عبدالجواد جودی خراسانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
'''عبدالجواد جودی‌ خراسانی‌''' (زاده نیمه دوم قرن 12 در عنبران- درگذشته 1301 در مشهد) شاعر مرثیه‌سرای‌ قرن‌ سیزدهم‌ بود که موضوع تمام اشعارش مدح و مرثیه آل محمد (ص) است. {{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    = عبدالجواد جودى
| نام                    = عبدالجواد جودى
| تصویر                  =
| تصویر                  =عبدالجواد جودی خراسانی.jpg
اندازه تصویر            =
|اندازه تصویر            =
| توضیح تصویر            =
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              =عبدالجواد جودی خراسانی
| نام اصلی              =عبدالجواد جودی خراسانی
خط ۱۰: خط ۱۰:
| محل تولد                =عنبران
| محل تولد                =عنبران
| والدین                =
| والدین                =
| تاریخ مرگ              =1301
| تاریخ مرگ              =۱۳۰۱ ه. ق
| محل مرگ                =مشهد
| محل مرگ                =مشهد
| علت مرگ                =
| علت مرگ                =
خط ۴۶: خط ۴۶:
|امضا                  =
|امضا                  =
}}
}}
==زندگینامه==
عبدالجواد جودی خراسانی در نیمه دوم قرن دوازدهم در عنبران به دنیا آمد. دیوان وی بارها در ایران و هندوستان به چاپ رسیده است. دیوان وی در سال ۱۳۷۲ شمسی در ایران چاپ شده‌است.<ref> دایرةالمعارف تشیع.</ref> وی مغازه‌ی قنادی<ref>دکان قنادى «جودى» نزدیک سه راه بازار سرشور مشهد بوده است.<br /></ref> داشته و از این طریق امرار معاش می‌کرده‌است. قنادی و خانۀ او محل تجمع شعرایی بود که برای شنیدن مرثیه‌های شاعر به دیدارش می‌آمدند. جودی با آنکه سواد خواندن و نوشتن درستى نداشته، شعرش با استقبال مواجه بوده‌است.<ref>همان، ص ۱۹۰.</ref> جودی در سال ۱۳۰۱ ه. ق وفات یافت و در مشهد در صحن نو در اطاقی مجاور با مقبره مرحوم شیخ بهایی به خاک سپرده شد. اختر طوسى قطعه‌اى در رثاى وى سروده با این مصراع: «کند حسین به روز جزا شفاعت جودى».<ref>صد سال شعر خراسان، ص ۱۹۰ تا ۱۹۲.</ref>


'''عبدالجواد جودی‌ خراسانی‌''' (زاده در عنبران- درگذشته 1301 در مشهد) شاعر مرثیه‌سرای‌ قرن‌ سیزدهم‌ می باشد.
==آثار==


== زندگینامه ==
===کتاب‌ها===
آن طور که در دیباچۀ چاپ دوم کتاب «جودى» -که در سال 1303 قمرى در مشهد به طبع رسیده- نوشته‌اند: نخستین بار دیوان «جودى» به امر ناصرالدین شاه چاپ شد. میرزا سعید خان، وزیر معروف امور خارجه که آن وقت نیابت تولیت آستان قدس را داشته، آن را در چاپخانۀ سنگى متعلّق به آستان قدس چاپ کرده است و گویا اولین کتابى بوده که در آن چاپخانه طبع شده است و آن به خطّ «میرزا شفیع اعتماد التولیه» در سال 1299 قمرى بوده است. بارى «جودى»در سال 1301 قمرى درگذشته و در اتاقى از صحن نو، کنار مقبرۀ شیخ بهایى مدفون گردیده و اختر طوسى قطعه‌اى در رثاى وى سروده که این مصراع: «کند حسین به روز جزا شفاعت جودى» مادّه تاریخ آن است... .<ref>صد سال شعر خراسان،ص 190 تا 192.</ref> دکان قنادى «جودى» نزدیک سه راه بازار سرشور مشهد بوده و تا آخر عمر از همین مَمَر، امرار معاش مى‌کرده و با آنکه سواد خواندن و نوشتن درستى نداشته، طبعش روان، شعرش نیکو و ارادتش به آل الله زبانزد خاص و عام بوده است و در عین حال شاعرى بوده بذله‌گو و نکته‌سنج و دیوان مراثى او بالغ بر سه هزار بیت مى‌شود که بارها به چاپ رسیده است. <ref>همان،ص 190.</ref>


== آثار شاعر ==
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=778113&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دیوان جودی]
**'''درباره:'''
***دیوان او حدود سه هزار بیت است و بارها به چاپ رسیده‌است. شاعر در بخش «از مدینه تا مدینه» بی‌وفایی مردم کوفه، ستمگری فرماندهان و سپاهیان لشکر [[یزید]]، [[شهادت]] و مظلومیت [[حسین|حسین(ع)]] و برادران و فرزندان و اصحاب او، رنج زنان و کودکان در [[اسارت]] و سرانجام بازگشت آن‌ها به مدینه را به تصویر می‌کشد و می‌توان آن را مقتلی منظوم به حساب آورد. نگاه شاعر به واقعه [[عاشورا]] نگاهی بینابین است؛ گاهی با مفاهیم عرفانی به رثای امام حسین(ع) می‌پردازد.<ref>دیوان کامل افصح الشعرا میرزا عبدالجواد جودی خراسانی، شامل: قصیده‌ها، مثنوی‌ها...، به اهتمام مهدی آصفی. تهران: جمهوری، ۱۳۸۶</ref>
***دیوان‌ جودی‌، نخستین‌ بار در ۱۲۹۹ ه. ق به‌ دستور ناصرالدین‌شاه‌ و به‌ همت‌ میرزا سعید خان‌ مؤتمن‌الملك‌ (نیابت‌ تولیت‌ آستان‌ قدس‌) در چاپخانه سنگی‌ آستان‌ قدس‌، به‌ خط‌ میرزا شفیع‌ اعتمادالتولیه، چاپ‌ شد<ref>گویا اولین کتابى بوده که در آن چاپخانه طبع شده است</ref> و در ۱۳۰۳ ه.ق در مشهد تجدید چاپ‌ گردید. دیوان‌ جودی‌ در ۱۶۰ ص در ۱۳۱۰ و ۱۳۷۲ در تهران‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1752441 یادداشت بازتکثیر کتاب] </ref> اشعار وی در اوزان و قالب‌های متعدد و متنوع سروده شده‌است و همراه با آیات و قصص قرآنی، احادیث و روایات که به صورت‌های تلمیح و اقتباس و ترجمه در اشعار وی به کار رفته است. قسمت اعظم اشعار جودی پیرامون واقعه [[کربلا]] و پیامدهای آن است که تحت عنوان «از مدینه تا مدینه» دویست صفحه از دیوان او را شامل می‌شود.


===داغ پسر:===
==اشعار==
 
===[[خطبه|خطبه‌]] [[زین العابدین «ع»|حضرت سجّاد «ع»]] در [[شام]]===
{{شعر}}
{{ب| ای اهل شام مظهر لطف خدا منم‌|مقصود ز آفرینش ارض و سما منم }}
 
{{ب| پوشیده نیست نزد من اسرار کاینات‌|زیرا که محرم حرم کبریا منم }}
 
{{ب| مسجود کاینات بود خاک کوی من‌|زینت‌فزای کعبه، صفای صفا <ref>صفا: منظور کوه مقدسی است که حاجیان در جوار کعبه‌ی معظمه بین آن و مروه سعی می‌کنند (با شتاب راه می‌روند و اذکار و اورادی می‌خوانند).</ref> منم }}
 
{{ب| زمزم <ref>زمزم: چاهی است در کنار کعبه که حاجیان برای تبرّک از آب آن استفاده می‌کنند.</ref> ز فیض مقدم من یافت آبرو|مهر منیر مکّه امیر مِنیٰ <ref>منیٰ: محلی است در خارج مکّه
که حاجیان در آن جا می‌مانند و روز عید قربان، قربانی می‌کنند و رمیِ جمرات می‌نمایند.</ref> منم }}
 
{{ب| بر جمله اولیا منم امروز جانشین‌|وارث به علم یک به یک انبیا منم }}
 
{{ب| آن آدمی که دمیدم اندر تمام عمر|از ابتدا گریسته تا انتها منم }}
 
{{ب| بر کشتیی که نوح در او نوحه‌گر نشست‌|ای قوم بد گهر به خدا ناخدا منم }}
 
{{ب| آن موسیی که سینه به سینا ز غم درید|از داستان واقعه‌ی کربلا منم }}
 
{{ب| آن یوسفی که گشت به زندان غم اسیر|بی‌غمگسار و بی‌کس و بی‌آشنا منم }}
 
{{ب| با این همه حکایت دارم یکی سوال‌|راضی به یک جواب، کنون از شما منم }}
 
{{ب| بر این محمّدی که مؤذن دهد اذان‌|ای شامیان نبیره، یزید است یا منم؟ }}
 
{{ب| گویید اگر یزید بود، این بود دروغ‌|گویید اگر منم ز چه در این جفا منم }}
 
{{ب| پرسید اگر که هست مرا باب تاجدار|درِّ یتیم خامس آل عبا منم }}
 
{{ب| پرسید گر ز نام من ای قوم کینه‌جو|بی‌کس منم، غریب منم، مبتلا منم }}
 
{{ب| بیمار و داغدیده و بی‌یار و بی‌معین‌|زین‌العباد بی‌کس و بی‌آشنا منم }}
 
{{ب| آن بی‌معین که دیده سرِ باب خویش را|از تن جدا ز خنجر شمر دغا <ref>دغا: نابکار، پلید، حیله‌گر.</ref> منم }}
 
{{ب| آن بی‌کسی که نعش پدر را ز بعد قتل‌|دید از سُمِ ستورِ ستم توتیا، منم }}
 
{{ب| آن بی‌کس که روز ورودم به شام غم‌|بستند دست او ز جفا از قفا منم }}
 
{{ب| آن بی‌کسی که در سر هر کوچه ریختند|آتش به فرقش از ره جور و جفا منم }}
 
{{ب| آن خسته‌ی علیل که او را به روز و شب‌|خشت خرابه بود ز غم متکّا منم }}
 
{{ب| آن سر برهنه‌ای که نگه‌داشتی به پای‌|در بزم عیش خویش یزید از جفا منم <ref> دیوان کامل میرزا عبد الجواد جودی خراسانی؛ ص ۴۴.</ref> }}
{{پایان شعر}}<br />
{{شعر}}
{{ب| ای خسروی که مالک ملک خدا تویی‌|مقصود ز آفرینش ارض و سما تویی }}
 
{{ب| خود زاده‌ی نبیّ و ولی آن که از ازل‌|یاری نموده بر همه‌ی انبیا تویی }}
 
{{ب| از ماسوا سوای تو منظور حق نبود|زیرا ز ماسوایی و از ماسوا تویی }}
 
{{ب| پوشیده نیست پیش تو اسرار کاینات‌|زیرا که محرم حرم کبریا تویی }}
 
{{ب| ای گوهر یگانه که از صافی صفات‌|از پای تا سر آیینه‌ی حق‌نما تویی }}
 
{{ب| با آنکه بود آب روان مهر فاطمه‌|آن کس که تشنه شد سرش از تن جدا تویی }}
 
{{ب| هر کشته را کنند سر از پیش رو جدا|شاهی که شد جدا سر او از قفا تویی }}
 
{{ب| آن توتیای دیده‌ی مردم شهی که شد|در زیر سُمّ اسب، تنش توتیا تویی }}
 
{{ب| ای دستگیر خلق پس از سر جدا شدن‌|آن کس که دست او ز جفا شد جدا تویی }}
 
{{ب| هر مطبخ از چراغ منیر است و آن که داد|از شمع چهره، مطبخ خولی ضیا، تویی }}
 
{{ب| بر نعش هر شهید لباسش بود کفن‌|عریان کسی که رفت به خاک جفا تویی }}
 
{{ب| آن کعبه‌ی امید که اندر منای دوست‌|بنموده عون و اکبر و اصغر فدا تویی }}
 
{{ب| شاهی که فراز نی از کوفه تا به شام‌|چشمش بدی به خواهر غم مبتلا تویی }}
 
{{ب| هر مرغ را فغان به بهار است «جودیا»|مرغی که چهار فصل بود در نوا تویی  }}
{{پایان شعر}}
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> ای ز غمت اشک چشم و آه دل ما</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">می‌رسد این بر ثری و آن به ثریّا </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ای ز ازل در عزات در عوض اشک‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خون شده جاری ز چشم آدم و حوّا </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> صبح ز سوز تو چاک کرده گریبان‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بهر تو نیلی قبا بود شب یلدا </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> غیر تو ای تشنه لب کسی نشنیده‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">تشنه دهد جان، کسی کنار دو دریا </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> آه که از تیر و تیغ و نیزه نبودت‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">یکسر مویی دُرست در همه اعضا </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تا به سر سینه‌ی تو شمر مکان کرد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">زُهره نهان شد ز سوز سینه‌ی زهرا </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> جسم تو تا زیر سمّ اسب فکندند</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">ناله برآمد ز اهل عالم بالا </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تا سرت از کین سَنان، به نوک سِنان کرد</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">گشت به پا در جهان قیامت عظما </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> نالم از این غم که ناکسی به تصدّق‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">بهر عیال تو نان ببخشد و خرما </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> می‌کُشد این غم مرا که از حرم تو</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">خَضم سیه رو کنیز کرد تمنّا  </span>
|}
<br />
{{شعر}}
{{ب| ای رفته سرت بر نی، وی مانده تنت تنها|ماندی تو و بنهادیم ما سر به بیابان‌ها }}
 
{{ب| ای کرده به کوی دوست هفتاد و دو قربانی‌|قربانت شوَمت این رسم ماند از تو به دوران‌ها }}
 
{{ب| قربانی هر کس شد با حرمت و نشنیدیم‌|دست و تن قربانی افتد به بیابان‌ها }}
 
{{ب| از خون گلوی تو این دشت گلستان شد|این سیر گلستان کرد سیرم ز گلستان‌ها }}
 
{{ب| ریحان خطّ اکبر برگرد رخ انور|برد از دل ما یکسر یاد گل و ریحان‌ها }}
 
{{ب| ما جمع پریشانیم، هم بی سر و سامانیم‌|بردار سر و بنگر این بی سر و سامان‌ها }}
 
{{ب| اطفال حزین یکسر از داغ تو در آذر|پاها همه در زنجیر سرها به گریبان‌ها }}
 
{{ب| شاها، نه همین «جودی» جان بر تو فدا سازد|ای شه به فدای تو بادا همه‌ی جان‌ها }}
{{پایان شعر}}{{شعر}}
{{ب| بی‌تو جز ناله مپندار مرا کاری هست‌|یا به جز محنت و اندوه و غمم یاری هست }}
 
{{ب| غیر داغ غمت ای شاه که با من شده یار|حاش للّه که مرا همدم و غم‌خواری هست }}
 
{{ب| ما سوی شام روانیم ز جا خیز حسین‌|که به هر قافله‌ای قافله سالاری هست }}
 
{{ب| عابدین زار و زدند آتش کین خیمه‌ی او|اندر آن خیمه نگفتند که بیماری هست }}
 
{{ب| از اسیران ستم در کف صیّاد بلا|هر طرف ناله‌ای از مرغ گرفتاری هست }}
 
{{ب| عهد خود را تو به سر بردی و شد نوبت من‌|نه مرا هیچ ز عهد ازل انکاری هست }}
 
{{ب| این من این جمع اسیران بلا این ره شام‌|که به هر منزلش از بهر من آزاری هست }}
 
{{ب| گرچه دیگر نبوَد حوصله‌ی صبر ولی‌|باز صبر است گرم یار و مددکاری هست }}
 
{{ب| روز وارد شدن از خلق تماشایی شام‌|سر هر کوچه مرا گرمی بازاری هست }}
{{پایان شعر}}
 
===داغ پسر===
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| داغى که حسین از غم اکبر به جگر داشت | جز خالق اکبر ز دل او که خبر داشت؟ }}
{{ب| داغى که حسین از غم اکبر به جگر داشت | جز خالق اکبر ز دل او که خبر داشت؟ }}
خط ۶۰: خط ۲۱۸:
{{ب| تا آن دم آخر که بریدند سرش را | او دیدۀ حسرت به سوى نعش پسر داشت }}
{{ب| تا آن دم آخر که بریدند سرش را | او دیدۀ حسرت به سوى نعش پسر داشت }}


{{ب| مى‌سوخت خود از تشنگى و،تا دم مردن | از سوز لب خشک پسر دیدۀ تر داشت }}
{{ب| مى‌سوخت خود از تشنگى و تا دم مردن | از سوز لب خشک پسر دیدۀ تر داشت }}


{{ب| مجنون شدى و سر به بیابان بنهادى | لیلاى جگر خون گر ازین قصّه خبر داشت }}
{{ب| مجنون شدى و سر به بیابان بنهادى | لیلاى جگر خون گر ازین قصّه خبر داشت }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
===داشتن سر عجب است!:===
<br />
===داشتن سر عجب است!===
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| عاشقان را سر شوریده به پیکر عجب است | دادن سر نه عجب،داشتن سر عجب است! }}
{{ب| عاشقان را سر شوریده به پیکر عجب است | دادن سر نه عجب، داشتن سر عجب است! }}


{{ب| اوفتد گر دلش از دیده به دامن نه عجب | دل به برداشتن و دورى دلبر عجب است }}
{{ب| اوفتد گر دلش از دیده به دامن نه عجب | دل به برداشتن و دورى دلبر عجب است }}
خط ۷۲: خط ۲۳۱:
{{ب| تیغ بارد اگر آنجا که بود جلوۀ دوست | تن ندادن ز وفا در دم خنجر عجب است }}
{{ب| تیغ بارد اگر آنجا که بود جلوۀ دوست | تن ندادن ز وفا در دم خنجر عجب است }}


{{ب| تشنه‌لب،جان به لب آب سپردن سهل است | تشنۀ وصل کند یاد ز کوثر عجب است }}
{{ب| تشنه‌لب، جان به لب آب سپردن سهل است | تشنۀ وصل کند یاد ز کوثر عجب است }}


{{ب| تنِ بى‌سر عجبى نیست گر افتد روى خاک | سرِ سرباز ره عشق به پیکر عجب است }}
{{ب| تنِ بى سر عجبى نیست گر افتد روى خاک | سرِ سرباز ره عشق به پیکر عجب است }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
===چون شود امشب؟!:===
<br />
===چون شود امشب؟!===
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| بس بانگ غم و ناله به گردون شود امشب | گردون عجبى نیست که وارون شود امشب }}
{{ب| بس بانگ غم و ناله به گردون شود امشب | گردون عجبى نیست که وارون شود امشب }}
خط ۹۰: خط ۲۵۰:


==منابع==
==منابع==
محمد علی مجاهدی، ''کاروان شعر عاشورا''، زمزم هدایت، ج1، ص 564-565.
 
*[[کاروان شعر عاشورا|محمدعلی مجاهدی، ''کاروان شعر عاشورا''، زمزم هدایت، ج۱، ص ۵۶۴-۵۶۵.]]
*[[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج۲، ص: ۹۳۷-۹۳۹.]]


==پی نوشت==
==پی نوشت==
[[رده:ادبیات]]
 
[[رده:افراد]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران]]
<references />
<references />{{شاعران}}
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]]
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]]
[[رده:شاعران ایرانی]]
[[رده:شاعران ایرانی]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران عاشورایی]]
[[رده:شاعران عاشورایی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۰۸

عبدالجواد جودی‌ خراسانی‌ (زاده نیمه دوم قرن 12 در عنبران- درگذشته 1301 در مشهد) شاعر مرثیه‌سرای‌ قرن‌ سیزدهم‌ بود که موضوع تمام اشعارش مدح و مرثیه آل محمد (ص) است.

عبدالجواد جودى
عبدالجواد جودی خراسانی.jpg
نام اصلی عبدالجواد جودی خراسانی
زمینهٔ کاری شاعر
زادروز عنبران
مرگ ۱۳۰۱ ه. ق
مشهد
ملیت ایرانی
جایگاه خاکسپاری آستان قدس رضوی
پیشه قناد
تخلص جودى، جودی خراسانی، جودی عنبرانی، میرزای جودی

زندگینامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عبدالجواد جودی خراسانی در نیمه دوم قرن دوازدهم در عنبران به دنیا آمد. دیوان وی بارها در ایران و هندوستان به چاپ رسیده است. دیوان وی در سال ۱۳۷۲ شمسی در ایران چاپ شده‌است.[۱] وی مغازه‌ی قنادی[۲] داشته و از این طریق امرار معاش می‌کرده‌است. قنادی و خانۀ او محل تجمع شعرایی بود که برای شنیدن مرثیه‌های شاعر به دیدارش می‌آمدند. جودی با آنکه سواد خواندن و نوشتن درستى نداشته، شعرش با استقبال مواجه بوده‌است.[۳] جودی در سال ۱۳۰۱ ه. ق وفات یافت و در مشهد در صحن نو در اطاقی مجاور با مقبره مرحوم شیخ بهایی به خاک سپرده شد. اختر طوسى قطعه‌اى در رثاى وى سروده با این مصراع: «کند حسین به روز جزا شفاعت جودى».[۴]

آثار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • دیوان جودی
    • درباره:
      • دیوان او حدود سه هزار بیت است و بارها به چاپ رسیده‌است. شاعر در بخش «از مدینه تا مدینه» بی‌وفایی مردم کوفه، ستمگری فرماندهان و سپاهیان لشکر یزید، شهادت و مظلومیت حسین(ع) و برادران و فرزندان و اصحاب او، رنج زنان و کودکان در اسارت و سرانجام بازگشت آن‌ها به مدینه را به تصویر می‌کشد و می‌توان آن را مقتلی منظوم به حساب آورد. نگاه شاعر به واقعه عاشورا نگاهی بینابین است؛ گاهی با مفاهیم عرفانی به رثای امام حسین(ع) می‌پردازد.[۵]
      • دیوان‌ جودی‌، نخستین‌ بار در ۱۲۹۹ ه. ق به‌ دستور ناصرالدین‌شاه‌ و به‌ همت‌ میرزا سعید خان‌ مؤتمن‌الملك‌ (نیابت‌ تولیت‌ آستان‌ قدس‌) در چاپخانه سنگی‌ آستان‌ قدس‌، به‌ خط‌ میرزا شفیع‌ اعتمادالتولیه، چاپ‌ شد[۶] و در ۱۳۰۳ ه.ق در مشهد تجدید چاپ‌ گردید. دیوان‌ جودی‌ در ۱۶۰ ص در ۱۳۱۰ و ۱۳۷۲ در تهران‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌است.[۷] اشعار وی در اوزان و قالب‌های متعدد و متنوع سروده شده‌است و همراه با آیات و قصص قرآنی، احادیث و روایات که به صورت‌های تلمیح و اقتباس و ترجمه در اشعار وی به کار رفته است. قسمت اعظم اشعار جودی پیرامون واقعه کربلا و پیامدهای آن است که تحت عنوان «از مدینه تا مدینه» دویست صفحه از دیوان او را شامل می‌شود.

اشعار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خطبه‌ حضرت سجّاد «ع» در شام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ای اهل شام مظهر لطف خدا منم‌ مقصود ز آفرینش ارض و سما منم
پوشیده نیست نزد من اسرار کاینات‌ زیرا که محرم حرم کبریا منم
مسجود کاینات بود خاک کوی من‌ زینت‌فزای کعبه، صفای صفا [۸] منم
زمزم [۹] ز فیض مقدم من یافت آبرو مهر منیر مکّه امیر مِنیٰ [۱۰] منم
بر جمله اولیا منم امروز جانشین‌ وارث به علم یک به یک انبیا منم
آن آدمی که دمیدم اندر تمام عمر از ابتدا گریسته تا انتها منم
بر کشتیی که نوح در او نوحه‌گر نشست‌ ای قوم بد گهر به خدا ناخدا منم
آن موسیی که سینه به سینا ز غم درید از داستان واقعه‌ی کربلا منم
آن یوسفی که گشت به زندان غم اسیر بی‌غمگسار و بی‌کس و بی‌آشنا منم
با این همه حکایت دارم یکی سوال‌ راضی به یک جواب، کنون از شما منم
بر این محمّدی که مؤذن دهد اذان‌ ای شامیان نبیره، یزید است یا منم؟
گویید اگر یزید بود، این بود دروغ‌ گویید اگر منم ز چه در این جفا منم
پرسید اگر که هست مرا باب تاجدار درِّ یتیم خامس آل عبا منم
پرسید گر ز نام من ای قوم کینه‌جو بی‌کس منم، غریب منم، مبتلا منم
بیمار و داغدیده و بی‌یار و بی‌معین‌ زین‌العباد بی‌کس و بی‌آشنا منم
آن بی‌معین که دیده سرِ باب خویش را از تن جدا ز خنجر شمر دغا [۱۱] منم
آن بی‌کسی که نعش پدر را ز بعد قتل‌ دید از سُمِ ستورِ ستم توتیا، منم
آن بی‌کس که روز ورودم به شام غم‌ بستند دست او ز جفا از قفا منم
آن بی‌کسی که در سر هر کوچه ریختند آتش به فرقش از ره جور و جفا منم
آن خسته‌ی علیل که او را به روز و شب‌ خشت خرابه بود ز غم متکّا منم
آن سر برهنه‌ای که نگه‌داشتی به پای‌ در بزم عیش خویش یزید از جفا منم [۱۲]


ای خسروی که مالک ملک خدا تویی‌ مقصود ز آفرینش ارض و سما تویی
خود زاده‌ی نبیّ و ولی آن که از ازل‌ یاری نموده بر همه‌ی انبیا تویی
از ماسوا سوای تو منظور حق نبود زیرا ز ماسوایی و از ماسوا تویی
پوشیده نیست پیش تو اسرار کاینات‌ زیرا که محرم حرم کبریا تویی
ای گوهر یگانه که از صافی صفات‌ از پای تا سر آیینه‌ی حق‌نما تویی
با آنکه بود آب روان مهر فاطمه‌ آن کس که تشنه شد سرش از تن جدا تویی
هر کشته را کنند سر از پیش رو جدا شاهی که شد جدا سر او از قفا تویی
آن توتیای دیده‌ی مردم شهی که شد در زیر سُمّ اسب، تنش توتیا تویی
ای دستگیر خلق پس از سر جدا شدن‌ آن کس که دست او ز جفا شد جدا تویی
هر مطبخ از چراغ منیر است و آن که داد از شمع چهره، مطبخ خولی ضیا، تویی
بر نعش هر شهید لباسش بود کفن‌ عریان کسی که رفت به خاک جفا تویی
آن کعبه‌ی امید که اندر منای دوست‌ بنموده عون و اکبر و اصغر فدا تویی
شاهی که فراز نی از کوفه تا به شام‌ چشمش بدی به خواهر غم مبتلا تویی
هر مرغ را فغان به بهار است «جودیا» مرغی که چهار فصل بود در نوا تویی
ای ز غمت اشک چشم و آه دل ما می‌رسد این بر ثری و آن به ثریّا
ای ز ازل در عزات در عوض اشک‌ خون شده جاری ز چشم آدم و حوّا
صبح ز سوز تو چاک کرده گریبان‌ بهر تو نیلی قبا بود شب یلدا
غیر تو ای تشنه لب کسی نشنیده‌ تشنه دهد جان، کسی کنار دو دریا
آه که از تیر و تیغ و نیزه نبودت‌ یکسر مویی دُرست در همه اعضا
تا به سر سینه‌ی تو شمر مکان کرد زُهره نهان شد ز سوز سینه‌ی زهرا
جسم تو تا زیر سمّ اسب فکندند ناله برآمد ز اهل عالم بالا
تا سرت از کین سَنان، به نوک سِنان کرد گشت به پا در جهان قیامت عظما
نالم از این غم که ناکسی به تصدّق‌ بهر عیال تو نان ببخشد و خرما
می‌کُشد این غم مرا که از حرم تو خَضم سیه رو کنیز کرد تمنّا


ای رفته سرت بر نی، وی مانده تنت تنها ماندی تو و بنهادیم ما سر به بیابان‌ها
ای کرده به کوی دوست هفتاد و دو قربانی‌ قربانت شوَمت این رسم ماند از تو به دوران‌ها
قربانی هر کس شد با حرمت و نشنیدیم‌ دست و تن قربانی افتد به بیابان‌ها
از خون گلوی تو این دشت گلستان شد این سیر گلستان کرد سیرم ز گلستان‌ها
ریحان خطّ اکبر برگرد رخ انور برد از دل ما یکسر یاد گل و ریحان‌ها
ما جمع پریشانیم، هم بی سر و سامانیم‌ بردار سر و بنگر این بی سر و سامان‌ها
اطفال حزین یکسر از داغ تو در آذر پاها همه در زنجیر سرها به گریبان‌ها
شاها، نه همین «جودی» جان بر تو فدا سازد ای شه به فدای تو بادا همه‌ی جان‌ها
بی‌تو جز ناله مپندار مرا کاری هست‌ یا به جز محنت و اندوه و غمم یاری هست
غیر داغ غمت ای شاه که با من شده یار حاش للّه که مرا همدم و غم‌خواری هست
ما سوی شام روانیم ز جا خیز حسین‌ که به هر قافله‌ای قافله سالاری هست
عابدین زار و زدند آتش کین خیمه‌ی او اندر آن خیمه نگفتند که بیماری هست
از اسیران ستم در کف صیّاد بلا هر طرف ناله‌ای از مرغ گرفتاری هست
عهد خود را تو به سر بردی و شد نوبت من‌ نه مرا هیچ ز عهد ازل انکاری هست
این من این جمع اسیران بلا این ره شام‌ که به هر منزلش از بهر من آزاری هست
گرچه دیگر نبوَد حوصله‌ی صبر ولی‌ باز صبر است گرم یار و مددکاری هست
روز وارد شدن از خلق تماشایی شام‌ سر هر کوچه مرا گرمی بازاری هست

داغ پسر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

داغى که حسین از غم اکبر به جگر داشت جز خالق اکبر ز دل او که خبر داشت؟
تا آن دم آخر که بریدند سرش را او دیدۀ حسرت به سوى نعش پسر داشت
مى‌سوخت خود از تشنگى و تا دم مردن از سوز لب خشک پسر دیدۀ تر داشت
مجنون شدى و سر به بیابان بنهادى لیلاى جگر خون گر ازین قصّه خبر داشت


داشتن سر عجب است![ویرایش | ویرایش مبدأ]

عاشقان را سر شوریده به پیکر عجب است دادن سر نه عجب، داشتن سر عجب است!
اوفتد گر دلش از دیده به دامن نه عجب دل به برداشتن و دورى دلبر عجب است
تیغ بارد اگر آنجا که بود جلوۀ دوست تن ندادن ز وفا در دم خنجر عجب است
تشنه‌لب، جان به لب آب سپردن سهل است تشنۀ وصل کند یاد ز کوثر عجب است
تنِ بى سر عجبى نیست گر افتد روى خاک سرِ سرباز ره عشق به پیکر عجب است


چون شود امشب؟![ویرایش | ویرایش مبدأ]


بس بانگ غم و ناله به گردون شود امشب گردون عجبى نیست که وارون شود امشب
لرزد فلک از ماتم و گرید مَلک از غم در حیرتم اوضاع فلک چون شود امشب؟!
از خوف شبیخون زدن لشکر دشمن در خیمه دلِ اهل حرم خون شود امشب
در دشت بلا از اثر کشتن اکبر لیلا عجبى نیست که مجنون شود امشب

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. دایرةالمعارف تشیع.
  2. دکان قنادى «جودى» نزدیک سه راه بازار سرشور مشهد بوده است.
  3. همان، ص ۱۹۰.
  4. صد سال شعر خراسان، ص ۱۹۰ تا ۱۹۲.
  5. دیوان کامل افصح الشعرا میرزا عبدالجواد جودی خراسانی، شامل: قصیده‌ها، مثنوی‌ها...، به اهتمام مهدی آصفی. تهران: جمهوری، ۱۳۸۶
  6. گویا اولین کتابى بوده که در آن چاپخانه طبع شده است
  7. یادداشت بازتکثیر کتاب
  8. صفا: منظور کوه مقدسی است که حاجیان در جوار کعبه‌ی معظمه بین آن و مروه سعی می‌کنند (با شتاب راه می‌روند و اذکار و اورادی می‌خوانند).
  9. زمزم: چاهی است در کنار کعبه که حاجیان برای تبرّک از آب آن استفاده می‌کنند.
  10. منیٰ: محلی است در خارج مکّه که حاجیان در آن جا می‌مانند و روز عید قربان، قربانی می‌کنند و رمیِ جمرات می‌نمایند.
  11. دغا: نابکار، پلید، حیله‌گر.
  12. دیوان کامل میرزا عبد الجواد جودی خراسانی؛ ص ۴۴.