشر شده است (چاپ سوم: قم، انتشارات سرور، ۱۳۸۹).<ref>برای آشنایی بیشتر با این کتاب رجوع شود به: سید علی میرشریفی، «سخنی در شناخت نفس المهموم»، کیهان اندیشه (شمارهٔ ۵، فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۵)، ص ۶۲-۶۳.</ref> | |||
==محتوای کتاب== | |||
نفس المهموم شامل مقدمه، پنج باب و خاتمه است. مقدمهٔ کتاب، کوتاه و دربارهٔ ولادت امام حسین است. باب اول دربارهٔ مناقب آن حضرت و پاداش گریستن بر او و لعن کشندگان او و احادیث دربارهٔ شهادت اوست. باب دوم، که مفصلترین باب کتاب است، گزارشی است از قیام آن حضرت و شهادت او و یاران و خانواده‌اش که در آن رخدادهای روز [[تاسوعا]] و [[عاشورا]] با تفصیل بیشتر بیان شده است. باب سوم دربارهٔ رخدادهای پس از شهادت آن حضرت است؛ مانند ربودن جامهٔ شهیدان، غارت خیمه‌ها، دفن پیکر شهیدان، ورود [[اهل بیت]] به کوفه، خطبهٔ حضرت [[زینب (س)|زینب]] و فرستادن سرهای شهیدان و اهل بیت به [[شام|شام.]] در باب چهارم به رخدادهایی پرداخته شده که در پی شهادت آن حضرت آشکار شد؛ مانند گریستن آسمان و زمین و مردم و فرشتگان در سوگ آن حضرت و اشعاری که شاعران در شهادت وی سرودند. در واپسین باب کتاب از فرزندان و همسران امام و پاداش زیارت او و دست‌اندازی خلفا بر قبر او سخن رفته است. قیام مختار و شرح حال توابین و مرگ معاویه و یزید، مطالب خاتمهٔ کتاب را تشکیل می‌دهد. | |||
پیوست کتاب مزبور، [[نفثه المصدور|نفثة المصدور]] است که جنگی است مختصر و در آن بیشتر به [[امام حسین (ع)]] پرداخته شده و از مناقب او و یارانش سخن رفته است. در خاتمهٔ این کتاب اندرزهایی به اهل منبر و تعزیه‌خوانان آمده است که این مطالب، با اندکی تفاوت، در کتاب منتهی الامال نیز ملاحظه می‌شود. نویسنده در این کار از استادش نوری در کتاب [[لؤلؤ و مرجان در شرط پله اول و دوم منبر روضه خوانان|لؤلؤ و مرجان]] پیروی کرده است. | |||
== چکیده کتاب == | |||
در یک حالت کلی، کتاب از یک مقدمه، پنج باب و یک خاتمه و یک زندگی نامه مؤلف (به قلم فرزندش) در انتهای کتاب، تشکیل می شود. مقدمه کتاب نفس المهموم با معرفی منابع مورد استفاده توسط مولف آغاز و در ادامه به ولادت امام حسین (ع) پرداخته می شود.<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 4و 5</ref> | |||
باب اول کتاب شامل دو فصل است. فصل نخست در ذکر مناقب امام حسین (ع) و فصل دوم به بیان ثواب گریستن بر مصیبت آن حضرت و ثواب لعن بر قاتلان او و اخباری که در [[شهادت]] ایشان وارد شده ، اختصاص دارد. این مقصود از طریق بیان چهل حدیث در آن فصل، انجام می شود. | |||
باب دوم کتاب در بیست و دو فصل، به بیان وقایع پس از بیعت مردم با [[یزید]] بن [[معاویه]] تا هنگام شهادت حضرت سید الشهداء (ع) اختصاص داده شده و طولانی‌ترین قسمت کتاب نفس‌المهموم را تشکیل می‌دهد. موضوع‌های مطرح شده در ذیل فصول متعدد، گویای تلاش عباس یزدی برای نشان دادن هر چه دقیق‌تر وقایع پس از مرگ معاویه تا شهادت امام حسین (ع) | |||
است. | |||
نمونه‌هایی از آنها عبارت است از: مرگ معاویه و وصیت او، نامه یزید به والی مدینه، اباء کردن امام حسین (ع) از بیعت، گریه حسین علیه السلام نزد قبر پیغمبر (ص)، توجه حسین (ع) به مکه و نامه نوشتن مردم [[کوفه]] برای او، شهادت [[قاسم بن حسن (ع)|قاسم بن حسن]] علیهما السلام، شهادت جمعی از اهل‌بیت (ع)، شهادت مولانا العباس امیرالمومنین علیه السلام، شهادت حضرت [[عباس ابن علی(ع)|اباالفضل]] رض. | |||
فصل بیست و دوم باب دوم کتاب نفس المهموم، مهمترین فراز کتاب بوده که در خلال آن، عباس یزدی، نحوه شهادت امام حسین (ع) در کربلا را بیان می کند. فصل با چنین عباراتی آغاز می شود: «در شهادت سیدنا ابی عبدالله الحسین المظلوم علیه السلام و طفل شیرخوار و عبدالله بن الحسن علیه السلام. این فصلی است که سرشک از دیدگان می بارد و اندوه را تازه می کند آتش غم را در دل مومن افروخته می گرداند.»<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، ص 184</ref> | |||
باب سوم کتاب (شامل چهارده فصل) در توضیح وقایع پس از شهادت امام حسین (ع) است. در این باب نیز همچون قسمت‌های قبلی کتاب، برخی فصول عنوان مستقلی دارد که از جمله می توان به فصل دوم (در تاراج کردن اثاث و شیون کردن [[حرم حسینى|حرم]] محترم بر آن حضرت)،<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 201- 204</ref> فصل چهارم (در ذکر وقایع عصر [[عاشورا]])<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 206- 209</ref> و فصل دوازدهم (در ذکر چند واقعه در راه [[شام]])<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 237- 239</ref> اشاره کرد. به طور کلی تقریبا تمام فصول باب سوم دارای تیتر اصلی و تیترهای موضوعی فرعی هستند. مفصلترین قسمت باب سوم، فصل سیزدهم،<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 239- 266</ref> در ارتباط با « ورود اهل بیت به شام» بوده و در ذیل آن چنین موضوع هایی مورد توجه مولف قرار می گیرد: خبر سهل ساعدی، شرح باب الساعات در [[دمشق]]، رسیدن اهل بیت به شام، فصل زیارت آن حضرت، شرح حال قتیبه، گفتگوی امیر با امپراطور چین، اهل بیت در مجلس یزید، شرح حال زبعری و اشعار او، خطبه [[زینب (س)|حضرت زینب]] (س) در مجلس یزید، نامه ابن عباس به یزید، ناسزا گفتن خطیب دمشقی به خاندان رسالت، خواب حضرت زینب در وفات [[رقیه بنت حسین|حضرت رقیه]] علیه السلام در شام، خطبة سید [[زین العابدین «ع»|سجاد]] در شام، گفتگوی عالم یهودی در مجلس یزید، حکایت کلیسای حافر، زاری کردن اهل سرای یزید بر اسیران و اظهار ندامت یزید از قتل امام علیه السلا. | |||
موضوع کلی باب چهارم کتاب نفس المهموم، بیان وقایع و رویدادهای «پس از شهادت حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام از گریستن آسمانها در زمین و اهل آنها و نالة ملائکه به خدای تعالی در امر آن حضرت و نوجه جن و مراثئی که برای آن حضرت گفتند» است.<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 279-</ref> بر اساس تیتربندی موجود در کتاب، باب چهارم دو فصل با عناوین: «در گریه آسمان و زمین» و «ناله و زاری کردن فرشتگان سوی خدای تعالی در امر آن حضرت و گریستن ایشان» دارد. اما در واقع فصل سومی نیز در باب سوم قرار دارد که تیتر آن «فصل فی ذکر بعض ما قیل من المراثی فیه» بوده و در ذیل آن اشعار و مراثی به زبان عربی نقل می شود.<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 298- 309</ref> | |||
در باب پنجم، مولف کتاب توضیحاتی از « فرزندان حسین علیه السلام و زوجات آن حضرت و فضل زیارت و ستم خلفاء بر قبر شریف او» در ذیل سه فصل (در ذکر فرزندان و بعض زوجات آن حضرت علیه‌السلام، در فضیلت زیارت حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام، در ستم خلفاء بر قبر شریف آن حضرت) ارائه می‌کند.<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 309- 327</ref> | |||
متن مفصل خاتمه کتاب «در شرح [[توابین]] و خروج مختار و کشتن وی کشندگان حسین علیه‌السلام را» بوده و در ذیل آن، وقایع [[قیام مختار]] و خونخواهان امام حسین (ع) و فرجام کار آنها، مورد بررسی قرار می‌گیرد.<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 327- 377</ref> و بالاخره نوشته دو صفحه‌ای علی محدث زاده در رجب 1369 قمری/ 1327 در شرح حال مولف کتاب، پایان بخش کتاب دمع السجوم ترجمه نفس المهموم اثر عباس یزدی می باشد. | |||
در یک حالت کلی ،بسیاری از فصول کتاب که در ذیل باب‌ها قرار داد، فاقد عنوان مستقل است. اما برخی از آنها نیز از سوی مولف، عنوانی دقیق یافته‌اند. از آن جمله: فصل دهم از باب دوم: تحت عنوان: «شهادت دو فرزند [[مسلم بن عقیل]] رضی الله عنه»<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 76-79</ref> و فصل یازدهم از باب دوم: تحت عنوان: «در توجه امام حسین علیه السلام از مکه به [[عراق]]».<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 80-85</ref> البته همانند فصول قبلی در چنین فصولی نیز، عناوین موضوع های مورد بحث در ذیل هر یک از فصول نیز کماکان در صدر صفحه، قید می شود. موضوع های فرعی فصل یازدهم شامل: «نصیحت ابن زبیر و ابن عباس امام علیه السلام را»، «و نهی کردن او را از رفتن به عراق»، «نپذیرفتن امام علیه السلام نصایح مردم را» و «سّر قبول نکردن امام ع قول مردم را» می شود. | |||
در همین رابطه به نظر می رسد اهمیت مطالب ارائه شده در ذیل یک فصل، مناط اعتبار برای قرار دادن تیتر مستقل برای آن فصل از سوی مولف است. زیرا فصول شانزده تا بیست و دوم باب دوم که در برگیرنده حساس‌ترین لحظات در قیام [[کربلا]] و شرح جزئیات شهادت امام حسین (ع) و یارانش است، تماما دارای تیترهای اصلی و حتی تیترهای فرعی می باشد. (صص 103- 184) | |||
== منابع کتاب == | |||
از جمله ویژگی‌های کتاب نفس‌المهموم، استفاده از منابع متعدد در تالیف آن می باشد. در این رابطه شیوه ارجاع به منبع مولف بدین ترتیب است که نام منبع در ابتدای نقل قول قرار گرفته و متن نقل قول را که معمولا نیز بسیار طولانی است، پس از آن ارائه می کند.<ref>از جمله: شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صفحات: 43 و 48 و 199</ref> البته بسیاری از مواقع نیز متن ارائه شده در کتاب، یا فاقد منبع بوده و یا آنقدر طولانی است که منبع آن را به درستی نمی توان تعیین کرد. | |||
در فرازی از کتاب نفس المهموم و در ذیل عنوان فرعی «شرایط و احکام نقل حدیث»، مولف در ارتباط با نقل احادیث ضعیف بر سر منابر توسط ذاکرین و شرایط آن، چنین می نویسد: « در اینجا ارباب تقوی و اهل ورع از ذاکرین می پرسند نقل وقایع مشکوکه مانند [[طفلان مسلم]] (ره) و هروسی حضرت قاسم (رض) و قضیه فاطمه صغری و مرغ در مثال آن در منابر چگونه است در جواب گوئیم اگر ذاکر نسبت قضیه را به کتابی که از آن نقل کرده است بدهد و به مستمع چنان وانمود نکند که یقینا صحیح است قصور ندارد وگرنه تدلیس است و تدلیس در روایت جایز نیست و چون غالب مردم متوجه این احکام نیستند لازم است چند مسئله برای توجه خواننده ذکر شود تا اگر راوی خود مجتهد نیست در امثال آنها رجوع به مجتهد اعلم کند و این هم از مسائل تقلیدی است.» در ادامه عباس یزدی مهمترین شاخص هایی که برای نقل یک روایت و حدیث توسط ذاکرین می باید رعایت شود، را به طور موجز بیان می کند.»<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 270- 272</ref> | |||
در همین چارچوب است که عباس قمی تلاش کم اثری را برای جلوگیری از داخل نمودن روایات نامعتبر و ضعیف در کتابش<ref>زهرا حیاتی، پیوندهای تاریخ نگاری و روایت پردازی ادبی در «مقتل»، ص 41</ref> که عمدتا به سبب استفاده زیاد از بحارالانوار مجلسی است. انجام می دهد.<ref>صحتی سردرودی، محمد، سهم شیخ عباس قمی در تحریف شناسی تاریخ عاشورا، ص 188</ref> | |||
اشعار نقل شده در کتاب، عمدتا به زبان عربی و بدون ترجمه و در برخی از موارد نیز به زبان فارسی هستند. از جمله در ذیل فصل بیست و دوم باب دوم، قصیده ای به نقل از آخوند ملا غلامحسین نقل شده است.<ref>شیخ عباس قمی، نفس المهموم، ص 189</ref> | |||
== ارزش و اهمیت کتاب == | |||
نفس المهموم نخستین کتاب مهم شیخ عباس قمی در حوزه عاشورا پژوهشی<ref>صحتی سردرودی، محمد، سهم شیخ عباس قمی در تحریف شناسی تاریخ عاشورا، ص 18</ref> و یکی از جامع ترین مقاتل امام حسین (ع) محسوب می شود. مولف کتاب، با استفاده از تالیفات متقدم (همچون [[الملهوف على قتلى الطفوف|اللهوف]] [[سید بن طاووس]] و مقاتل‌الطالبین ابوالفرج اصفهانی) و با بهره گیری گسترده از منابع حدیثی (همچون بحار الانوار مجلسی) و کتب تاریخی مرجع (همچون تاریخ طبری نوشته محمدبن جریر طبری) خواسته‌اش در خصوص تالیف و تدوین مقتلی مفصل و جامع از امام حسین (ع) و واقعه عاشورا را به تحقق رساند. بدین جهت آن کتاب از چنان اعتبار و اهمیتی برخوردارند که موضوع‌های آن کتاب نیز به نوبه خود، مورد بررسی و پژوهش‌های مستقلی نیز قرار گرفته است.<ref>از جمله ر.ک: - روح الله کریمی خویگانی، معنا شناسی مبتنی بر متن مقاتل در واقعه عاشورا، صص 91- 101 | |||
- بانشی، رحمت الله و باقری بید هندی، ناصر، تاریخ نگاری محدث قمی، صص 85- 97 | |||
- محدث قمی، جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت محدث قمی </ref> علی دوانی از نفس المهموم به نیکی یاد کرده و آن را «آخرین، بهترین و مشهورترین مقتل موجود شیعه» محسوب می دارد.<ref>علی دوانی، نقد و بررسی مقاتل موجود، ص 23</ref> اما همو ترجمه کتاب را مورد تردید قرار داده و از آن با عنوان ترجمه ای که «گویای مقاصد محدث قمی از این کتاب نیست»، یاد می کند.<ref>علی دوانی، نقد و بررسی مقاتل موجود، ص 29</ref> | |||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
* [http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2478509&pageStatus=0&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author کتابشناسی نفس المهموم فی مصیبت سیدنا الحسین المظلوم در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.] | *[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2478509&pageStatus=0&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author کتابشناسی نفس المهموم فی مصیبت سیدنا الحسین المظلوم در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.] | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص | *[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=8459944&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص ۱۱۴-۱۱۵.] | ||
*[http://ensani.ir/fa/article/214978/%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%AF%D8%AB%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%A7%D8%AC-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%82%D9%85%DB%8C احمدیان، مینا، خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی. مجله مسجد، س 12، ش 68، خرداد و تیر 1382] | |||
*[http://ensani.ir/fa/article/75227/%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%88%D9%86-%D8%AD%D8%A7%D8%AC-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%82%D9%85%DB%8C-%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB-%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%A8%D8%AA-1- ادهم نژاد، محمدتقی، حدیث نجابت، حاج شیخ عباس قمی. مجله مبلغان، ش 88 و ش 90، 1385 و 1386] | |||
*[http://baqeribidhendi.ir/1399/07/26/tarikhnegari بانشی، رحمت الله و باقری بید هندی، ناصر، تاریخ نگاری محدث قمی، دو فصلنامه سخن تاریخ، س 10، ش 23، بهار و تابستان 1395،] | |||
*[http://ensani.ir/fa/article/363002/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8C-%D9%85%D9%82%D8%AA%D9%84-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%DA%A9%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%AA%D9%84-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85-%D8%B9- حسینیان مقدم، حسین، سیر تکاملی مقتل نگاری با تکیه بر مقاتل نگاران اصحاب امامان معصوم ع. فصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، س 7، ش 23، تابستان 1395] | |||
*[http://ensani.ir/fa/article/418073/%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%90-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%AA%D9%84-%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%90-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D9%90-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA%D9%90-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%AA%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%87-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7 حیاتی، زهرا، پیوندهای تاریخ نگاری و روایت پردازی ادبی در «مقتل». فصلنامه علمی- پژوهشی نقد ادبی. س 12، ش 48، زمستان 1398] | |||
*دوانی، علی، نقد و بررسی مقاتل موجود. تهران: ناشر مولف، [بی تا] | |||
*[http://ensani.ir/fa/article/journal/683/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%85%D8%A7%D9%87-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87 دورنمایی از حیات علامه شعرانی، مجله کتاب ماه فلسفه، س 2، ش 18، اسفند 1387] | |||
*[http://ensani.ir/fa/article/299509/%D8%B3%D9%87%D9%85-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%82%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7 صحتی سردرودی، محمد، سهم شیخ عباس قمی در تحریف شناسی تاریخ عاشورا. فصلنامه، پژوهشی اقوام و مذاهب، سال ششم، شماره هیجدهم و نوزدهم، بهار و تابستان 1390] | |||
*طباطبایی، سیدمحمدکاظم و موسوی، سیدحمید، اعتبار سنجی کتب مقاتل امام حسین (ع). آیت بوستان (پژوهش نامه معارف حسینی)، س 1، ش 1، بهار 1395 | |||
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=3512230&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author قمی، عباس، دمع السجوم ترجمه نفس المهموم، ترجمه حاج شیخ ابوالحسن شعرانی. تهران: انتشارات علمیه، چاپ سوم، دی 1364] | |||
*[http://ensani.ir/fa/article/460869/%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%A8%D8%AA%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%AA%D9%86-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%AA%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%87-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7 کریمی خویگانی، روح الله، معنا شناسی مبتنی بر متن مقاتل در واقعه عاشورا. مجله پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، س 29، ش 50، بهار 1400] | |||
*محدث قمی، جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت محدث قمی، 2 جلد. قم: کنگره بزرگداشت محدث قمی، 1389 | |||
==پی‌نوشت== | |||
[[رده:کتاب‌ها]] | [[رده:کتاب‌ها]] | ||
[[رده:کتاب‌ها در گروه تاریخ]] | [[رده:کتاب‌ها در گروه تاریخ]] | ||
[[en:Nafas al-mahmūm]] | |||
<references />{{کتابشناسی امام حسین (ع)}}{{کتابشناسی عاشورا}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۵ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۵۱
| نفس المهموم فی مصیبت سیدنا الحسین المظلوم
| |
|---|---|
 | |
| نویسنده | عباس قمی |
| ناشر | دارالمحجة البیضاء و دارالرسول الاکرم (ص) |
| محل نشر | بیروت |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۲ |
| چاپ | اول |
| تعداد صفحات | ۶۴۴ |
| قطع | وزیری |
نفس المهموم فی مصیبت سیدنا الحسین المظلوم کتاب است که پیرامون زندگی‌نامه و شهادت امام حسین(ع)، توسط عباس قمی نوشته شده و مقدمهٔ آن را سید احمد حسینی انجام داده است.
معرفی نویسنده کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عباس قمی مشهور به محدث قمی (1294- 1359 ق/ 1255- 1319) متولد قم[۱] و متوفی در نجف اشرف است.[۲] از او با عنوان «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی» یاد می شود.[۳] عباس قمی بیش از 80 جلد کتاب در زمینه های مختلف تاریخ، حدیث، حدیث شناسی، رجال، تراجم، اخلاق، کلام، ادعیه و زیارات تالیف و تصنیف نموده[۴] که از جمله می توان به: سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، سبیل الارشاد، منازل الآخره، الفصل و الوصل، منتهی الامال ، ذخیره الابرار، شرح حکم نهج البلاغه، رساله العزیزه، فواید الرضویه، نفثه المصدور (تکمله نفس المهموم) اشاره کرد. اما معروف ترین آنها، کتاب مفاتیح الجنان می باشد.[۵]
درباره کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اثر حاضر از دو کتاب تشکیل شده است: نفس المهموم (ص۵-۵۵۲) و نفثة المصدور (ص ۵۵۵-۶۲۹). تاریخ تألیف کتاب اول ۱۳۳۵ قمری و تاریخ تالیف کتاب دوم ۱۳۴۲ قمری است و هر دو پیش از منتهی الامال (کتاب دیگر همین نویسنده)، نوشته شده‌اند. کتاب اول، که در این کتابشناسی مورد نظر است، مهم‌تر از کتاب دوم است و کتاب دوم را نویسنده بدان الحاق کرده است.
نفس المهموم کتابی است خوشخوان دربارهٔ امام حسین (ع) و قیام او. این کتاب حاصل جمع کتاب‌های گذشتگان است و اغلب مطاوی آن را نقل قول تشکیل می‌دهد و تحلیل و ارزیابی در آن کمتر ملاحظه می‌شود. نویسنده، خود، در آغاز کتاب می‌گوید: «جمعته من الکتب المعتبرة التی علیها الاعتماد و الرّکون و الاستناد» (ص ۶). مطالب کتاب مانند منتهی الامال است و کتاب اخیر را می‌توان گزارش فارسی آن شمرد.
بنا به ادعای علی دوانی، محدث قمی، نفس المهموم را در سال 1335 قمری/ 1296 و به هنگام اقامت در مشهد تالیف نمود.[۶] اما در تحقیق دیگری پیرامون اعتبار سنجی مقاتل امام حسین (ع)، تاریخ پایان نگارش کتاب یازدهم ذی قعده 1342 قمری/ 1303 قید شده است.[۷] به نظر می رسد تاریخ دومی، متعلق به زمان تالیف کتاب نفثه المصدور فیما یتجدد به حزن یوم العاشورا باشد که معمولا به پیوست کتاب نفس المهموم و تکمله آن محسوب می شود.
نخستین ترجمهٔ نفس المهموم، به قلم ابوالحسن شعرانی، با عنوان دمع السّجوم ، برای نخستین بار در سال 1327 در تهران انتشار یافت.[۸] پس از آن و طی افزون بر هفتاد سال گذشته، موسسات انتشاراتی مختلف آن کتاب را با عناوین گوناگونی ( متن اصلی[۹]،ترجمه[۱۰] و گزیده[۱۱]) از 1331 تا 1399[۱۲] تجدید چاپ و منتشر کرده اند.
این ترجمه، پس از درگذشت مترجم، در بلبشوی بازار کتاب، یک بار با عنوان در کربلا چه گذشت؟ (چاپ اول: تهران، انتشارات آدینهٔ سبز، ۱۳۸۹)، و بار دیگر ذیل عنوان حماسهٔ کربلا (چاپ سوم: قم، انتشارات قائم آل محمّد، ۱۳۸۹)، به چاپ رسیده است. ترجمهٔ دیگر این کتاب و نیز کتاب نفثة المصدور، به قلم محمدباقر کمره‌ای، با عنوان رموز الشهادة: ترجمهٔ کامل نفس المهموم و نفثة المصدور (چاپ اول: تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۳)، منتشر شده است. این ترجمه نیز پس از درگذشت مترجم بار دیگر با عنوان در کربلا چه گذشت» (چاپ ششم: قم، انتشارات مسجد مقدس صاحب الزمان (عج)، ۱۳۷۵)، چاپ شده است. جالب توجه اینکه دو ناشر، عنوان دو کتاب را، پس از درگذشت مترجمان آن تغییر دادند و یک عنوان برای آن برگزیدند. ترجمهٔ دیگری از نفس المهموم، به قلم علی نظری منفرد، با عنوان مقتل امام حسین علیه‌السلام و یاران منتشر شده است (چاپ سوم: قم، انتشارات سرور، ۱۳۸۹).[۱۳]
محتوای کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نفس المهموم شامل مقدمه، پنج باب و خاتمه است. مقدمهٔ کتاب، کوتاه و دربارهٔ ولادت امام حسین است. باب اول دربارهٔ مناقب آن حضرت و پاداش گریستن بر او و لعن کشندگان او و احادیث دربارهٔ شهادت اوست. باب دوم، که مفصلترین باب کتاب است، گزارشی است از قیام آن حضرت و شهادت او و یاران و خانواده‌اش که در آن رخدادهای روز تاسوعا و عاشورا با تفصیل بیشتر بیان شده است. باب سوم دربارهٔ رخدادهای پس از شهادت آن حضرت است؛ مانند ربودن جامهٔ شهیدان، غارت خیمه‌ها، دفن پیکر شهیدان، ورود اهل بیت به کوفه، خطبهٔ حضرت زینب و فرستادن سرهای شهیدان و اهل بیت به شام. در باب چهارم به رخدادهایی پرداخته شده که در پی شهادت آن حضرت آشکار شد؛ مانند گریستن آسمان و زمین و مردم و فرشتگان در سوگ آن حضرت و اشعاری که شاعران در شهادت وی سرودند. در واپسین باب کتاب از فرزندان و همسران امام و پاداش زیارت او و دست‌اندازی خلفا بر قبر او سخن رفته است. قیام مختار و شرح حال توابین و مرگ معاویه و یزید، مطالب خاتمهٔ کتاب را تشکیل می‌دهد.
پیوست کتاب مزبور، نفثة المصدور است که جنگی است مختصر و در آن بیشتر به امام حسین (ع) پرداخته شده و از مناقب او و یارانش سخن رفته است. در خاتمهٔ این کتاب اندرزهایی به اهل منبر و تعزیه‌خوانان آمده است که این مطالب، با اندکی تفاوت، در کتاب منتهی الامال نیز ملاحظه می‌شود. نویسنده در این کار از استادش نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان پیروی کرده است.
چکیده کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در یک حالت کلی، کتاب از یک مقدمه، پنج باب و یک خاتمه و یک زندگی نامه مؤلف (به قلم فرزندش) در انتهای کتاب، تشکیل می شود. مقدمه کتاب نفس المهموم با معرفی منابع مورد استفاده توسط مولف آغاز و در ادامه به ولادت امام حسین (ع) پرداخته می شود.[۱۴]
باب اول کتاب شامل دو فصل است. فصل نخست در ذکر مناقب امام حسین (ع) و فصل دوم به بیان ثواب گریستن بر مصیبت آن حضرت و ثواب لعن بر قاتلان او و اخباری که در شهادت ایشان وارد شده ، اختصاص دارد. این مقصود از طریق بیان چهل حدیث در آن فصل، انجام می شود.
باب دوم کتاب در بیست و دو فصل، به بیان وقایع پس از بیعت مردم با یزید بن معاویه تا هنگام شهادت حضرت سید الشهداء (ع) اختصاص داده شده و طولانی‌ترین قسمت کتاب نفس‌المهموم را تشکیل می‌دهد. موضوع‌های مطرح شده در ذیل فصول متعدد، گویای تلاش عباس یزدی برای نشان دادن هر چه دقیق‌تر وقایع پس از مرگ معاویه تا شهادت امام حسین (ع)
است.
نمونه‌هایی از آنها عبارت است از: مرگ معاویه و وصیت او، نامه یزید به والی مدینه، اباء کردن امام حسین (ع) از بیعت، گریه حسین علیه السلام نزد قبر پیغمبر (ص)، توجه حسین (ع) به مکه و نامه نوشتن مردم کوفه برای او، شهادت قاسم بن حسن علیهما السلام، شهادت جمعی از اهل‌بیت (ع)، شهادت مولانا العباس امیرالمومنین علیه السلام، شهادت حضرت اباالفضل رض.
فصل بیست و دوم باب دوم کتاب نفس المهموم، مهمترین فراز کتاب بوده که در خلال آن، عباس یزدی، نحوه شهادت امام حسین (ع) در کربلا را بیان می کند. فصل با چنین عباراتی آغاز می شود: «در شهادت سیدنا ابی عبدالله الحسین المظلوم علیه السلام و طفل شیرخوار و عبدالله بن الحسن علیه السلام. این فصلی است که سرشک از دیدگان می بارد و اندوه را تازه می کند آتش غم را در دل مومن افروخته می گرداند.»[۱۵]
باب سوم کتاب (شامل چهارده فصل) در توضیح وقایع پس از شهادت امام حسین (ع) است. در این باب نیز همچون قسمت‌های قبلی کتاب، برخی فصول عنوان مستقلی دارد که از جمله می توان به فصل دوم (در تاراج کردن اثاث و شیون کردن حرم محترم بر آن حضرت)،[۱۶] فصل چهارم (در ذکر وقایع عصر عاشورا)[۱۷] و فصل دوازدهم (در ذکر چند واقعه در راه شام)[۱۸] اشاره کرد. به طور کلی تقریبا تمام فصول باب سوم دارای تیتر اصلی و تیترهای موضوعی فرعی هستند. مفصلترین قسمت باب سوم، فصل سیزدهم،[۱۹] در ارتباط با « ورود اهل بیت به شام» بوده و در ذیل آن چنین موضوع هایی مورد توجه مولف قرار می گیرد: خبر سهل ساعدی، شرح باب الساعات در دمشق، رسیدن اهل بیت به شام، فصل زیارت آن حضرت، شرح حال قتیبه، گفتگوی امیر با امپراطور چین، اهل بیت در مجلس یزید، شرح حال زبعری و اشعار او، خطبه حضرت زینب (س) در مجلس یزید، نامه ابن عباس به یزید، ناسزا گفتن خطیب دمشقی به خاندان رسالت، خواب حضرت زینب در وفات حضرت رقیه علیه السلام در شام، خطبة سید سجاد در شام، گفتگوی عالم یهودی در مجلس یزید، حکایت کلیسای حافر، زاری کردن اهل سرای یزید بر اسیران و اظهار ندامت یزید از قتل امام علیه السلا.
موضوع کلی باب چهارم کتاب نفس المهموم، بیان وقایع و رویدادهای «پس از شهادت حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام از گریستن آسمانها در زمین و اهل آنها و نالة ملائکه به خدای تعالی در امر آن حضرت و نوجه جن و مراثئی که برای آن حضرت گفتند» است.[۲۰] بر اساس تیتربندی موجود در کتاب، باب چهارم دو فصل با عناوین: «در گریه آسمان و زمین» و «ناله و زاری کردن فرشتگان سوی خدای تعالی در امر آن حضرت و گریستن ایشان» دارد. اما در واقع فصل سومی نیز در باب سوم قرار دارد که تیتر آن «فصل فی ذکر بعض ما قیل من المراثی فیه» بوده و در ذیل آن اشعار و مراثی به زبان عربی نقل می شود.[۲۱]
در باب پنجم، مولف کتاب توضیحاتی از « فرزندان حسین علیه السلام و زوجات آن حضرت و فضل زیارت و ستم خلفاء بر قبر شریف او» در ذیل سه فصل (در ذکر فرزندان و بعض زوجات آن حضرت علیه‌السلام، در فضیلت زیارت حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام، در ستم خلفاء بر قبر شریف آن حضرت) ارائه می‌کند.[۲۲]
متن مفصل خاتمه کتاب «در شرح توابین و خروج مختار و کشتن وی کشندگان حسین علیه‌السلام را» بوده و در ذیل آن، وقایع قیام مختار و خونخواهان امام حسین (ع) و فرجام کار آنها، مورد بررسی قرار می‌گیرد.[۲۳] و بالاخره نوشته دو صفحه‌ای علی محدث زاده در رجب 1369 قمری/ 1327 در شرح حال مولف کتاب، پایان بخش کتاب دمع السجوم ترجمه نفس المهموم اثر عباس یزدی می باشد.
در یک حالت کلی ،بسیاری از فصول کتاب که در ذیل باب‌ها قرار داد، فاقد عنوان مستقل است. اما برخی از آنها نیز از سوی مولف، عنوانی دقیق یافته‌اند. از آن جمله: فصل دهم از باب دوم: تحت عنوان: «شهادت دو فرزند مسلم بن عقیل رضی الله عنه»[۲۴] و فصل یازدهم از باب دوم: تحت عنوان: «در توجه امام حسین علیه السلام از مکه به عراق».[۲۵] البته همانند فصول قبلی در چنین فصولی نیز، عناوین موضوع های مورد بحث در ذیل هر یک از فصول نیز کماکان در صدر صفحه، قید می شود. موضوع های فرعی فصل یازدهم شامل: «نصیحت ابن زبیر و ابن عباس امام علیه السلام را»، «و نهی کردن او را از رفتن به عراق»، «نپذیرفتن امام علیه السلام نصایح مردم را» و «سّر قبول نکردن امام ع قول مردم را» می شود.
در همین رابطه به نظر می رسد اهمیت مطالب ارائه شده در ذیل یک فصل، مناط اعتبار برای قرار دادن تیتر مستقل برای آن فصل از سوی مولف است. زیرا فصول شانزده تا بیست و دوم باب دوم که در برگیرنده حساس‌ترین لحظات در قیام کربلا و شرح جزئیات شهادت امام حسین (ع) و یارانش است، تماما دارای تیترهای اصلی و حتی تیترهای فرعی می باشد. (صص 103- 184)
منابع کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از جمله ویژگی‌های کتاب نفس‌المهموم، استفاده از منابع متعدد در تالیف آن می باشد. در این رابطه شیوه ارجاع به منبع مولف بدین ترتیب است که نام منبع در ابتدای نقل قول قرار گرفته و متن نقل قول را که معمولا نیز بسیار طولانی است، پس از آن ارائه می کند.[۲۶] البته بسیاری از مواقع نیز متن ارائه شده در کتاب، یا فاقد منبع بوده و یا آنقدر طولانی است که منبع آن را به درستی نمی توان تعیین کرد.
در فرازی از کتاب نفس المهموم و در ذیل عنوان فرعی «شرایط و احکام نقل حدیث»، مولف در ارتباط با نقل احادیث ضعیف بر سر منابر توسط ذاکرین و شرایط آن، چنین می نویسد: « در اینجا ارباب تقوی و اهل ورع از ذاکرین می پرسند نقل وقایع مشکوکه مانند طفلان مسلم (ره) و هروسی حضرت قاسم (رض) و قضیه فاطمه صغری و مرغ در مثال آن در منابر چگونه است در جواب گوئیم اگر ذاکر نسبت قضیه را به کتابی که از آن نقل کرده است بدهد و به مستمع چنان وانمود نکند که یقینا صحیح است قصور ندارد وگرنه تدلیس است و تدلیس در روایت جایز نیست و چون غالب مردم متوجه این احکام نیستند لازم است چند مسئله برای توجه خواننده ذکر شود تا اگر راوی خود مجتهد نیست در امثال آنها رجوع به مجتهد اعلم کند و این هم از مسائل تقلیدی است.» در ادامه عباس یزدی مهمترین شاخص هایی که برای نقل یک روایت و حدیث توسط ذاکرین می باید رعایت شود، را به طور موجز بیان می کند.»[۲۷]
در همین چارچوب است که عباس قمی تلاش کم اثری را برای جلوگیری از داخل نمودن روایات نامعتبر و ضعیف در کتابش[۲۸] که عمدتا به سبب استفاده زیاد از بحارالانوار مجلسی است. انجام می دهد.[۲۹]
اشعار نقل شده در کتاب، عمدتا به زبان عربی و بدون ترجمه و در برخی از موارد نیز به زبان فارسی هستند. از جمله در ذیل فصل بیست و دوم باب دوم، قصیده ای به نقل از آخوند ملا غلامحسین نقل شده است.[۳۰]
ارزش و اهمیت کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نفس المهموم نخستین کتاب مهم شیخ عباس قمی در حوزه عاشورا پژوهشی[۳۱] و یکی از جامع ترین مقاتل امام حسین (ع) محسوب می شود. مولف کتاب، با استفاده از تالیفات متقدم (همچون اللهوف سید بن طاووس و مقاتل‌الطالبین ابوالفرج اصفهانی) و با بهره گیری گسترده از منابع حدیثی (همچون بحار الانوار مجلسی) و کتب تاریخی مرجع (همچون تاریخ طبری نوشته محمدبن جریر طبری) خواسته‌اش در خصوص تالیف و تدوین مقتلی مفصل و جامع از امام حسین (ع) و واقعه عاشورا را به تحقق رساند. بدین جهت آن کتاب از چنان اعتبار و اهمیتی برخوردارند که موضوع‌های آن کتاب نیز به نوبه خود، مورد بررسی و پژوهش‌های مستقلی نیز قرار گرفته است.[۳۲] علی دوانی از نفس المهموم به نیکی یاد کرده و آن را «آخرین، بهترین و مشهورترین مقتل موجود شیعه» محسوب می دارد.[۳۳] اما همو ترجمه کتاب را مورد تردید قرار داده و از آن با عنوان ترجمه ای که «گویای مقاصد محدث قمی از این کتاب نیست»، یاد می کند.[۳۴]
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص ۱۱۴-۱۱۵.
- احمدیان، مینا، خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی. مجله مسجد، س 12، ش 68، خرداد و تیر 1382
- ادهم نژاد، محمدتقی، حدیث نجابت، حاج شیخ عباس قمی. مجله مبلغان، ش 88 و ش 90، 1385 و 1386
- بانشی، رحمت الله و باقری بید هندی، ناصر، تاریخ نگاری محدث قمی، دو فصلنامه سخن تاریخ، س 10، ش 23، بهار و تابستان 1395،
- حسینیان مقدم، حسین، سیر تکاملی مقتل نگاری با تکیه بر مقاتل نگاران اصحاب امامان معصوم ع. فصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، س 7، ش 23، تابستان 1395
- حیاتی، زهرا، پیوندهای تاریخ نگاری و روایت پردازی ادبی در «مقتل». فصلنامه علمی- پژوهشی نقد ادبی. س 12، ش 48، زمستان 1398
- دوانی، علی، نقد و بررسی مقاتل موجود. تهران: ناشر مولف، [بی تا]
- دورنمایی از حیات علامه شعرانی، مجله کتاب ماه فلسفه، س 2، ش 18، اسفند 1387
- صحتی سردرودی، محمد، سهم شیخ عباس قمی در تحریف شناسی تاریخ عاشورا. فصلنامه، پژوهشی اقوام و مذاهب، سال ششم، شماره هیجدهم و نوزدهم، بهار و تابستان 1390
- طباطبایی، سیدمحمدکاظم و موسوی، سیدحمید، اعتبار سنجی کتب مقاتل امام حسین (ع). آیت بوستان (پژوهش نامه معارف حسینی)، س 1، ش 1، بهار 1395
- قمی، عباس، دمع السجوم ترجمه نفس المهموم، ترجمه حاج شیخ ابوالحسن شعرانی. تهران: انتشارات علمیه، چاپ سوم، دی 1364
- کریمی خویگانی، روح الله، معنا شناسی مبتنی بر متن مقاتل در واقعه عاشورا. مجله پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، س 29، ش 50، بهار 1400
- محدث قمی، جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت محدث قمی، 2 جلد. قم: کنگره بزرگداشت محدث قمی، 1389
پی‌نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ محمدتقی ادهم نژاد، حدیث نجابت، حاج شیخ عباس قمی، ص 114
- ↑ مینا احمدیان، خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی، ص 64
- ↑ مینا احمدیان، خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی، ص 58
- ↑ علی دوانی، نقد و بررسی مقاتل موجود، ص 24
- ↑ مینا احمدیان، خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس محدث قمی، صص 64- 66
- ↑ علی دوانی، نقد و بررسی مقاتل موجود، ص 23
- ↑ سیدمحمدکاظم طباطبایی و سیدحمید موسوی، اعتبار سنجی کتب مقاتل امام حسین (ع)، ص 45
- ↑ شیخ عباس قمی، دمع المسجوم ترجمه نفس المهموم سالم التحریر، به قلم ابوالحسن شعرانی. تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه، 1369 ق/ 1327
- ↑ عباس قمی، نفس المهموم فی مصیبه سیدنا الحسین المظلوم، مقدمه سیداحمد حسینی. بیروت: دارالمحجه البیضاآ دارالرسول الاکرم، 1412ق
- ↑ عباس قمی، رموز الشهاده، ترجمه کامل نفس المهموم و نفثه المصدور، نگارش و ترجمه محمدباقر کمره ای. تهران: انتشارات اسلامیه، 1363
- ↑ از جمله ر.ک: - سیدعلی کاشفی خوانساری، گزیده کتاب نفس المهموم نوشته عباس قمی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1384 و - مانند باران گریستن، تلخیص مقتل دمع المسجوم ترجمه نفس المهموم محدث قمی. تهران: شمس الضحی، 1384
- ↑ عباس قمی، واقعه کربلا ترجمه نفس المهموم، ترجمه ابوالحسن شعرانی، ویراستار زهره شوقی. قم: اعلام التقی، 1399
- ↑ برای آشنایی بیشتر با این کتاب رجوع شود به: سید علی میرشریفی، «سخنی در شناخت نفس المهموم»، کیهان اندیشه (شمارهٔ ۵، فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۵)، ص ۶۲-۶۳.
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 4و 5
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، ص 184
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 201- 204
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 206- 209
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 237- 239
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 239- 266
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 279-
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 298- 309
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 309- 327
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 327- 377
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 76-79
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 80-85
- ↑ از جمله: شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صفحات: 43 و 48 و 199
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، صص 270- 272
- ↑ زهرا حیاتی، پیوندهای تاریخ نگاری و روایت پردازی ادبی در «مقتل»، ص 41
- ↑ صحتی سردرودی، محمد، سهم شیخ عباس قمی در تحریف شناسی تاریخ عاشورا، ص 188
- ↑ شیخ عباس قمی، نفس المهموم، ص 189
- ↑ صحتی سردرودی، محمد، سهم شیخ عباس قمی در تحریف شناسی تاریخ عاشورا، ص 18
- ↑ از جمله ر.ک: - روح الله کریمی خویگانی، معنا شناسی مبتنی بر متن مقاتل در واقعه عاشورا، صص 91- 101 - بانشی، رحمت الله و باقری بید هندی، ناصر، تاریخ نگاری محدث قمی، صص 85- 97 - محدث قمی، جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت محدث قمی
- ↑ علی دوانی، نقد و بررسی مقاتل موجود، ص 23
- ↑ علی دوانی، نقد و بررسی مقاتل موجود، ص 29