خدیجه
خدیجه بنت خُوَیلد از قبیه قریش، نخستین همسر پیامبر اسلام(ص) و نخستین زن مسلمان است.
| خدیجه | |
|---|---|
 مزار خدیجه(س) | |
| نام | خدیجه |
| کنیه | ام المومنین |
| زادگاه | مکه |
| درگذشت | سوم ه.ق |
| مدفن | قبرستان معلاة یا حجون |
| محل زندگی | مکه و مدینه |
| پدر | خُوَیلد بن اسد |
| مادر | فاطمه بنت زائدة ابن اصم |
| همسر(ان) | محمد(ص) |
| فرزند(ان) | حضرت فاطمه زهرا(س) |
| طول عمر | ۶۵ سال |
تبارشناسیویرایش
خدیجه دختر خُوَیلد بن اسد و فاطمه بنت زائدة ابن اصم، از قبیله قریش بود.[۱]
زندگی‌نامهویرایش
از دوران کودکی و نوجوانی خدیجه(س)، تا هنگام ازدواج با پیامبر(ص) و حتی بعد از آن، اطلاعات اندکی در دست است و بخشی از اخبار تاریخی درباره احوال ایشان دارای اختلاف نظر است.[۲]
ازدواجویرایش
در مورد ازدواج دو نوع نقل وجود دارد:
بیشتر منابع، نقل می‌کنند؛ خدیجه(س) قبل از ازدواج با پیامبر(ص)، دو بار ازدواج کرد. در ترتیب این ازدواج‌ها اختلاف هست.[۳]
برخی دیگر به استناد شواهدی، ازدواج‌های خدیجه(س) پیش از وصلت با پیامبر را رد کرده و آورده‌اند، خدیجه(س) موقع ازدواج با پیامبر(ص) دوشیزه بود و کسانی که به‌عنوان فرزندان او از دو همسر قبلی‌اش نام‌بردار شده‌اند، خواهرزاده‌هایش بوده‌اند که تحت سرپرستی مالی و عاطفی او قرار داشتند.[۴]
فرزندانویرایش
در شمار فرزندان خدیجه(س) (۳ یا ۴ فرزند) و نام آن‌ها اختلاف است.[۵]
خدیجه از ابوهاله، صاحب پسرانی به نام‌های حارث ، هند[۶] و دختری به نام زینب[۷] شد.
معروف‌ترین فرزند او از این ازدواج‌ها هند بن ابی‌هاله بود که خدیجه را به سبب او «ام‌هند» می‌خواندند. بعدها هند در زمره صحابه رسول خدا(ص) در آمد. هند مسلمان شد و در جنگ بدر یا احد حضور یافت و نیز در جنگ جمل در رکاب علی(ع) بود که به شهادت رسید.[۸]
تجارتویرایش
خدیجه(س) پیش از ظهور اسلام نیز به سبب فضایل و کمالاتش شخصیتی برجسته و قابل احترام به شمار می‌رفت.[۹] افزون برآن، وی یکی از تاجران و ثروتمندان مشهور عرب بود و با اشخاص معتمد به‌عنوان کاروان‌سالار قرارداد مضاربه می‌بست تا از سوی او به تجارت بپردازند.[۱۰]
همکاری با پیامبرویرایش
درباره همکاری محمد(ص) و خدیجه(س) در تجارت، گفته‌اند: ابوطالب به خدیجه پیشنهاد داد که محمد(ص) سرپرستی کاروان او را در سفری تجارتی بر عهده گیرد و از این طریق سودی هم نصیب او شود و خدیجه هم پذیرفت.[۱۱]
به روایت دیگر این همکاری به پیشنهاد شخص خدیجه روی داد؛ یعنی خدیجه به سبب فضایل محمد(ص) بدو پیشنهاد همکاری داد و محمد(ص) پذیرفت و با کاروان خدیجه برای تجارت رهسپار شام شد.[۱۲]
ازدواج با پیامبرویرایش
به روایتی خدیجه پس از سفر تجاری خود به پیامبر(ص) پیشنهاد ازدواج داد و گفت که به سبب خویشاوندی، شخصیت، امانت‌داری، خوش‌اخلاقی و راست‌گویی محمد(ص) در میان قوم خواهان او شده است.[۱۳] براساس روایتی دیگر، او به وساطت زنی به نام نفیسه، دختر مُنیه از پیامبر(ص) خواستگاری کرد.[۱۴] در منابع آمده‌است که در این هنگام، خدیجه ثروتمندترین و شریف‌ترین زن قریش بود و هرکس آرزو داشت که با او ازدواج کند.[۱۵]
پیامبر(ص) موضوع را به عموهایش خبر داد. حمزه بن عبدالمطلب، و به روایتی ابوطالب برای خواستگاری از خدیجه نزد خویلد، پدر خدیجه رفتند. پس از جلب موافقت او، ازدواج پیامبر(ص) با خدیجه صورت گرفت.[۱۶] اما بنابر قولِ مشهور، در آن زمان پدر خدیجه درگذشته بود و عمرو بن اسد، عموی خدیجه و بنابر قولی، عمرو، برادر خدیجه، وکیل او در این ازدواج بوده است.[۱۷]
فرزندان خدیجه(س) و محمد(ص)ویرایش
پیامبر اسلام(ص) از خدیجه صاحب چندین فرزند شد. همه فرزندان پیامبر(ص) به‌جز ابراهیم (که از ماریۀ قبطیه بود) از خدیجه‌اند[۱۸] که عبارت‌اند از قاسم، عبدالله (که به طیب و طاهر مشهور بوده‌است)، رقیه، زینب، ام کلثوم و فاطمه(س).[۱۹] برخی از منابع نیز طیب و طاهر را نام دو فرزند پیامبر(ص) دانسته و از این رو، برای پیامبر(ص) ۳ پسر از خدیجه یاد کرده‌اند که این قول به نظر درست نمی‌آید.[۲۰] پسران پیامبر در خردسالی جملگی از دنیا رفتند؛ اما دختران همراه پیامبر(ص) مهاجرت کردند.[۲۱]
سن خدیجه(س)ویرایش
درباره سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دیدگاه‌های مختلفی از ۲۵ سال تا ۴۶ سال مطرح شده است. بسیاری سن خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص)، ۴۰ سال دانسته‌اند.[۲۲] مسعودی نیز احتمال سنی غیر از این را، از دیگران مطرح می‌داند.[۲۳]
برخی از منابع تاریخی نیز سن ازدواج خدیجه(س) با پیامبر(ص) را ۲۵ سال[۲۴] و برخی دیگر، ۲۸ [۲۵]، ۳۰ [۲۶]، ۳۵ [۲۷]، ۴۴ [۲۸]، ۴۵ [۲۹]، ۴۶ سال[۳۰] دانسته‌اند.
اسلام آوردنویرایش
خدیجه نخستین فرد و یا نخستین زنی دانسته‌شده‌است که به پیامبر(ص) ایمان آورد.[۳۱] در نخستین روزهای بعثت، که هنوز پیامبر(ص) پیروانی نداشت، خدیجه همراه امام علی(ع) در کنار آن حضرت به نماز می‌ایستاد و این عمل نخستین مظهر تجلی دین‌داری در تاریخ اسلام به شمار می‌رود.[۳۲]
شعب ابی طالبویرایش
خدیجه در شعب ابوطالب که پیامبر اسلام(ص) و پیروانش در محاصره اقتصادی قریش بودند، همراه پیامبر(ص) بود و در تامین نیازهای غذایی مسلمانان توسط برادرزاده‌اش، حکیم بن حزام نقش مهمی داشت؛[۳۳] اما اندک زمانی پس از لغو حصر اقتصادی و خروج پیامبر(ص) و پیروانش از شعب، خدیجه درگذشت.[۳۴]
وفاتویرایش
درباره تاریخ وفات او در منابع اتفاق نظر وجود ندارد، اما روایتی که وفات او را سال سوم پیش از هجرت دانسته است، مقبول‌تر به نظر می‌رسد.[۳۵] بیشتر منابع سن او را هنگام مرگ در حدود ۶۵ سال دانسته‌اند.[۳۶]
خدیجه در قبرستان حجون دفن شد[۳۷] و پیامبر (ص) به دست خود او را در قبر گذاشت؛ اما چون نماز میت هنوز واجب نشده بود، بر او نماز نگزارد.[۳۸] پیامبر (ص) آن سال را به سبب فوت ابوطالب و خدیجه «عام الحُزن» نامید.[۳۹] در حال حاضر نیز قبر خدیجه در همان مکان که به قبرستان معلاة یا حجون معروف است، قرار دارد. اما وهابیها گنبدی را که بر فراز قبر او ساخته شده بود، تخریب کرده‌اند.[۴۰]
اوصاف شخصیتیویرایش
در منابع احادیث از پیامبر(ص) در وصف خدیجه آمده‌است که بیانگر جایگاه والای او نزد آن حضرت است. در حدیثی خدیجه یکی از ۴ بانویی دانسته‌شده‌است که بهترین زنان دو عالم یا بهترین زنان بهشت‌اند.[۴۱] پیامبر (ص) خدیجه را به داشتن خانه‌ای از نی در بهشت بشارت داده‌است که در آن هیچ غم و اندوهی نیست.[۴۲] همچنین در حدیثی آمده‌است که پیامبر(ص) سلام خدا را از جانب جبرئیل به او ابلاغ فرمودند.[۴۳]
امام حسین(ع) و خدیجه(س)ویرایش
گریه امام حسین(ع) در مزار خدیجهویرایش
امام حسین(ع) بیست و پنج بار پیاده از مدینه به مکه برای انجام مراسم حج و عمره مسافرت کرد، روایت شده در یکی از سفرها انس بن مالک همراه آن حضرت بود، او می گوید: امام حسین(ع) کنار مرقد خدیجه آمد و در آنجا گریه کرد و به مناجات با خدا نشست.[۴۴]
فخر ورزیدن به خدیجه در روز عاشوراویرایش
امام حسین(ع) در واقعه عاشورا در کربلا در مقابل سپاه شام به مادربزرگش خدیجه(س) فخر ورزید که اولین زن مسلمان بود و در اولین سخنانش با لشکر عمرسعد گفت: «از خدا بترسید و دست خود را به خون من نیالایید که کشتن من و هتک حرمتم بر شما روا نیست، من فرزند دختر پیامبر شمایم و جده‌ام خدیجه(س)، همسر پیامبر شماست.»[۴۵]
ذکر نام خدیجه در شامویرایش
امام سجاد(ع) در خطبه‌اش در مجلس یزید در دمشق بعد از واقعه عاشورا، خود را فرزند بانوی بزرگ اسلام، خدیجه(س) می‌دانست.[۴۶] همچنین زبیر بن عوام در مباحثه با ابن عباس عمه‌اش خدیجه(س) را مایه مباهات خویش می‌دانست.[۴۷]
منابعویرایش
- دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- دانشنامه جهان اسلام.
پی‌نوشتویرایش
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۱۴؛ ابن‌سعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۳۰.
- ↑ ر.ک: ادامه مقاله.
- ↑ ر.ک: به ابن‌عبدالبرّ، ج ۴، ص ۱۸۱۷؛ طبرسی، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۲۷۴؛ طبری، ص ۱۱؛ دمیاطی، ص ۳۲.
- ↑ ر.ک: به کوفی، ج ۱، ص ۶۴۷۰؛ ابن شهر آشوب، ج ۱، ص ۱۳۸؛ عاملی، ج ۲، ص ۱۲۱-۱۲۹.
- ↑ ر.ک: ابن‌هشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابن‌قتیبه، ۱۳۳.
- ↑ ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ ابن سعد، ج ۸، ص ۱۵؛ ابن حزم، ص ۳۲؛ دمیاطی، ص ۳۱)، طاهر و هاله (ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ سهیلی، ج ۲، ص ۲۴۶.
- ↑ ابن حزم، ص ۳۲؛ نویری، ج ۱۸، ص ۱۷۱.
- ↑ نک: کلبی، ۲۶۹؛ ابن‌اثیر، الکامل، ۳ / ۲۶۳؛ ابن‌کثیر، البدایة ... ، ۶ / ۲۵؛ ابن‌حجر، ۴ / ۲۸۲.
- ↑ ابن‌عبدالبر، ۴ / ۱۸۱۷؛ ابن‌عساکر، ۳ / ۱۳۱؛ ابن‌قدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱.
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۱۲-۲۱۳؛ طبری، ۲ / ۳۴.
- ↑ ابن‌سعد، ۱ / ۱۲۹-۱۳۰؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ ابن‌جوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۳-۳۱۴.
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۱۳؛ ابن‌اثیر، اسد ... ، ۵ / ۴۳۵؛ قس: طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱.
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ ابن‌اثیر، الکامل، ۲ / ۳۹-۴۰.
- ↑ بلاذری، ۱ / ۹۸؛ ابن‌حجر، ۴ / ۲۸۲.
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ ابن‌جوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۴.
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۱۵؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ طبری ۲ / ۳۵-۳۶، نیز ابن‌اثیر، اسد، ۵ / ۴۳۵.
- ↑ نک: کلبی، ۷۴؛ ابن‌هشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابن‌سعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۰۷؛ ابن‌حبیب، ۷۸؛ بلاذری، ۱ / ۹۸؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱؛ ابن‌درید، ۹۲؛ روایات دیگر را، نک: ابن‌سعد، ۱ / ۱۳۲-۱۳۳؛ ابن‌جوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶؛ درباره ایجاد علاقه میان محمد(ص) و خدیجه، نک: یعقوبی، ۱ / ۳۴۰-۳۴۱.
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۱۵، ۲۱۶؛ زبیری، ۲۱؛ ابن‌قتیبه، ۱۳۲؛ ابن‌کثیر، السیرة، ۲ / ۱۳۶.
- ↑ ابن‌سعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، همانجا، نیز ۲۳۱؛ ابن‌حبیب، ۷۹؛ ابن‌قتیبه، ۱۴۱؛ ابن‌حزم، ۱۶؛ ابن‌عساکر، ۳ / ۱۳۱.
- ↑ نک: ابن‌هشام، ۱ / ۲۱۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۰؛ روایات دیگر را، نک: ابن‌جوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶-۳۱۷؛ ابن‌اثیر، اسد، ۵ / ۴۳۶.
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۱۶، ۲ / ۲۹۳؛ ابن‌عساکر، ۳ / ۱۴۲.
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۳۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸ ،ص۱۷۴؛ ابن اثیرجزری، اسدالغابه فی معرفة الصحابه ، ج۱، ص۲۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱،ص۹۸ و ج۹ ،ص۴۵۹ ؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک ، ج۲ ،ص۲۸۰.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۲۸۷ :«و فی سنة ست و عشرین کان تزویجه بخدیجة بنت خویلد، و هی یومئذ بنت أربعین، و قیل فی سنها غیر هذا».
- ↑ بیهقی، دلائل النبوة، ج۲، ص۷۱؛ السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۴۰؛ البدایة و النهایة، ج۲، ص۲۹۴: «وکان عمرها إذ ذاک خمسا و ثلاثین و قیل خمسا و عشرین سنه»؛ بلاذری انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸: «وتزوّج رسول الله صلی الله علیه و سلم خدیجة و هو ابن خمس و عشرین سنه، وهی ابنة أربعین سنه.».
- ↑ جعفرمرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ج۲، ص۱۱۵. به نقل از السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۴۰؛ تهذیب تاریخ دمشق، ج۱، ص۳۰۳؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۶۴.
- ↑ 1. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۲، ص۲۹۵ ؛ ابن کثیر، السیرة النبویة، ج۱، ص۲۶۵.
- ↑ واقدی، مختصر تاریخ دمشق، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ واقدی، مختصر تاریخ دمشق، ج۲، ص۲۷۵؛ تهذیب الاسماء، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸: «یقال إنه تزوّجها و هی ابنة ست و أربعین سنه».
- ↑ نک: ابن‌هشام، ۱ / ۲۷۴؛ ابن‌حبیب، ۴۰۸؛ ابن‌عبدالبر، ۴ / ۱۸۱۹-۱۸۲۰، ۱۸۲۱؛ ابن‌قدامه، ۷۱، ۱۲۰.
- ↑ نک: ابن‌اثیر، الکامل، ۵ / ۵۳۷؛ ابن‌کثیر، البدایة، ۶ / ۱۵-۱۶.
- ↑ نک: طبری، ۲ / ۷۴؛ ابن‌قدامه، ۵۶-۶۳؛ نیز مونس، ۳۱۶-۳۱۷.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل، ۲ / ۹۰؛ ابن‌منظور، ۲ / ۲۷۵.
- ↑ نک: ابن‌هشام، ۲ / ۶۴؛ ابن‌سعد، ۱ / ۲۱۱؛ ابن‌حبیب، ۱۰؛ ابن‌جوزی، المنتظم، ۳ / ۱۱؛ ابن‌اثیر، الکامل، ۲ / ۹۰-۹۱؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابن‌عبدالبر، ۴ / ۱۸۲۵؛ ابن‌قدامه، ۶۳، ۷۳؛ ابن‌اثیر، اسد، ۵ / ۴۳۹؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۲، ۱۱۷؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۶؛ ابن‌کثیر، السیرة ... ، ۲ / ۱۲۲، ۱۳۲.
- ↑ ابن‌سعد، ۱ / ۱۲۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابن‌عبدالبر، ۴ / ۱۸۱۸؛ ابن‌قدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۵.
- ↑ ابن‌قدامه، ۷۳؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲.
- ↑ ابن‌جوزی، صفة ... ، ۲ / ۹؛ ابن‌منظور، ۲ / ۲۷۵.
- ↑ مقریزی، ۱ / ۴۵.
- ↑ نک: عبده، ۱۶۱-۱۶۳، ۱۸۲، ۱۸۷.
- ↑ ابن‌عبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱-۱۸۲۳؛ ابن‌قدامه، ۷۲؛ ابن‌اثیر، اسد، ۵ / ۴۳۷.
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۷۴؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابن‌جوزی، صفة، ۲ / ۷- ۸.
- ↑ ابن‌هشام، ۱ / ۲۷۵؛ ابن‌عبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۶.
- ↑ مناقب آل ابیطالب، ج ۴، ص ۶۹، بحار، ج ۴۴، ص ۱۹۳.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۱۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۵، ص۱۷۴.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۳۲۵.
پیوند به بیرونویرایش
- خدیجه، دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- خدیجه، دانشنامه جهان اسلام.