کسایی مروزی
کسایی مروزی (۳۴۱ ه. ق-۳۹۴ ه. ق) یکی از شاعران عهد سامانی و اوایل عهد غزنوی است که نخستین مرثیه‌ی عاشورایی را سروده‌است.
| کسایی مروزی | |
|---|---|
 | |
| نام اصلی | ابوالحسن یا ابوالاسحاق مجدالدّین اسحاق کسایی مروزی |
| زادروز | ۲۷ماه شوّال سال ۳۴۱ ه. ق مرو |
| مرگ | ۳۹۴ ه. ق مرو |
زندگینامه
ابوالحسن یا ابوالاسحاق مجدالدّین اسحاق کسایی مروزی در ۲۷ ماه شوّال سال ۳۴۱ ه. ق در مرو متولد شد. وی از شاعران ایران در قرن چهارم هجری است. در اواخر عهد سامانی و اوایل عهد غزنوی می‌زیسته و محمد عوفی، از شاعران ایرانی، وی را در شمار شعرای «آل سبکتکین» نام برده‌است. در آغاز کار شاعری مدّاح بود و از مدایحش قطعاتی در تذکره‌ها موجود است. نخست مدّاح سامانیان و نیز مدّاح عبداللّه بن احمد عتبی وزیر نوح بن منصور بود. ولی در اواخر عمر پشیمان شد و از مداحی دست کشید و به سرودن اشعاری در پند و اندرز و مدح و رثای اهل بیت(ع) پرداخت.
کسایی به مذهب تشیع معتقد بوده‌است و اکثر اشعارش در منقبت اهل بیت(ع) است. او یکی از بزرگترین شاعران ادب فارسی و نخستین شاعر پارسی زبان است که مرثیه‌ی عاشورایی سروده‌است. با توجه به شواهد قطعی تاریخی و آثار این سخنور بزرگ، تردیدی در تشیّع او وجود ندارد.
کسایی از استادان مسلّم شعر عصر خویش بود و در ابداع مضامین و بیان معانی و توصیفات و ایراد تشبیهات مهارت و قدرت بسیار داشت. زبان ساده و شیرین او راه را به تعقید و تکلّف بسته و بیانی مطبوع و دلنشین ارائه داده‌است. او علاوه بر توصیفات و مدایح، مواعظ و حکمت را هم در شعر فارسی به کمال رساند و مقدمات ظهور شاعرانی چون ناصرخسرو را فراهم ساخت.
ناصرخسرو به اشعار کسایی نظر داشته‌است و حال آن که این شاعر خودپسندی خاص دارد و آسان با کسی در نمی‌آمیزد و از اینجا پیداست که کسایی را ارج و مقامی والا بوده است.
در مورد تاریخ وفاتش اطلاع درستی در دست نمی‌باشد، آنچه مسلّم است تا سال ۳۹۱ ه. ق زنده بوده و پنجاه سال سن داشته‌است، و این معنی از اشعار وی آشکار می‌باشد. به نظر می‌آید بعد از سال تولد ناصرخسرو (۳۹۴ ه. ق) وفات یافته‌باشد.[۱]
آثار
اگر چه آثار کسایی مروزی طی شرارت‌های زشت تعصّب‌گرایی از بین رفته و جای تأسف بسیار دارد، امّا آنچه که به جا مانده عبارتند از: قصاید، غزل و ابیات پراکنده که در حدود ۲۰۰ بیت می‌باشد.
اشعار
شعر ۱
| بیزارم از پیاله و ز ارغوان و لاله | ما و خروش و ناله، کنجی گرفته مأوا | |
| دست از جهان بشویم، عزّ و شرف نجویم | مدح و غزل نگویم، مقتل کنم تقاضا | |
| میراث مصطفی را، فرزند مرتضی را | مقتول کربلا را، تازه کنم تولّا | |
| آن میر سر بریده، در خاک و خون تپیده | از آب ناچشیده، گشته اسیر غوغا | |
| تنها و دل شکسته، بر خویشتن گرسنه | از خانمان گسسته و ز اهل بیت و آباء | |
| از شهر خویش رانده، و ز ملک بر فشانده | مولی ذلیل مانده، بر تخت ملک مولی | |
| مجروح خیره گشته، ایّام تیره گشته | بدخواه چیره گشته، بی‌رحم و بی‌محابا | |
| صفین و بدر و خندق، حجّت گرفته با حق | خیل یزید احمق، یک یک به خونش کوشا | |
| پاکیزه آل یاسین، گمراه و زار و مسکین | وان کینه‌های پیشین، آن روز گشته پیدا | |
| آن پنج ماهه کودک، باری چه کرد ویحک | کز پای تا به تارک، مجروح شد مُفاجا؟ [۲] | |
| بیچاره شهربانو، مصقول [۳] کرده زانو | بیجاده [۴] گشته لؤلؤ، بر درد ناشکیبا | |
| آن زینب غریوان، اندر میان دیوان | آل زیاد و مروان نظاره گشته عمداً | |
| مؤمن چنین تمّنا هرگز کند؟ نگو، نی | چونین نکردمانی، نه هیچ گبر و ترسا | |
| آن بی‌وفا و غافل، غرّه شده به باطل | ابلیس‌وار جاهل، کرده به کفر مبدا | |
| رفت و گذاشت گیهان [۵] دید آن بزرگ برهان | وین رازهای پنهان، پیدا کنند فردا | |
| تخم جهان بی‌بر، این است وزین فزون‌تر | کهتر عدوی مهتر، نادان عدوی دانا | |
| بر مقتل ای کسایی، برهان همی نمایی | گر هم براین بپایی، بی‌خار گشت خرما | |
| مؤمن درم پذیرد، تا شمع دین بمیرد | ترسا به زر بگیرد، سُمّ خر مسیحا | |
| تا زنده‌ای چنین کن، دلهای ما حزین کن | پیوسته آفرین کن بر اهل بیت زهرا (س) |
شعر ۲
| فهم کن، گر مؤمنی فضل امیر المؤمنین | فضل حیدر، شیر یزدان مرتضای پاکدین | |
| فضل آن کس کز پیمبر بگذری فاضل‌تر اوست | فضل آن رکن مسلمانی، امام المتّقین | |
| فضل زین الاصفیا، داماد فخر انبیا | کافریدش خالقِ خلقْ آفرین از آفرین | |
| «قُلْ تَعالَوْا نَدْعُ [۶] برخوان، و رندانی گوش دار | لعنت یزدان ببین از «نَبْتَهِلْ» تا «کاذِبِینَ» | |
| «لا فتی الّا علی» [۷] برخوان و تفسیرش بدان | با که گفت و یا که داند گفت جز روح الامین | |
| آن نبی، و ز انبیا کس نی به علم، او را نظیر | وین ولی، وز اولیا کس نی به فضل، او را قرین | |
| آن چراغ عالم آمد [۸] و ز همه عالم بدیع | وین امام امّت آمد و ز همه امّت گزین | |
| از متابع گشتن او حور یابی با بهشت | و ز مخالف گشتن او ویل یابی با انین | |
| ای به دست دیو ملعون سال و مه گشته اسیر | تکیه کرده بر گمان، برگشته از عین الیقین | |
| گر نجات خویش خواهی در سفینه‌ی نوح شو | چند باشی چون رهی تو بینوای دل رهین | |
| دامن اولاد حیدر گیر و از طوفان مترس | گرد کشتی گیر و بنشان این فزع اندر پسین | |
| گر نیاسایی تو، هرگز روزه نگشایی به روز | و ز نماز شب همیدون ریش گردانی جبین | |
| بی توّلا بر علی و آل او دوزخ تو راست | خوار و بی‌تسلیمی از تسنیم و از خلد برین | |
| سیصد و هفتاد سال از وقت پیغمبر گذشت | سیر شد منبر ز نام و خون سکین و تگین | |
| منبری کالوده گشت از پای مروان و یزید | حقّ صادق کی شناسد وان زین العابدین؟! | |
| مرتضی و آل او با ما چه کردند از جفا | یا چه حرمت یافتیم از معتصم یا مستعین | |
| کان همه مقتول و مسمومند و مجروح از جهان | وین همه میمون و منصورند امیر الفاسقین؟! | |
| ای کسایی، هیچ مندیش از نواصب وز عدو | تا چنین گویی مناقب، دل چرا داری حزین؟! [۹] |
منابع
پی نوشت
- ↑ کسایی مروزی؛ زندگی و اندیشه و شعر او. لغت نامه دهخدا. تاریخ ادبیات ایران؛ ج ۱، ص ۳۷۴مجمع الفصحاء؛ ج ۳، ص ۱۱۳۴لنقض. ص ۲۳۱جله آرمان؛ ش ۱، ص ۲۷
- ↑ مفاجا: مرگ ناگهانی.
- ↑ مصقول: صیقل داده شده.
- ↑ بیجاده: یاقوت.
- ↑ گیهان: کیهان، جهان.
- ↑ اشاره به آیه ۳ سوره آل عمران در مورد مباهله با مسیحیان نجران.
- ↑ قسمتی از حدیث «لا فتی الّا علیّ لا سیف الّا ذو الفقار» جوانمردی جز علی نیست و شمشیری جز ذو الفقار نمی‌باشد.
- ↑ اشاره به آیه ۴۵و ۴۶سوره احزاب «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً وَ داعِیاً إِلَی اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنِیراً» ای رسول گرامی، ما تو را به رسالت فرستادیم تا بر نیک و بد خلق گواه باشی و خوبان را به رحمت مژده دهی و بدان را از عذاب خدا بترسانی و به اذن حق خلق را به سوی خدا دعوت کنی و چراغ فروزان عالم باشی.
- ↑ گزیده اشعار کسایی؛ ص ۴۸