ابن الوردی الشافعی‌

ابن الوردی عمر بن مُظفّر
زادروز	۱۲۹۰ (میلادی)/ ۶۸۹ (قمری) معره نعمان
درگذشت	مارس ۱۳۴۹ (میلادی)/ ذی‌الحجّة ۷۴۹ (قمری) حلب
محل زندگی	شام
پیشه	ادیب، شاعر، نویسنده در رشته‌های گوناگون
آثار	تتمة المختصر فی أخبار البشر. خریدة العجائب وفریدة الغرائب.

ابو حفص، زین الدّین عمر بن مظفّر بن عمر بکری حلّی معرّی شافعی (ابن الوردی الشافعی‌)، فقیه، شاعر، ادیب و مورّخ صوفی که به سال ۶۹۱ (ه. ق.) در معرّة النعمان به دنیا آمد و نسبش به ابوبکر خلیفه‌ اول می‌رسد.

زندگینامه

دوران جوانی را در تنگدستی و پریشانی گذراند. اما از تحصیل علم بازنماند. وی در سال ۷۱۵ هجری در دمشق در حضور «ابن تیمیه» مباحثاتی در فقه و تفسیر و نحو داشته که موجب شگفتی شده است و ابن تیمیه تأثیر عمیق بر افکار وی باقی گذاشت. گرایش‌های صوفیانه‌ی برخی استادان او از جمله «شرف الدّین بارزی» و «عبس سر جاوی» یکی از زمینه‌های پیدا شدن اندیشه تصوّف در وی بوده است.

ابن وردی از آغاز جوانی نبوغ و استعداد خود را در مسایل فقهی و ادبی به ثبوت رسانید و به مقام قضاوت شام برگزیده شد و سپس در شهرهای حلب و دمشق به کار قضا پرداخت. مدتی نیز نیابت «ابن نقیب» قاضی حلب را برعهده داشت.

ورود به حیطه شعر

تألیفات گوناگون و مجالس درس و شهرت ابن الوردی الشافعی‌، باعث شد تا به عنوان فقیهی بلندپایه معروف شود. در اشعار او تمایز دو گانه‌ی دنیاگرایی و دنیاگریزی که بین دو مرحله از شعر او به چشم می‌خورد، نمودار است و دو مرحله از سیر تحوّل فکری او در دوران جوانی را نشان می‌دهد. شعر او مورد ستایش «سبکی»، «ابن شاکر»، «ابن فضل عمری» و «صفدی» قرار گرفته است. هر چند منتقدان معاصر، شعر ابن وردی را متوسط و مشحون از صنایع بدیعی و به‌ویژه ایهام و جناس و بر روی هم متکلّف و مصنوع می‌دانند. نثر وی نیز مسجّع و پر تکلّف است.

آثار ابن وردی

بیشتر شهرت ابن الوردی، مربوط به کتاب تاریخ او موسوم به «تتمة المختصر فی اخبار البشر» یا «تاریخ ابن الوردی» که خلاصه و ذیلی بر کتاب «المختصر فی اخبار البشر» ابو الفدا است. ابن وردی این کتاب را به یک سوم تقلیل داد و در مقابل نکاتی از نظم و نثر خود و نیز برخی اخبار و روایات تاریخی به آن افزود. در میان اضافات او، اخبار برخی زاهدان و متصوّفان و ذکر اقوال و کرامات ایشان درخور اعتناست. «الفیه فی تعبیر المقامات» یا «الالفیه الوردیة فی تعبیر الرؤیا»، «البهجة الوردیة» که کتابی است منظوم و دارای ۵۰۶۳ بیت می‌باشد. «التحفة الوردیة فی مشکلات الاعراب» ارجوزه‌ای ۱۵۳ بیتی در نحو.

«دیوان» که علاوه بر اشعار، رسایل، مقامات و خطبه‌های او را نیز دربر دارد. «شرح الفیه ابن مالک» و بسیاری آثار دیگر.

وفات

ابن وردی در معرة النعمان مدرسه‌ای ساخت و ماههای پایانی عمر خود را در آن اقامت گزید و سرانجام گرفتار بیماری طاعون شد و در ۲۷ ذیحجه سال ۷۵۹ ه ق درگذشت و صفدی در قطعه‌ای وی را رثا گفت.

ابن وردی باوجود گردن نهادن به مذهب شافعی، دوستی صحابه و ولایت را به هم آمیخته و در اشعارش بدان اشاره می‌کند.

فیا سائلی عن مذهبی إنّ مذهبی‌ولاء به حبّ الصحابة یمزج

فمن رام تقویمی فإنی مقوّم‌و من رام تعویجی فإنی معوّج

ترجمه

ای کسی‌که درباره‌ی مذهب من سئوال می‌کنی مذهب من دوستی صحابه و ولایت است. کسی‌که این راه را درست می‌داند پس من بر همین راه درست هستم و کسی‌که این راه را منحرف می‌داند، پس من بر همین راه باقی می‌مانم.

او در عزای حسین (ع) مرثیه می‌خواند و آن حضرت و خاندانش را ذخیره‌ی خویش می‌شمرد.

أرأس السبط ینقل و السبایایطاف بها و فوق الأرض رأس

و مالی غیر هذا السبی ذخرو مالی غیر هذا الرأس رأس

ترجمه

سر سبط پیامبر، امام حسین (ع) روی زمین به‌گونه‌ای بود که درندگان دور آن می‌چرخیدند و مرثیه بر عزای حسین (ع) و خاندانش ذخیره‌ای برای من هستند.

منابع

دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌۱، ص:۳۵۷-۳۵۸.