اقبال لاهوری‌: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
محمّد اقبال لاهوری شاعر متفکّر پاکستانی، آخرین شاعر بزرگ فارسی‌گوی شبه قارّه‌ی هندوستان به سال 1252 ه. ش. برابر با 22 فوریه سال 1873 میلادی در «سیالکوت» یکی از شهرهای پاکستان غربی متولد شد. جدّش محمد رفیق ساکن کشمیر بود که به اتفاق سه پسرش به سیالکوت آمد. یکی از فرزندانش در این شهر به شغل بازرگانی اشتغال داشت نام او نور محمد و پدر اقبال که مایه‌ی مباهات مسلمین می‌باشد.
'''محمداقبال لاهوری''' یکی از شاعران معاصر پاکستانی بود.
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    = محمّد اقبال لاهوری
| تصویر                  = اقبال.jpg
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              =
| زمینه فعالیت          =
| ملیت                  =
| تاریخ تولد            = 1252 ه.ش
| محل تولد                =سیالکوت_پاکستان غربی
| والدین                = 
| تاریخ مرگ              = 1357 ه.ق
| محل مرگ                =سیالکوت_پاکستان غربی
| علت مرگ                =
| محل زندگی              =
| مختصات محل زندگی        =
| مدفن                  =
|مذهب                    =
|در زمان حکومت          =
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
|لقب                    =
|بنیانگذار              =
| پیشه                  =
| سال‌های نویسندگی        =
|سبک نوشتاری            =
|کتاب‌ها                =
|مقاله‌ها                =
|نمایشنامه‌ها            =
|فیلم‌نامه‌ها              =
|دیوان اشعار            =
|تخلص                    =
|فیلم ساخته بر اساس اثر =
| همسر                    =
| شریک زندگی            =
| فرزندان                =
|تحصیلات                  =
|دانشگاه                =
|حوزه                  =
|شاگرد                  =
|استاد                  =
|علت شهرت              =
| تأثیرگذاشته بر        =
| تأثیرپذیرفته از        =
| وب‌گاه                  =
| imdb_id                =
| soure_id              =
| جوایز اسکار            =
| جوایز آفی              =
| جایزه اریل            =
| جوایز بافتا            =
| جوایز سزار            =
| جوایز امی              =
| filmfareawards        =
| جوایز جمینای            =
| جوایز گوی طلایی        =
| جوایز تمشک طلایی        =
| جوایز گویا            =
| جوایز گرمی            =
| جوایز ایفتا            =
| جوایز لورنس الیور      =
| naacpimageawards      =
| جوایز فیلم ملی        =
| جوایز ساگه            =
| جوایز تونی            =
| جوایز سیمرغ بلورین    =
| جوایز جشن سینمای ایران =
| جوایز حافظ            =
| جوایز                  =
|گفتاورد                =
|امضا                  =
}}
==زندگینامه==
محمّد اقبال لاهوری شاعر متفکّر پاکستانی، آخرین شاعر بزرگ فارسی‌گوی شبه قارّه‌ی هندوستان به سال ۱۲۵۲ ه. ش برابر با ۲۲ فوریه سال ۱۸۷۳ م. در «سیالکوت» یکی از شهرهای پاکستان غربی متولد شد. جدّش محمد رفیق ساکن کشمیر بود که به اتفاق سه پسرش به سیالکوت آمد. یکی از فرزندانش در این شهر به شغل بازرگانی اشتغال داشت. نام او نور محمد و پدر اقبال که مایه‌ی مباهات مسلمین می‌باشد.


در سال 1895 میلادی، پس از پشت سرگذاشتن مراحل اولیّه جهت ادامه‌ی تحصیل راهی لاهور شد. با توماس آرنولد دیدار کرد و این شخص تأثیر زیادی بر دانشجوی جوان گذاشت. در سال 1897 تحت تعلیمات و ارشاد توماس آرنولد به اخذ درجه‌ی فوق لیسانس فلسفه نائل گردید. در این برهه سلامت نفس، عدالتخواهی و دوستدار آزادی بودن او برای همگان آشکار گردید.
در سال ۱۸۹۵ م.، پس از پشت سرگذاشتن مراحل اولیّه جهت ادامه‌ی تحصیل راهی لاهور شد. با توماس آرنولد دیدار کرد و این شخص تأثیر زیادی بر دانشجوی جوان گذاشت. در سال ۱۸۹۷ م. تحت تعلیمات و ارشاد توماس آرنولد به اخذ درجه‌ی فوق لیسانس فلسفه نائل گردید. در این برهه سلامت نفس، عدالتخواهی و دوستدار آزادی بودن او برای همگان آشکار گردید.


اولین منظومه‌ی او به نام «هیمالیا» در روزنامه‌ی «مخزن» در هند انتشار یافت. تحصیلاتش را در انگلستان و آلمان ادامه داد و رساله‌ی دکترای خود را با نام «توسعه و تکامل ماوراء الطبیعه در ایران» با موفقیت به پایان رساند و از دانشگاه مونیخ دکترای فلسفه دریافت کرد. او سرمایه‌ی اسلامی را نیز به میزان بسیار به آموخته‌های عملی خود افزود.
اولین منظومه‌ی او به نام «هیمالیا» در روزنامه‌ی «مخزن» در هند انتشار یافت. تحصیلاتش را در انگلستان و آلمان ادامه داد و رساله‌ی دکترای خود را با نام «توسعه و تکامل ماوراءالطبیعه در ایران» با موفقیت به پایان رساند و از دانشگاه مونیخ دکترای فلسفه دریافت کرد. او سرمایه‌ی اسلامی را نیز به میزان بسیار به آموخته‌های عملی خود افزود.


اقبال پس از تکمیل معلومات خویش به زادگاه خود بازگشت و در آنجا به صف آزادی خواهان پیوست و از پیشروان و اصلاح طلبان بزرگ مسلمان هند و از بانیان کشور پاکستان شمرده می‌شود. او تمام هستی‌اش را نثار اسلام و آزادی هند کرد.
اقبال پس از تکمیل معلومات خویش به زادگاه خود بازگشت و در آنجا به صف آزادی خواهان پیوست و از پیشروان و اصلاح طلبان بزرگ مسلمان هند و از بانیان کشور پاکستان شمرده می‌شود. او تمام هستی‌اش را نثار اسلام و آزادی هند کرد.


اقبال مردی است فیلسوف، عارف، نویسنده، شاعر، سخنور، محقّق، اسلام‌شناس و سیاستمدار، مبارز و نو اندیش، خلاق و با قدرت فکری زیاد که قویترین دفاع را از اسلام کرد. نظریات اقبال در قبال مسائل اجتماعی تا آنجا پیش رفت که خشم تمامی استعمارگران و استثمارکنندگان را برانگیخت. بارزترین نکته در شخصیّت او علاقه به آزادی و استقلال مسلمانان شبه قاره هند است. اقبال شاعری است بلند اندیشه و خوش سخن که شعرش حاوی نکات عرفانی و فلسفی است. آثارش در مجموعه‌هایی به نام «پیام مشرق»، «زبور عجم»، «اسرار خودی و رموز بی‌خودی»، «ارمغان حجاز»، «جاوید نامه»، و غیره مکرّر به طبع رسیده است.
اقبال مردی است فیلسوف، عارف، نویسنده، شاعر، سخنور، محقّق، اسلام‌شناس و سیاستمدار، مبارز و نو اندیش، خلاق و با قدرت فکری زیاد که قویترین دفاع را از اسلام کرد. نظریات اقبال در قبال مسائل اجتماعی تا آنجا پیش رفت که خشم تمامی استعمارگران و استثمارکنندگان را برانگیخت. بارزترین نکته در شخصیّت او علاقه به آزادی و استقلال مسلمانان شبه قاره هند است. اقبال شاعری است بلند اندیشه و خوش سخن که شعرش حاوی نکات عرفانی و فلسفی است.  


اقبال معتقد است بهترین حکومت برای اداره‌ی امت اسلام حکومتی است که قانونش قرآن و مرکز روحانیش کعبه و رهبرش ولی اللّه و خلیفة اللّه است و چنان که گفته: «نمونه‌ی، کامل مقام ولایت و خلیفه اللهی که دو نیروی عملی و علمی را در خود جمع داشت و نفس عاقله‌ی او بر مُلک ظاهر و باطن پادشاهی می‌کرد علی مرتضی (ع) بود» و این همان عقیده‌ای است که شیعیان برای امام و ولی قائلند:
<br />
==آثار==
آثار اقبال لاهوری در مجموعه‌هایی به نام «[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=4977136&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author پیام مشرق]»، «[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=876251&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author زبور عجم]»، «[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=781397&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author اسرار خودی و رموز بی‌خودی]»، «[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=781317&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author ارمغان حجاز]»، «[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=876558&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author جاوید نامه]»، و غیره مکرّر به چاپ رسیده‌است.


 
==اشعار==
{{شعر}}
اقبال معتقد است بهترین حکومت برای اداره‌ی امت اسلام حکومتی است که قانونش قرآن و مرکز روحانیش کعبه و رهبرش ولی‌اللّه و خلیفةاللّه است و چنان که گفته: «نمونه‌ی، کامل مقام ولایت و خلیفه اللهی که دو نیروی عملی و علمی را در خود جمع داشت و نفس عاقله‌ی او بر مُلک ظاهر و باطن پادشاهی می‌کرد، علی مرتضی(ع) بود» و این همان عقیده‌ای است که شیعیان برای امام و ولی قائلند.
{{ب| مسلم اول شه مردان علی‌عشق را سرمایه‌ی ایمان علی }}
{| style="margin: 0 auto; "
 
| class="b" |<span class="beyt"> مسلم اول شه مردان علی‌</span>
{{ب| از ولای دودمانش زنده‌ام‌در جهان مثل گهر تابنده‌ام  }}
| style="width:2em;" |
{{پایان شعر}}
| class="b" |<span class="beyt">عشق را سرمایه‌ی ایمان علی </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> از ولای دودمانش زنده‌ام‌</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">در جهان مثل گهر تابنده‌ام  </span>
|}




خط ۲۴: خط ۱۰۴:
«اسرار خودی»: حاوی نظرات وی درباره‌ی خود یا خویشتن خود است. و صفاتی نیز برای خلیفة اللّه و ولی خدا بیان نموده که شمایل امام غایب بقیة اللّه (عج) است:
«اسرار خودی»: حاوی نظرات وی درباره‌ی خود یا خویشتن خود است. و صفاتی نیز برای خلیفة اللّه و ولی خدا بیان نموده که شمایل امام غایب بقیة اللّه (عج) است:


 
{| style="margin: 0 auto; "
{{شعر}}
| class="b" |<span class="beyt"> غنچه‌ی ما گلستان در دامن است‌</span>
{{ب| غنچه‌ی ما گلستان در دامن است‌چشم ما از صبح فردا روشن است }}
| style="width:2em;" |
 
| class="b" |<span class="beyt">چشم ما از صبح فردا روشن است </span>
{{ب| ای سوار اشهب دوران بیاای فروغ دیده‌ی امکان بیا  }}
|-
{{پایان شعر}}
| class="b" |<span class="beyt"> ای سوار اشهب دوران بیا</span>
 
| style="width:2em;" |
 
| class="b" |<span class="beyt">ای فروغ دیده‌ی امکان بیا  </span>
|}
رموز بیخودی: مکمل اسرار خودی است که رابطه‌ی فرد و اجتماع را مورد بررسی قرار می‌دهد و اظهار می‌دارد که با وحدت خودی می‌توان یک اجتماع خودی به وجود آورد.
رموز بیخودی: مکمل اسرار خودی است که رابطه‌ی فرد و اجتماع را مورد بررسی قرار می‌دهد و اظهار می‌دارد که با وحدت خودی می‌توان یک اجتماع خودی به وجود آورد.
«زبور عجم»: اشعار عرفانی و مملو از معانی پربار زندگی‌بخش که دارای مضامینی والاست.
«زبور عجم»: اشعار عرفانی و مملو از معانی پربار زندگی‌بخش که دارای مضامینی والاست.
خط ۳۹: خط ۱۲۰:
«ارمغان حجاز»: گویای افکار سیاسی، اجتماعی، تربیتی و دینی اقبال است.
«ارمغان حجاز»: گویای افکار سیاسی، اجتماعی، تربیتی و دینی اقبال است.
«پس چه باید کرد ای اقوام شرق» و «مسافر»: هر دو ره‌آورد سفر اقبال از افغانستان می‌باشد.
«پس چه باید کرد ای اقوام شرق» و «مسافر»: هر دو ره‌آورد سفر اقبال از افغانستان می‌باشد.
و بالاخره اقبال در آوریل سال 1938 م، 1317 ه. ش. 1357 ه. ق. در سیالکوت پاکستان غربی وفات یافت. با مرگ او جامعه مسلمانان یکی از بزرگترین اندیشمندان و متفکران خود را از دست داد و به سوگ نشست. <ref>دیوان اقبال لاهوری؛ مقدمه با تلخیص.</ref>
و بالاخره اقبال در آوریل سال 1938 م، 1317 ه. ش. 1357 ه. ق. در سیالکوت پاکستان غربی وفات یافت. با مرگ او جامعه مسلمانان یکی از بزرگترین اندیشمندان و متفکران خود را از دست داد و به سوگ نشست. <br />
==اشعار==
در معنی حریّت اسلامیه و سرّ حادثه [[کربلا]]:
 
{{شعر}}




'''در معنی حریّت اسلامیه و سرّ حادثه کربلا:'''
{{ب| هرکه پیمان با هو الموجود بست‌|گردنش از بند هر معبود رست }}
{{شعر}}
 
{{ب| مؤمن از عشق است و عشق از مؤمنست‌|عشق را ناممکن‌ها ممکن است }}
 
{{ب| عقل سفاک است و او سفاک‌تر|عشق پاک‌تر، چالاک‌تر، بی‌باک‌تر }}
 
{{ب| عقل در پیچاک اسباب و علل‌|عشق چوگان باز میدان عمل }}
 
{{ب| عشق صید از زور بازو افکند|عقل مکّار است و دامی می‌زند }}
 
{{ب| عقل را سرمایه از بیم و شک است‌|عشق را عزم و یقین لاینفک است }}
 
{{ب| آن کند تعمیر تا ویران کند|این کند ویران که آبادان کند }}
 
{{ب| عقل چون باد است ارزان در جهان‌|عشق کمیاب و بهای او گران }}
 
{{ب| عقل محکم از اساس چون و چند|عشق عریان از لباس چون و چند }}
 
{{ب| عقل می‌گوید که خود را پیش کن‌|عشق گوید امتحان خویش کن }}
 
{{ب| عقل با غیر آشنا از اکتساب‌|عشق از فضل است و با خود در حساب }}
 
{{ب| عقل گوید شاد شو آباد شو|عشق گوید بنده شو آزاد شو }}
 
{{ب| عقل را آرام جان حریّت است‌|ناقه‌اش را ساربان حریّت است }}
 
{{ب| آن شنیدستی که هنگام نبرد|عشق با عقل هوس پرور چه کرد }}
 
{{ب| آن امام عاشقان، پور بتول‌|سرو آزادی ز بستان رسول }}
 
{{ب| اللّه اللّه بای بسم اللّه، پدر|معنی ذبح عظیم آمد پسر }}
 
{{ب| بهر آن شهزاده‌ی خیر الملل‌|دوش ختم المرسلین نعم الجمل  }}
 
{{ب| سرخ رو عشق غیور از خون او|سرخی این مصرع از مضمون او }}
 
{{ب| در میان امّت کیوان جناب‌|همچو حرف «قُلْ هُوَ اللَّهُ» <ref>قرآن مجید؛ سوره اخلاص، آیه 1.</ref> در کتاب }}
 
{{ب| موسی و فرعون و شبیر و یزید|این دو قوّت از حیات آید پدید }}
 
{{ب| زنده حق از قوّت شبّیری است‌|باطل آخر داغ حسرت میری است }}
 
{{ب| چون خلافت رشته از قرآن گسیخت‌|حرّیت را زهر اندر کام ریخت }}
 
{{ب| خاست آن سرو جلوه‌ی خیر الامم‌|چون سحاب قبله، باران در قدم }}
 
{{ب| بر زمین کربلا بارید و رفت‌|لاله در ویرانه‌ها کارید و رفت }}
 
{{ب| تا قیامت قطع استبداد کرد|موج خون او چمن ایجاد کرد }}
 
{{ب| بهر حق در خاک و خون غلتیده است‌|پس بنای «لا الهَ» <ref> اشاره به این سخن معروف خواجه معین الدّین جشتی است «حقا که بنای لا اله هست حسین».</ref> گردیده است }}
 
{{ب| مدعایش سلطنت بودی اگر|خود نکردی با چنین سامان سفر }}
 
{{ب| دشمنان چون ریگ صحرا لا تعد|دوستان او به یزدان هم عدد }}
 
{{ب| سرِّ ابراهیم و اسمعیل بود|یعنی آن اجمال را تفصیل بود }}
 
{{ب| عزم او چون کوهساران استوار|پایدار و تند سیر و کامکار }}
 
{{ب| تیغ بهر عزّت دین است و بس‌|مقصد او حفظ آیین است و بس }}
 
{{ب| ما سوی اللّه را مسلمان بنده نیست‌|پیش فرعونی سرش افکنده نیست }}
 
{{ب| خون او تفسیر این اسرار کرد|ملّت خوابیده را بیدار کرد }}
 
{{ب| تیغ لا چون از میان بیرون کشید|از رگ ارباب باطل خون کشید }}
 
{{ب| نقش الّا اللّه بر صحرا نوشت‌|سطر عنوان نجات ما نوشت }}


{{ب| رمز قرآن از حسین آموختیم‌|ز آتش او شعله‌ها افروختیم }}


{{ب| هرکه پیمان با هو الموجود بست‌گردنش از بند هر معبود رست }}
{{ب| شوکت شام و فرّ بغداد رفت‌|سطوت غرناطه هم از یاد رفت }}
{{ب| مؤمن از عشق است و عشق از مؤمنست‌عشق را ناممکن‌ها ممکن است }}
عقل سفاک است و او سفاک‌ترعشق پاک‌تر، چالاک‌تر، بی‌باک‌تر }}
{{ب| عقل در پیچاک اسباب و علل‌عشق چوگان باز میدان عمل }}
{{ب| عشق صید از زور بازو افکندعقل مکّار است و دامی می‌زند }}
{{ب| عقل را سرمایه از بیم و شک است‌عشق را عزم و یقین لاینفک است }}
{{ب| آن کند تعمیر تا ویران کنداین کند ویران که آبادان کند }}
{{ب| عقل چون باد است ارزان در جهان‌عشق کمیاب و بهای او گران }}
{{ب| عقل محکم از اساس چون و چندعشق عریان از لباس چون و چند }}
{{ب| عقل می‌گوید که خود را پیش کن‌عشق گوید امتحان خویش کن }}
{{ب| عقل با غیر آشنا از اکتساب‌عشق از فضل است و با خود در حساب }}
{{ب| عقل گوید شاد شو آباد شوعشق گوید بنده شو آزاد شو }}
{{ب| عقل را آرام جان حریّت است‌ناقه‌اش را ساربان حریّت است }}
{{ب| آن شنیدستی که هنگام نبردعشق با عقل هوس پرور چه کرد }}
{{ب| آن امام عاشقان، پور بتول‌سرو آزادی ز بستان رسول }}
{{ب| اللّه اللّه بای بسم اللّه، پدرمعنی ذبح عظیم آمد پسر }}
{{ب| بهر آن شهزاده‌ی خیر الملل‌دوش ختم المرسلین نعم الجمل  }}
{{ب| سرخ رو عشق غیور از خون اوسرخی این مصرع از مضمون او }}
{{ب| در میان امّت کیوان جناب‌همچو حرف «قُلْ هُوَ اللَّهُ» <ref>قرآن مجید؛ سوره اخلاص، آیه 1.</ref> در کتاب }}
{{ب| موسی و فرعون و شبیر و یزیداین دو قوّت از حیات آید پدید }}
{{ب| زنده حق از قوّت شبّیری است‌باطل آخر داغ حسرت میری است }}
{{ب| چون خلافت رشته از قرآن گسیخت‌حرّیت را زهر اندر کام ریخت }}
{{ب| خاست آن سرو جلوه‌ی خیر الامم‌چون سحاب قبله، باران در قدم }}
{{ب| بر زمین کربلا بارید و رفت‌لاله در ویرانه‌ها کارید و رفت }}
{{ب| تا قیامت قطع استبداد کردموج خون او چمن ایجاد کرد }}
{{ب| بهر حق در خاک و خون غلتیده است‌پس بنای «لا الهَ» <ref> اشاره به این سخن معروف خواجه معین الدّین جشتی است «حقا که بنای لا اله هست حسین».</ref> گردیده است }}
{{ب| مدعایش سلطنت بودی اگرخود نکردی با چنین سامان سفر }}
{{ب| دشمنان چون ریگ صحرا لا تعددوستان او به یزدان هم عدد }}
{{ب| سرِّ ابراهیم و اسمعیل بودیعنی آن اجمال را تفصیل بود }}
{{ب| عزم او چون کوهساران استوارپایدار و تند سیر و کامکار }}
{{ب| تیغ بهر عزّت دین است و بس‌مقصد او حفظ آیین است و بس }}
{{ب| ما سوی اللّه را مسلمان بنده نیست‌پیش فرعونی سرش افکنده نیست }}
{{ب| خون او تفسیر این اسرار کردملّت خوابیده را بیدار کرد }}
{{ب| تیغ لا چون از میان بیرون کشیداز رگ ارباب باطل خون کشید }}
{{ب| نقش الّا اللّه بر صحرا نوشت‌سطر عنوان نجات ما نوشت }}
{{ب| رمز قرآن از حسین آموختیم‌ز آتش او شعله‌ها افروختیم }}
{{ب| شوکت شام و فرّ بغداد رفت‌سطوت غرناطه هم از یاد رفت }}
{{ب| تار ما از زخمه‌اش لرزان هنوزتازه از تکبیر او ایمان هنوز }}
{{ب| ای صبا ای پیک دور افتادگان‌اشک ما بر خاک پاک او رسان <ref>دیوان اقبال لاهوری؛ ص 143 و 144.</ref>  }}
{{پایان شعر}}


{{ب| تار ما از زخمه‌اش لرزان هنوز|تازه از تکبیر او ایمان هنوز }}


{{ب| ای صبا ای پیک دور افتادگان‌|اشک ما بر خاک پاک او رسان <ref>دیوان اقبال لاهوری؛ ص 143 و 144.</ref>  }}
{{پایان شعر}}




==منابع==
==منابع==


دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 1063-1064.
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=700738&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 1063-1064.]


==پی نوشت==
==پی نوشت==
خط ۹۹: خط ۲۱۶:
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران متأخر]]
[[رده:شاعران متأخر]]
<references />{{شاعران}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۲۵

محمداقبال لاهوری یکی از شاعران معاصر پاکستانی بود.

محمّد اقبال لاهوری
اقبال.jpg
زادروز 1252 ه.ش
سیالکوت_پاکستان غربی
مرگ 1357 ه.ق
سیالکوت_پاکستان غربی

زندگینامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمّد اقبال لاهوری شاعر متفکّر پاکستانی، آخرین شاعر بزرگ فارسی‌گوی شبه قارّه‌ی هندوستان به سال ۱۲۵۲ ه. ش برابر با ۲۲ فوریه سال ۱۸۷۳ م. در «سیالکوت» یکی از شهرهای پاکستان غربی متولد شد. جدّش محمد رفیق ساکن کشمیر بود که به اتفاق سه پسرش به سیالکوت آمد. یکی از فرزندانش در این شهر به شغل بازرگانی اشتغال داشت. نام او نور محمد و پدر اقبال که مایه‌ی مباهات مسلمین می‌باشد.

در سال ۱۸۹۵ م.، پس از پشت سرگذاشتن مراحل اولیّه جهت ادامه‌ی تحصیل راهی لاهور شد. با توماس آرنولد دیدار کرد و این شخص تأثیر زیادی بر دانشجوی جوان گذاشت. در سال ۱۸۹۷ م. تحت تعلیمات و ارشاد توماس آرنولد به اخذ درجه‌ی فوق لیسانس فلسفه نائل گردید. در این برهه سلامت نفس، عدالتخواهی و دوستدار آزادی بودن او برای همگان آشکار گردید.

اولین منظومه‌ی او به نام «هیمالیا» در روزنامه‌ی «مخزن» در هند انتشار یافت. تحصیلاتش را در انگلستان و آلمان ادامه داد و رساله‌ی دکترای خود را با نام «توسعه و تکامل ماوراءالطبیعه در ایران» با موفقیت به پایان رساند و از دانشگاه مونیخ دکترای فلسفه دریافت کرد. او سرمایه‌ی اسلامی را نیز به میزان بسیار به آموخته‌های عملی خود افزود.

اقبال پس از تکمیل معلومات خویش به زادگاه خود بازگشت و در آنجا به صف آزادی خواهان پیوست و از پیشروان و اصلاح طلبان بزرگ مسلمان هند و از بانیان کشور پاکستان شمرده می‌شود. او تمام هستی‌اش را نثار اسلام و آزادی هند کرد.

اقبال مردی است فیلسوف، عارف، نویسنده، شاعر، سخنور، محقّق، اسلام‌شناس و سیاستمدار، مبارز و نو اندیش، خلاق و با قدرت فکری زیاد که قویترین دفاع را از اسلام کرد. نظریات اقبال در قبال مسائل اجتماعی تا آنجا پیش رفت که خشم تمامی استعمارگران و استثمارکنندگان را برانگیخت. بارزترین نکته در شخصیّت او علاقه به آزادی و استقلال مسلمانان شبه قاره هند است. اقبال شاعری است بلند اندیشه و خوش سخن که شعرش حاوی نکات عرفانی و فلسفی است.


آثار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آثار اقبال لاهوری در مجموعه‌هایی به نام «پیام مشرق»، «زبور عجم»، «اسرار خودی و رموز بی‌خودی»، «ارمغان حجاز»، «جاوید نامه»، و غیره مکرّر به چاپ رسیده‌است.

اشعار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اقبال معتقد است بهترین حکومت برای اداره‌ی امت اسلام حکومتی است که قانونش قرآن و مرکز روحانیش کعبه و رهبرش ولی‌اللّه و خلیفةاللّه است و چنان که گفته: «نمونه‌ی، کامل مقام ولایت و خلیفه اللهی که دو نیروی عملی و علمی را در خود جمع داشت و نفس عاقله‌ی او بر مُلک ظاهر و باطن پادشاهی می‌کرد، علی مرتضی(ع) بود» و این همان عقیده‌ای است که شیعیان برای امام و ولی قائلند.

مسلم اول شه مردان علی‌ عشق را سرمایه‌ی ایمان علی
از ولای دودمانش زنده‌ام‌ در جهان مثل گهر تابنده‌ام


به همین مناسبت تقریبا همه‌ی روایات شیعه را درباره‌ی فضائل حضرت علی (ع) باور دارد و جابه‌جا از آن یاد کرده است. افکار فلسفی اقبال در آثارش نمایان است:

«اسرار خودی»: حاوی نظرات وی درباره‌ی خود یا خویشتن خود است. و صفاتی نیز برای خلیفة اللّه و ولی خدا بیان نموده که شمایل امام غایب بقیة اللّه (عج) است:

غنچه‌ی ما گلستان در دامن است‌ چشم ما از صبح فردا روشن است
ای سوار اشهب دوران بیا ای فروغ دیده‌ی امکان بیا

رموز بیخودی: مکمل اسرار خودی است که رابطه‌ی فرد و اجتماع را مورد بررسی قرار می‌دهد و اظهار می‌دارد که با وحدت خودی می‌توان یک اجتماع خودی به وجود آورد. «زبور عجم»: اشعار عرفانی و مملو از معانی پربار زندگی‌بخش که دارای مضامینی والاست. «گلشن راز جدید»: در این منظومه اقبال 9 سؤال عرفانی را مطرح می‌کند و به شیوه‌ای شیرین و فصیح بدانها پاسخ می‌دهد. «جاوید نامه»: حاوی نظریات فلسفی، عرفانی و اجتماعی اقبال است. «افکار می باقی و نقش فرنگ»: حاوی قطعات، مثنویها و غزلیات اقبال است. «ارمغان حجاز»: گویای افکار سیاسی، اجتماعی، تربیتی و دینی اقبال است. «پس چه باید کرد ای اقوام شرق» و «مسافر»: هر دو ره‌آورد سفر اقبال از افغانستان می‌باشد. و بالاخره اقبال در آوریل سال 1938 م، 1317 ه. ش. 1357 ه. ق. در سیالکوت پاکستان غربی وفات یافت. با مرگ او جامعه مسلمانان یکی از بزرگترین اندیشمندان و متفکران خود را از دست داد و به سوگ نشست.

اشعار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در معنی حریّت اسلامیه و سرّ حادثه کربلا:

هرکه پیمان با هو الموجود بست‌ گردنش از بند هر معبود رست
مؤمن از عشق است و عشق از مؤمنست‌ عشق را ناممکن‌ها ممکن است
عقل سفاک است و او سفاک‌تر عشق پاک‌تر، چالاک‌تر، بی‌باک‌تر
عقل در پیچاک اسباب و علل‌ عشق چوگان باز میدان عمل
عشق صید از زور بازو افکند عقل مکّار است و دامی می‌زند
عقل را سرمایه از بیم و شک است‌ عشق را عزم و یقین لاینفک است
آن کند تعمیر تا ویران کند این کند ویران که آبادان کند
عقل چون باد است ارزان در جهان‌ عشق کمیاب و بهای او گران
عقل محکم از اساس چون و چند عشق عریان از لباس چون و چند
عقل می‌گوید که خود را پیش کن‌ عشق گوید امتحان خویش کن
عقل با غیر آشنا از اکتساب‌ عشق از فضل است و با خود در حساب
عقل گوید شاد شو آباد شو عشق گوید بنده شو آزاد شو
عقل را آرام جان حریّت است‌ ناقه‌اش را ساربان حریّت است
آن شنیدستی که هنگام نبرد عشق با عقل هوس پرور چه کرد
آن امام عاشقان، پور بتول‌ سرو آزادی ز بستان رسول
اللّه اللّه بای بسم اللّه، پدر معنی ذبح عظیم آمد پسر
بهر آن شهزاده‌ی خیر الملل‌ دوش ختم المرسلین نعم الجمل
سرخ رو عشق غیور از خون او سرخی این مصرع از مضمون او
در میان امّت کیوان جناب‌ همچو حرف «قُلْ هُوَ اللَّهُ» [۱] در کتاب
موسی و فرعون و شبیر و یزید این دو قوّت از حیات آید پدید
زنده حق از قوّت شبّیری است‌ باطل آخر داغ حسرت میری است
چون خلافت رشته از قرآن گسیخت‌ حرّیت را زهر اندر کام ریخت
خاست آن سرو جلوه‌ی خیر الامم‌ چون سحاب قبله، باران در قدم
بر زمین کربلا بارید و رفت‌ لاله در ویرانه‌ها کارید و رفت
تا قیامت قطع استبداد کرد موج خون او چمن ایجاد کرد
بهر حق در خاک و خون غلتیده است‌ پس بنای «لا الهَ» [۲] گردیده است
مدعایش سلطنت بودی اگر خود نکردی با چنین سامان سفر
دشمنان چون ریگ صحرا لا تعد دوستان او به یزدان هم عدد
سرِّ ابراهیم و اسمعیل بود یعنی آن اجمال را تفصیل بود
عزم او چون کوهساران استوار پایدار و تند سیر و کامکار
تیغ بهر عزّت دین است و بس‌ مقصد او حفظ آیین است و بس
ما سوی اللّه را مسلمان بنده نیست‌ پیش فرعونی سرش افکنده نیست
خون او تفسیر این اسرار کرد ملّت خوابیده را بیدار کرد
تیغ لا چون از میان بیرون کشید از رگ ارباب باطل خون کشید
نقش الّا اللّه بر صحرا نوشت‌ سطر عنوان نجات ما نوشت
رمز قرآن از حسین آموختیم‌ ز آتش او شعله‌ها افروختیم
شوکت شام و فرّ بغداد رفت‌ سطوت غرناطه هم از یاد رفت
تار ما از زخمه‌اش لرزان هنوز تازه از تکبیر او ایمان هنوز
ای صبا ای پیک دور افتادگان‌ اشک ما بر خاک پاک او رسان [۳]


منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. قرآن مجید؛ سوره اخلاص، آیه 1.
  2. اشاره به این سخن معروف خواجه معین الدّین جشتی است «حقا که بنای لا اله هست حسین».
  3. دیوان اقبال لاهوری؛ ص 143 و 144.