آیه ذبح عظیم

آیه ذبح عظیم، سوره صافات آیه 107

آیه ذبح عظیم (سوره صافات، آیه 107) به روایت ذبح حضرت اسماعیل به دست حضرت ابراهیم اشاره دارد که به فرمان خدا حضرت ابراهیم گوسفندی را به جای پسرش قربانی نمود. بعضی از مفسرین معتقد هستند که منظور از ذبح عظیم امام حسین(ع) است که در روز عاشورا از قفا سر از بدنشان جدا کردند.

متن آیه

وَ فَدَیناُه بِذِبحٍ عَظیمٍ

ذبح بزرگی جایگزین او کردیم.

شان نزول

فضل بن شاذان گوید: "از حضرت رضا چنین شنیدم که آن زمان که خداوند تبارک و تعالی به حضرت ابراهیم امر فرمود که به جای فرزندش اسماعیل، گوسفندی را که خدا فرستاده بود ذبح نماید، حضرت ابراهیم در دل آرزو کرد که ای کاش فرزند خود اسماعیل را بدست خود ذبح میکرد و دستور ذبح گوسفند به جای ذبح فرزندش داده نمیشد. تا به این وسیله احساس پدری را که عزیزتزین فرزندش را بدست خود ذبح میکند، داشته باشد و در نتیجه شایسته رفیع ترین درجات ثواب در صبر بر مصائب شود. خداوند نیز به او وحی فرمود که: "ای ابراهیم، محبوب ترین خلق من در نزد تو کیست؟" ابراهیم گفت: "خدایا مخلوقی خلق نکرده ای که از حبیبت محمد(ص) نزد من محبوبتر باشد." خداوند به او وحی فرمود: "ای ابراهیم، آیا او را بیشتر دوست میداری یا خودت را؟" گفت: "او را بیشتر دوست داردم." خداوند فرمود: "آیا فرزند او را بیشتر دوست داری یا فرزند خودت را؟" ابراهیم عرض کرد: "فرزند او را." خداوند فرمود: "آیا بریدن سر فرزند از روی ظلم به دست دشمنانش دل تو را بیشتر به درد میآورد یا بریدن سر فرزندت به دست خودت به خاطر اطاعات از فرمان من؟" گفت: "بریده شدن سر فرزند او به دست دشمنانش دل مرا بیشتر به درد میآورد." خداوند فرمود: "گروهی که خود را از امت محمد(ص) میدانند، سر فرزندش حسین(ع) را به ظلم و ستم ذبح خواهند کرد و با این کار مستوجب خشم و غضب من خواهند شد. ابراهیم بر این مطلب جزع و فزع نمود. دلش به درد آمد و شروع به گریه کرد. خداوند هم به او چنین وحی نمود. ای ابراهیم، به خاطر این ناراحتی و جزع و فزعت بر حسین و قتل او، ناراحتی و اندوهت را بر اسماعیل در صورتی که او را ذبح میکردی، پذیرفتیم و رفیع ترین درجات ثواب در صبر بر مصائب را به تو دادیم. آیه ذبح عظیم بدان اشاره دارد.

روایت شاذان مشکل سند ندارد زیرا راویان آن عبارتند از: شیخ صدوق از استادش، عبدالواحد بن محمد بن عبدوس نیشابوری العطار و از علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری از فضل بن شاذان که هر دو از اصحاب ائمه بودند.

مصداق آیه

ذبح عظیم یعنی ذبح یا مذبوح بزرگ و بزرگوار که تنها یکبار در قرآن به کار رفته است. در روایات بیان شده مصداق ذبح عظیم تنها شایسته حضرت سیدالشهدا است. در این صورت واژه فدیناه به معنای عوضناه است یعنی خداوند مصیبت شهادت امام حسین(ع) را که به دست دشمنانش ذبح خواهد شد به جای مصیبتی که قرار بود ابراهیم متحمل شود قرار داد. به این معنا که حضرا ابراهیم برای بالا بردن درجات خود بر حضرت امام حسین(ع) گریست.

غالب مفسران شیعه و اهل سنت در اینجا گفته اند: "مراد از ذبح عظیم کبش (قوچ) است. به گفته علامه طباطبایی چون این ذبح به امر الهی است و به خداوند نسبت داده میشود لذا عظیم نامیده شد وگرنه این ذبح فی نفسه عظیم نبوده است. بعضی از مفسران شیعه از جمله ملاحسین فیض کاشانی در تفسیر صافی، سید هاشم بحرانی در تفسیر برهان، حویزی در تفسیر نور الثقلین، مجلسی در بحار الانوار طبق حدیثی که از امام رضا(ع) روایت شده است نقل کرده‌اند که در اینجا مراد از ذبح عظیم امام حسین(ع) است که ذریه ابراهیم است و او جانشین ذبح اسماعیل قرار گرفت.

در روایت ریان بن شبیب مذکور است که امام رضا فرمود: "ای پسر شبیب، هرگاه خواستی بر چیزی گریه کنی، پس بر حسین گریه کن که او را ذبح نمودند."

پس از آنکه شمر در عصر عاشورا سر امام حسین را از قفا از بدن جدا نمود امام به ذبیح کربلا یا الذبیح مشهور شد.

منبع

• حسین بن علی امام شهدا، مرضیه محمدزاده، مجتمع فرهنگی عاشورا، 1388، ص 130-132