تعزیه: آیین و نمایش در ایران

تعزیه: آیین و نمایش در ایران Ta`ziyeh: Ritual and Drama in Iran
برگرداننده	داود حاتمی‌
به کوشش	پیتر جی‌. چلکووسکی‌
ناشر	NYU Press ناشر فارسی: سازمان‌ مطالعه‌ و تدوین‌ کتب‌ علوم‌ انسانی‌ دانشگاه‌ها (سمت‌)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
محل نشر	New York مکان ناشر فارسی: تهران‌
تاریخ نشر	1975 م. تاریخ نشر فارسی: ۱۳۸۹
چاپ	اول
شمارگان	1000
شابک	‎۹۷۸-۹۶۴-۴۵۹-۹۷۴-۳
تعداد صفحات	۳۷۵
موضوع	تعزیه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1

تعزیه: آیین و نمایش در ایران، کتابی است درباره تعزیه که توسط پیتر جی‌. چلکووسکی‌ نوشته شده‌است.

درباره کتاب

کتاب تعزیه، آیین و نمایش در ایران، که اصل آن به زبان انگلیسی است، شامل مقالات ارائه شده به مجمع بین‌المللی تعزیه است. این مجمع با حضور دست‌اندرکاران تئاتر و موسیقی‌دانان و تاریخ‌نگاران و جامعه‌شناسان در تابستان ۱۳۵5 شمسی (13۹۶ ق) در شیراز برگزار شد.

به نظر مترجم، «کتاب حاضر، دست کم برای آشنایان به هنرنمایش، اثری تازه و سودمند است. تازه از این نظر که، بی‌شک، نخستین اثر آکادمیک در قلمرو خود است؛ و سودمند، زیرا ابعاد مختلف و متنوع موضوع را پیش چشم دارد» (ص 1).

گردآورنده نیز در دیباچه‌ کتاب گفته‌است: «مقالاتی که در این کتاب آمده، پیدایش مراسم سوگواری ماه محرم را تا سطح نمایش و تئاتر کامل ردیابی می‌کند.»

کتاب تعزیه: آیین و نمایش در ایران توسط داود حاتمیبه فارسی ترجمه شده و توسط انتشارات سمت در یک نوبت در تیتراژ ۱۰۰۰ نسخه به چاپ رسیده‌است.

محتوای کتاب

بخش‌هایی از کتاب، پژوهش‌هایی برای یافتن ریشه‌های ما قبل اسلامی تعزیه است؛ در حالی که سایر بخش‌ها تعزیه را با نمایش‌های قرون وسطایی مصیبت حضرت مسیح مقایسه می‌کنند، یا برگزاری تعزیه‌ امام حسین (ع) در کشورهای هم‌جوار ایران، ترکیه، و شبه قاره‌ی هند و پاکستان را شرح می‌دهند» (ص ۵).

مقالات کتاب، جنبه‌های تاریخی، مردم‌شناختی، هنری، ادبی و موسیقایی تعزیه و خاستگاه و دگرگونی‌های آن را برمی‌شمارد. محدوده‌ی این تحقیق فراتر از ایران، اما کانون آن ایران است. از میان جنبه‌های مختلف تعزیه، بیشتر به جنبه‌ی هنری و کمتر از همه به ارزیابی تعزیه نامه‌ها و میزان انطباق آن‌ها با تاریخ پرداخته شده‌است. پاره‌ای از اطلاعات کتاب، نادرست و ناشی از ناآشنایی نویسندگان با تاریخ است که گاه مترجم صورت درست آن را یادآور شده است.

فهرست مقالات و نام نویسندگان آن‌ها عبارتند از:

• «تعزیه: نمایش بومی پیشرو ایران»، چلکووسکی؛
• «تحلیلی از تعزیه‌ی عروسی قاسم (ع)»، صادق همایونی؛
• «ابعاد فرهنگی قراردادهای نمایشی در تعزیه»، ویلیام ا. بیمن؛
• «جنبه‌های نشانه شناختی تعزیه»، آندره زیج ویرث؛
• «دگرگونی و تحول در ادبیات و موسیقی تعزیه»، عنایت الله شهیدی؛
• «تعزیه و هنرهای مربوط به آن»، ساموئل پیترسون؛
• «تعزیه و آیین‌های سوگواری در ایران قبل از اسلام»، احسان یارشاطر؛
• «تعزیه و فلسفه‌ی آن»، مایل بکتاش؛
• «اقامه‌ی تعزیه: اطلاعاتی مقدماتی برای پژوهشی جامع»، ژان کالمار؛
• «ملاحظاتی چند در مقایسه بین مراسم تعزیه‌ ایرانی و نمایش مصائب و آلام مسیح در سده‌های میانه‌ی مسیحی در مغرب زمین»، انریکو فولکین یونی؛
• «تأثیر تئاتر اروپایی و نفوذ روش‌های نمایشی آن در تعزیه»، محمّد جعفر محجوب؛
• «تعزیه از دیدگاه تئاتر غرب»،  پرویز ممنون؛
• «منابع ادبی تعزیه»، ال. بی. الول ساتن؛
• «صورت خیال قالبی در تعزیه»، ویلیام ال. هنوی؛
• «مرثیه‌سرایی در عهد قاجار»، زهرا اقبال (نامدار)؛
• «مرثیه در اشعار سندی»، آن مری شیمل؛
• «تعزیه‌داری در هند»، حسین علی جعفری؛
• «تشییع و مراسم عاشورا در لبنان»، میشل مزاوی؛
• «آیین‌های محرم در آناطولی ترکیه»، متین آند؛
• «کتاب‌شناسی»، چلکووسکی.

چکیده‌ای از کتاب

در عهد صفوی و در نخستین سال‌های سده 16 شهادت امام حسین(ع) به صورت عملی میهن‌پرستانه، درآمد. در بیشتر مقالات این کتاب نیز هسته اصلی تعزیه را شهادت قهرمانانه امام حسین(ع) پسر دخت پیامبر (ص) می‌داند و امام حسین (ع) را کانون همه اعمالی می‌داند که همه چیز حول تصمیمات، افکار، آرزوها و سخنان او دور می‌زند.

امام حسین (ع) گاه تنها در بیابان سوزان بر تنهایی هراس‌انگیز خویش نوحه سرمی‌دهد و در برابر یارانی که ازترس جان باختن، تنهایش گذارده‌اند، جدش پیامبر(ص) را می‌طلبد. در تعزیه‌ها صحنه‌هایی وجود دارد که فرد می‌تواند شخصیت‌های محبوب و مغضوب را تشخیص دهد، اما در برخی مقالات شخصیت‌ها را کاملا سفید یا سیاه مطلق معرفی نمی‌کنند. نظر بیشتر نویسندگان مقالات درمورد زبان تعزیه این است که زبان تعزیه، از گفتارهای عامیانه است. تقریبا تمام مقالات به این مهم اشاره دارند که همه تعزیه‌ها از نظر موضوع مشابه‌اند ولی از نظر طرح و ساخت با هم تفاوت دارند و این تفاوت می‌تواند در عبارت پردازی آنها به چشم بخورد. در فصول آخر کتاب به تعزیه امام حسین و نمایش آلام مسیح اشاره شده و شباهتهایی از آنها را بیان می‌کند، همچنین به مراسم تعزیه در کشورهای دیگر از جمله پاکستان و هند و ترکیه و ... پرداخته‌شده‌است.

منابع

• سازمان اسناد رسمی و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

• شبکه جامع کتاب گیسوم