عاشق اصفهانی‌: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(صفحه‌ای تازه حاوی «آقا محمد عاشق اصفهانی از شعرای قرن دوازدهم هجری که در سال 1111 ه ق. در اصفهان به...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
آقا محمد عاشق اصفهانی از شعرای قرن دوازدهم هجری که در سال 1111 ه ق. در اصفهان به دنیا آمد. او با پیشه‌ی خیاطی روزگار می‌گذرانید و به قناعت و دیگر صفات نیک شهرت داشته است.
'''آقا محمد عاشق اصفهانی''' (۱۱۱۱ ه. ق-۱۱۸۱ ه. ق) از شعرای قرن دوازدهم هجری است.{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
آقا محمد از طرفداران رستاخیز ادبی و مخالف سبک شعر (فارسی- هندی) بود. این سبک در زمان سلاطین مغول در ایران معمول گردیده بود. شیوه شاعران قدیم خراسان و عراق را تجدید کرد (یعنی بازگشت به سبک سعدی و حافظ) و بر این قالب شعر می‌سرود. اشعارش در شیوه‌ی غزل‌سرایی طرزی دلپسند دارد زیرا فن اصلی او غزلسرایی است و در غزلهایش بیشتر مضامین عاشقانه دیده می‌شود. بهر حال او شاعری است که رنج عشق و حرمان را چشیده و همواره سوز و گداز خود را با الفاظی ساده بیان می‌کند و به همین دلیل تخلّص خود را صادقانه «عاشق» اختیار کرده است.
| نام                    = عاشق اصفهانی
| تصویر                  =
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              = آقامحمد عاشق اصفهانی
| زمینه فعالیت          =
| ملیت                  =
| تاریخ تولد            = سال ۱۱۱۱ ه. ق
| محل تولد                = اصفهان
| والدین                = 
| تاریخ مرگ              = سال ۱۱۸۱ ه. ق
| محل مرگ                = اصفهان
| علت مرگ                =
| محل زندگی              =
| مختصات محل زندگی        =
| مدفن                  =
|مذهب                  =
|در زمان حکومت          =
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
|لقب                    =
|بنیانگذار              =
| پیشه                  =
| سال‌های نویسندگی        =
|سبک نوشتاری            =
|کتاب‌ها                =دیوان اشعار
|مقاله‌ها                =
|نمایشنامه‌ها            =
|فیلم‌نامه‌ها              =
|دیوان اشعار            =
|تخلص                    =
|فیلم ساخته بر اساس اثر=
| همسر                    =
| شریک زندگی            =
| فرزندان                =
|تحصیلات                  =
|دانشگاه                =
|حوزه                  =
|شاگرد                  =
|استاد                  =
|علت شهرت              =
| تأثیرگذاشته بر        =
| تأثیرپذیرفته از        =
| وب‌گاه                  =
|گفتاورد                =
|امضا                  =
}}
==زندگینامه==
'''آقامحمد''' عاشق اصفهانی در سال ۱۱۱۱ ه. ق در اصفهان در بحبوحه‌ وقایع و مصائب در اصفهان مصادف با اوایل سلطنت شاه سلطان حسین صفوی متولد شد. او با پیشه‌ خیاطی روزگار می‌گذرانید و به قناعت و دیگر صفات نیک شهرت داشته‌است.  


عاشق با شاعران هم عصر خود در اصفهان چون آذر بیگدلی، هاتف اصفهانی و صباحی کاشانی انجمن شعری داشته و به احتمال، ریاست آن نیز بر عهده‌ی او بوده است. دیوان شعر او شامل قصاید، غزلیات، قطعات و رباعیات می‌باشد. مضامین رباعیات او به رباعیات خیّام نزدیک است.
عاشق در اوان جوانی که مصادف بود با حمله‌ی افاغنه، قتل و غارت و کشمکش‌های داخلی ایران  شروع به شعر و شاعری نمود. این دوران مردم ایران هیچگاه شب، خواب راحت و روز، آسایشی نداشتند و خیلی تسلّط روحی لازم بود که با تمام این بدبختی‌ها اشخاصی بتوانند گرد دانش، ادب و ادبیات بگردند. پس از انقراض سلسله‌ی صفویه و ظهور سلسله‌ی افشاریه و روح جهانگیری نادر شاه افشار که تقریبا تمام مدّت سلطنتش صرف جهانگشایی و استقرار امنیّت بود هیچگاه مشوّق دانش و دانشمندان و هنرمندان نبود و بعد از قتل نادر شاه افشار هم به علت ملوک‌الطوایفی و تشکیل دولت جدید «زندیه» در اغلب نقاط کشور جنگ و کشمکش بود و سلاطین این چند سلسله، فرصتی نداشتند که فضلا و بزرگان علم و دانش را در نقطه‌ای تمرکز داده و یا تشویقی از آنان بنمایند و در توسعه‌ی فرهنگ و ادب کوششی روا دارند و وضع عهد صفوی را رونق دهند. اما اهل ادب خود مجمع تشکیل می‌دادند تا آثار علمی، ادبی و هنری را به معرض استفاده عموم بگذارند.  


عاشق در سال 1111 هجری در بحبوحه‌ی وقایع و مصائب در اصفهان متولد شد. تولدش مصادف با اوایل سلطنت شاه سلطان حسین صفوی بود. عاشق در اوان جوانی شروع به شعر و شاعری نمود که مصادف بود با حمله‌ی افاغنه، قتل و غارت و کشمکش‌های داخلی ایران. این دوران مردم ایران هیچگاه شب، خواب راحت و روز، آسایشی نداشتند و خیلی تسلّط روحی می‌خواست که با تمام این بدبختی‌ها اشخاصی بتوانند گرد دانش و ادب و ادبیات بگردند. پس از انقراض سلسله‌ی صفویه و ظهور سلسله‌ی افشاریه و روح جهانگیری نادر شاه افشار که تقریبا تمام مدّت سلطنتش صرف جهانگشایی و استقرار امنیّت بود هیچگاه مشوّق دانش و دانشمندان و هنرمندان نبود، و بعد از قتل نادر شاه افشار هم به علت ملوک الطوایفی و تشکیل دولت جدید «زندیه» در اغلب نقاط کشور جنگ و کشمکش بود و سلاطین این چند سلسله، فرصتی نداشتند که فضلا و بزرگان علم و دانش را در نقطه‌ای تمرکز داده و یا تشویقی از آنان بنمایند و در توسعه‌ی فرهنگ و ادب کوششی روا دارند و وضع عهد صفوی را رونق دهند. اما اهل ادب خود مجمع تشکیل می‌دادند تا آثار علمی و ادبی و هنری را به معرض استفاده عموم بگذارند. در آن زمان سعی به بازگشت به سبک عراقی بود زیرا از ابتدای تسلّط مغول در ایران شعرا سبک ساده عراقی را رها کرده و سبک هندی، اختیار نموده بودند. شعرای پیشگام در این مرحله از اهمّیتی ویژه برخوردارند، که عاشق اصفهانی از جمله‌ی این شاعران است، که اشعارش حاکی از روانی و سلاست بیان و سلامت گفتار می‌باشد و این خود خدمتی در راه اصلاح شعر فارسی بوده است. به تبعیّت از این انجمن و بازگشت شعرا به سبک عراقی، عده‌ای از نویسندگان بزرگ زمان شیوه‌ی معمول نثر فارسی که آن هم دچار انحطاط شده بود را کنار گذاشتند و تحوّلی در نثر فارسی پدید آوردند و ساده‌نویسی را رواج دادند.
عاشق نیز با شاعران هم عصر خود در اصفهان چون آذر بیگدلی، هاتف اصفهانی و صباحی کاشانی انجمن شعری داشت و به احتمال، ریاست آن نیز بر عهده‌ی او بوده‌است. در آن زمان سعی به بازگشت به سبک عراقی بود زیرا از ابتدای تسلّط مغول در ایران شعرا سبک ساده عراقی را رها کرده و سبک هندی، اختیار نموده‌بودند. شعرای پیشگام در این مرحله از اهمّیتی ویژه برخوردارند، که عاشق اصفهانی از جمله‌ی این شاعران است، که اشعارش حاکی از روانی و سلاست بیان و سلامت گفتار می‌باشد و این خود خدمتی در راه اصلاح شعر فارسی بوده است.  


عاشق اساسا شغل خود را شاعری قرار نداد، و از این راه ابدا تحصیل معاش ننمود و با شغل خیّاطی امرار معاش می‌کرد. وی و هم‌چنین گوشه‌ی انزوا را اختیار کرده و با نهایت فقر و کمال استغنا به سر می‌برده است. وفات او به سال 1181 هجری در سن هفتاد سالگی در زادگاهش بود. <ref>مجمع الفصحاء؛ ج 2، ص 346. الذریعه؛ ج 9، ص 672. آتشکده‌ی آذر؛ ص 404. مقدمه دیوان عاشق اصفهانی با تخلیص.</ref>
به تبعیّت از این انجمن و بازگشت شعرا به سبک عراقی، عده‌ای از نویسندگان بزرگ زمان شیوه‌ی معمول نثر فارسی که آن هم دچار انحطاط شده‌بود را کنار گذاشتند و تحوّلی در نثر فارسی پدید آوردند و ساده‌نویسی را رواج دادند. بهر حال او شاعری است که رنج عشق و حرمان را چشیده و همواره سوز و گداز خود را با الفاظی ساده بیان می‌کند و به همین دلیل تخلّص خود را صادقانه «عاشق» اختیار کرده‌است.


عاشق اساسا شغل خود را شاعری قرار نداد، و از این راه ابداً تحصیل معاش ننمود و با شغل خیّاطی امرار معاش می‌کرد. وی و هم‌چنین گوشه‌ی انزوا را اختیار کرده و با نهایت فقر و کمال استغنا به سر می‌برده‌است. وفات او به سال ۱۱۸۱ ه. ق. در سن هفتاد سالگی در زادگاهش بود.<ref>مجمع الفصحاء؛ ج ۲، ص ۳۴۶. الذریعه؛ ج ۹، ص ۶۷۲. آتشکده‌ی آذر؛ ص ۴۰۴. مقدمه دیوان عاشق اصفهانی با تخلیص.</ref>


'''ترکیب‌بند:'''
==آثار==
آقا محمد از طرفداران رستاخیز ادبی و مخالف سبک شعر (فارسی- هندی) بود. این سبک در زمان سلاطین مغول در ایران معمول گردیده‌بود. شیوه شاعران قدیم خراسان و عراق را تجدید کرد (یعنی بازگشت به سبک سعدی و [[حافظ]]) و بر این قالب شعر می‌سرود. اشعارش در شیوه‌ی غزل‌سرایی طرزی دلپسند دارد زیرا فن اصلی او غزلسرایی است و در غزلهایش بیشتر مضامین عاشقانه دیده می‌شود.
 
[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=813629&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دیوان] شعر او شامل قصاید، غزلیات، قطعات و رباعیات می‌باشد. مضامین رباعیات او به رباعیات خیّام نزدیک است.
 
==اشعار==
 
===ترکیب‌بند ۱===
{{شعر}}
{{شعر}}
'''1'''


{{ب| امروز روز تعزیه‌ی آل مصطفی است‌امروز روز ماتم سلطان کربلاست }}


{{ب| روزیست این که نخل فتوّت ز پا فتادروزیست این که شور قیامت بپای خاست }}
{{ب| امروز روز تعزیه‌ی آل مصطفی است‌|امروز روز ماتم سلطان کربلاست }}


{{ب| برگِرد عرش مرثیه‌خوان است جبرئیل‌در آسمان به حلقه‌ی کرّوبیان عزاست }}
{{ب| روزیست این که نخل فتوّت ز پا فتاد|روزیست این که شور قیامت بپای خاست }}


{{ب| خامش نشسته بلبل ازین غم به طرف باغ‌وز بانگِ نوحه سربه‌سر آفاق پر صداست }}
{{ب| برگِرد عرش مرثیه‌خوان است جبرئیل‌|در آسمان به حلقه‌ی کرّوبیان عزاست }}


{{ب| بر لب حدیثشان غم فرزند فاطمه است‌حور و پری که بر تنشان پیرهن قباست }}
{{ب| خامش نشسته بلبل ازین غم به طرف باغ‌|وز بانگِ نوحه سربه‌سر آفاق پر صداست }}


{{ب| از مصطفی و آل، حیا در جفا نکردبا ما زمانه را سر و برگ وفا کجاست؟ }}
{{ب| بر لب حدیثشان غم فرزند فاطمه است‌|حور و پری که بر تنشان پیرهن قباست }}


{{ب| جمعی که عالم است طفیل وجودشان‌بنگر به حالشان ز جفا و ستم چه‌هاست }}
{{ب| از مصطفی و آل، حیا در جفا نکرد|با ما زمانه را سر و برگ وفا کجاست؟ }}


{{ب| چون خون نور دیده‌ی زهرا به خاک ریخت‌خون گر رود ز دیده‌ی گریان ما، رواست }}
{{ب| جمعی که عالم است طفیل وجودشان‌|بنگر به حالشان ز جفا و ستم چه‌هاست }}


{{ب| از قصّه لب ببندم و گریم درین عزاخود طاقت شنیدن این ماجرا که راست؟ }}
{{ب| چون خون نور دیده‌ی زهرا به خاک ریخت‌|خون گر رود ز دیده‌ی گریان ما، رواست }}


{{ب| جن و ملک به نوحه در آمد، عزای کیست؟این شور در زمین و فلک از برای کیست؟ }}  
{{ب| از قصّه لب ببندم و گریم درین عزا|خود طاقت شنیدن این ماجرا که راست؟ }}
 
{{ب| جن و ملک به نوحه در آمد، عزای کیست؟|این شور در زمین و فلک از برای کیست؟ }}  
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۲===
{{شعر}}


{{شعر}}
'''2'''


{{ب| آن روز گشت خون دلِ ما به ما حلال‌کالود چرخ پنجه به خون نبیّ و آل }}
{{ب| آن روز گشت خون دلِ ما به ما حلال‌|کالود چرخ پنجه به خون نبیّ و آل }}


{{ب| صد قرن بگذرد اگر از دور آسمان‌از جبهه‌ی جهان نرود گرد این ملال }}
{{ب| صد قرن بگذرد اگر از دور آسمان‌|از جبهه‌ی جهان نرود گرد این ملال }}


{{ب| بیرون نرفت گر ز تنم جان غریب نیست‌کاین ماجرا تمام نگنجید در خیال }}
{{ب| بیرون نرفت گر ز تنم جان غریب نیست‌|کاین ماجرا تمام نگنجید در خیال }}


{{ب| دیگر ثبات می‌نکند دور آسمان‌کاین حدّ ظلم نیک نیامد ازو به فال }}
{{ب| دیگر ثبات می‌نکند دور آسمان‌|کاین حدّ ظلم نیک نیامد ازو به فال }}


{{ب| عمر فلک گذشت و به هر گوشه‌ای هنوزاین تعزیت به جاست زهی حزن بی‌زوال }}
{{ب| عمر فلک گذشت و به هر گوشه‌ای هنوز|این تعزیت به جاست زهی حزن بی‌زوال }}


{{ب| گر این ندیده بودمی از دور آسمان‌می‌گفتمی ازوست چنین جرأتی محال }}
{{ب| گر این ندیده بودمی از دور آسمان‌|می‌گفتمی ازوست چنین جرأتی محال }}


{{ب| با این دو چشم تر چقدر خون توان فشاندگیرم رود به گریه مرا عمر ماه و سال }}
{{ب| با این دو چشم تر چقدر خون توان فشاند|گیرم رود به گریه مرا عمر ماه و سال }}


{{ب| یک عمر چیست، گر بودم صد چو عمر نوح‌کم باشد از برای چنین ماتمی مجال }}
{{ب| یک عمر چیست، گر بودم صد چو عمر نوح‌|کم باشد از برای چنین ماتمی مجال }}


{{ب| تا یک دو روز هست مجالی درین عزاای دیده گریه سر کن و ای دل ز غم بنال }}
{{ب| تا یک دو روز هست مجالی درین عزا|ای دیده گریه سر کن و ای دل ز غم بنال }}


{{ب| بیش از هزار سال شد اکنون که ماتم است‌از بهر او هنوز چنین ماتمی کم است  }}
{{ب| بیش از هزار سال شد اکنون که ماتم است‌|از بهر او هنوز چنین ماتمی کم است  }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۳===
{{شعر}}{{ب| نور دو چشم فاطمه و بوتراب کو؟|تاریک گشت هر دو جهان، آفتاب کو؟ }}


{{شعر}}
{{ب| مهمان کربلا که به غیر از سنان و تیغ‌|او را به حلقِ تشنه نکردند آب کو؟ }}
'''3'''
 
{{ب| نور دو چشم فاطمه و بوتراب کو؟تاریک گشت هر دو جهان، آفتاب کو؟ }}
 
{{ب| مهمان کربلا که به غیر از سنان و تیغ‌او را به حلقِ تشنه نکردند آب کو؟ }}


{{ب| غلمان و حور تعزیه دارند و سوگوارای روزگار، «سیّد اهل شباب» <ref>اشاره به حدیث «الحسن و الحسین سیّدا شباب اهل الجنّة».</ref> کو؟ }}
{{ب| غلمان و حور تعزیه دارند و سوگوار|ای روزگار، «سیّد اهل شباب» <ref>اشاره به حدیث «الحسن و الحسین سیّدا شباب اهل الجنّة».</ref> کو؟ }}


{{ب| آن سروری که بر سر منبر، نبی مدام‌می‌خواند مدح او به دو صد آب و تاب کو؟  }}
{{ب| آن سروری که بر سر منبر، نبی مدام‌|می‌خواند مدح او به دو صد آب و تاب کو؟  }}


{{ب| رنگ و رخ چو ماه، ز جورِ که برشکست‌شهد سخن بر آن لب شیرین جواب کو؟ }}
{{ب| رنگ و رخ چو ماه، ز جورِ که برشکست‌|شهد سخن بر آن لب شیرین جواب کو؟ }}


{{ب| زان گل که کرد پر همه عالم ز رنگ و بوغیر از گلاب اشک به عالم گلاب کو؟ }}
{{ب| زان گل که کرد پر همه عالم ز رنگ و بو|غیر از گلاب اشک به عالم گلاب کو؟ }}


{{ب| زین العباد را که به زنجیر می‌کشندجدّ بزرگوار کجا رفت و باب کو؟ }}
{{ب| زین العباد را که به زنجیر می‌کشند|جدّ بزرگوار کجا رفت و باب کو؟ }}


{{ب| پا در رکاب رخش برآورد بهر رزم‌سلطان ما کجا شد و ما را رکاب کو؟ }}
{{ب| پا در رکاب رخش برآورد بهر رزم‌|سلطان ما کجا شد و ما را رکاب کو؟ }}


{{ب| ظلمی که کرد خصم بر اولاد مصطفی‌گیرم تمام شرح توان کرد، تاب کو؟ }}
{{ب| ظلمی که کرد خصم بر اولاد مصطفی‌|گیرم تمام شرح توان کرد، تاب کو؟ }}


{{ب| کاری کز آن بتر نتواند شدن، چو کردگو بعد از این فلک پی کار دگر مگرد  }}
{{ب| کاری کز آن بتر نتواند شدن، چو کرد|گو بعد از این فلک پی کار دگر مگرد  }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۴===
{{شعر}}{{ب| رخساره‌ای که بود به خوبی مه تمام‌|پوشیده کرد معرکه‌اش در ته غمام }}


{{شعر}}
{{ب| موئی که شانه می‌زدش از پنجه مصطفی‌|صد حلقه حلقه‌اش به ته خاک همچو دام }}
'''4'''
 
{{ب| رخساره‌ای که بود به خوبی مه تمام‌پوشیده کرد معرکه‌اش در ته غمام }}


{{ب| موئی که شانه می‌زدش از پنجه مصطفی‌صد حلقه حلقه‌اش به ته خاک همچو دام }}
{{ب| سروی که رست از چمن مصطفی، فتاد|در جویبار خون و فرو ماند از خرام }}


{{ب| سروی که رست از چمن مصطفی، فتاددر جویبار خون و فرو ماند از خرام }}
{{ب| برخاک سوده شمر ز روی جفا ببین‌|رویی که بود بوسه‌گه مرتضی مدام }}


{{ب| برخاک سوده شمر ز روی جفا ببین‌رویی که بود بوسه‌گه مرتضی مدام }}
{{ب| از پا فکند قامت نخلی که در چمن‌|پرورده بود فاطمه‌اش با صد احترام }}


{{ب| از پا فکند قامت نخلی که در چمن‌پرورده بود فاطمه‌اش با صد احترام }}
{{ب| در خون کشیده‌اند و جهان همچنان به جا|آن را که ساکنان فلک بنده و غلام }}


{{ب| در خون کشیده‌اند و جهان همچنان به جاآن را که ساکنان فلک بنده و غلام }}
{{ب| شهباز عرش بین که به عزم دیار قدس‌|در خون کشیده بال و پر خویش چون حمام }}


{{ب| شهباز عرش بین که به عزم دیار قدس‌در خون کشیده بال و پر خویش چون حمام }}
{{ب| زان دم که هشته بود بنای ستم فلک‌|هرگز نکرده بود جفایی چنین تمام }}


{{ب| زان دم که هشته بود بنای ستم فلک‌هرگز نکرده بود جفایی چنین تمام }}
{{ب| نسبت نمی‌توان به قضا داد این ستم‌|گویا گسسته بود فلک از قضا زمام }}


{{ب| نسبت نمی‌توان به قضا داد این ستم‌گویا گسسته بود فلک از قضا زمام }}
{{ب| این ظلم دیگر است که گردون نگون نشد|عالم تمام غرقه‌ی دریای خون نشد }}  
 
{{ب| این ظلم دیگر است که گردون نگون نشدعالم تمام غرقه‌ی دریای خون نشد }}  
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۵===
{{شعر}}{{ب| در [[کربلا]] زدند چون آل نبی قدم‌|صد شعله زد ز سینه‌ی کرّوبیان علَم }}


{{شعر}}
{{ب| آن ظلم شد بپای که لرزید آفتاب‌|از باد آه سرد درین نیلگون خِیَم }}
'''5'''


{{ب| در کربلا زدند چون آل نبی قدم‌صد شعله زد ز سینه‌ی کرّوبیان علَم }}
{{ب| آزاده سرو باغ دو عالم ز پا فتاد|تاریک گشت هر دو جهان از غبار غم }}


{{ب| آن ظلم شد بپای که لرزید آفتاب‌از باد آه سرد درین نیلگون خِیَم }}
{{ب| شد جمع و شور نوحه به هفت آسمان فکند|هر فتنه‌ای که بود جهان را ز بیش و کم }}


{{ب| آزاده سرو باغ دو عالم ز پا فتادتاریک گشت هر دو جهان از غبار غم }}
{{ب| از آل مصطفی دم آبی دریغ داشت‌|ای دل ز چرخ سفله مجو شیوه‌ی کرم }}


{{ب| شد جمع و شور نوحه به هفت آسمان فکندهر فتنه‌ای که بود جهان را ز بیش و کم }}
{{ب| نم در جگر نهشت ز بس تشنگی ولی‌|از خونشان رساند در آن دشت نم به نم }}


{{ب| از آل مصطفی دم آبی دریغ داشت‌ای دل ز چرخ سفله مجو شیوه‌ی کرم }}
{{ب| چون مهتر حرم تپد از تیغشان به خون‌|با این سگان دگر چه کند آهوی حرم }}


{{ب| نم در جگر نهشت ز بس تشنگی ولی‌از خونشان رساند در آن دشت نم به نم }}
{{ب| بر نیزه‌اش به معرکه‌ی کربلا نگر|آن سر که خورده بود به آن مصطفی قسم }}


{{ب| چون مهتر حرم تپد از تیغشان به خون‌با این سگان دگر چه کند آهوی حرم }}
{{ب| ور سینه تاب صبر از این ماجرا نداشت‌|دل خون شد و ز دیده برون رفت لا جرم }}


{{ب| بر نیزه‌اش به معرکه‌ی کربلا نگرآن سر که خورده بود به آن مصطفی قسم }}
{{ب| با این قضیه خون دل ما چه می‌کند|گرید اگر دو دیده دو دریا چه می‌کند  }}
 
{{ب| ور سینه تاب صبر از این ماجرا نداشت‌دل خون شد و ز دیده برون رفت لا جرم }}
 
{{ب| با این قضیه خون دل ما چه می‌کندگرید اگر دو دیده دو دریا چه می‌کند  }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۶===
{{شعر}}{{ب| در خون کشیده پیکر «دارای دین» ببین‌|از تن جدا فتاده سر نازنین ببین }}


{{شعر}}
{{ب| شهباز عرش را به هوای دیار قدس‌|در خون خویش بال فشان بر زمین ببین }}
'''6'''
 
{{ب| در خون کشیده پیکر «دارای دین» ببین‌از تن جدا فتاده سر نازنین ببین }}
 
{{ب| شهباز عرش را به هوای دیار قدس‌در خون خویش بال فشان بر زمین ببین }}


{{ب| زین گرگ سالخورده که در خون کشیده است‌نور دو چشم شیر خدا را کمین ببین }}
{{ب| زین گرگ سالخورده که در خون کشیده است‌|نور دو چشم شیر خدا را کمین ببین }}


{{ب| هر سو وداع شاهی و شهزاده‌ای نگراز چشم خونفشان نگه واپسین ببین }}
{{ب| هر سو وداع شاهی و شهزاده‌ای نگر|از چشم خونفشان نگه واپسین ببین }}


{{ب| طفلان خردسال حرم را نظاره کن‌بر چشمشان ز شوق پدر آستین ببین }}
{{ب| طفلان خردسال حرم را نظاره کن‌|بر چشمشان ز شوق پدر آستین ببین }}


{{ب| حرف غریب ماندنشان بر زبان نگرگَردِ یتیم گشتنشان بر جبین ببین }}
{{ب| حرف غریب ماندنشان بر زبان نگر|گَردِ یتیم گشتنشان بر جبین ببین }}


{{ب| همرنگ لاله‌زار ز خون عرصه‌ای نگروز پا فتاده سرو و گل و یاسمین ببین }}
{{ب| همرنگ لاله‌زار ز خون عرصه‌ای نگر|وز پا فتاده سرو و گل و یاسمین ببین }}


{{ب| در خیمه‌ی حرم ز یتیمان فغان شنودر آن میانه ناله‌ی روح الامین ببین }}
{{ب| در خیمه‌ی حرم ز یتیمان فغان شنو|در آن میانه ناله‌ی روح الامین ببین }}


{{ب| بنگر چه‌ها رسیده به اولاد مصطفی‌بگذار هرچه کرده سپهر و همین ببین }}
{{ب| بنگر چه‌ها رسیده به اولاد مصطفی‌|بگذار هرچه کرده سپهر و همین ببین }}


{{ب| آل نبی درین غم و محنت نظاره کن‌بگریز از جهان وز گردون کناره کن  }}
{{ب| آل نبی درین غم و محنت نظاره کن‌|بگریز از جهان وز گردون کناره کن  }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۷===
{{شعر}}{{ب| تابنده اختر فلک هشت و چار <ref>فلک هشت و چار: آسمانی که بروج دوازده‌گانه در آن قرار گرفته، و در اینجا کنایه از ائمه اطهار(ع) است، که دوازده نفرند. و امام حسین(ع) اختر تابنده و درخشان این فلک است.</ref> حیف‌|آن نور هر دو دیده‌ی زهرا، هزار حیف }}


{{شعر}}
{{ب| از روی زین به خاک در افتاد عاقبت‌|نور دو دیده‌ی شه دُلدُل سوار، <ref>دلدل: خارپشت بزرگ، موضوع مهم و امر عظیم. و نام استری که مقوقس امیر مصر، به پیامبر اکرم(ص) هدیه کرد و امیرالمؤمنین(ع) بر آن سوار می‌شد.</ref> حیف }}
'''7'''
 
{{ب| تابنده اختر فلک هشت و چار <ref>فلک هشت و چار: آسمانی که بروج دوازده‌گانه در آن قرار گرفته، و در اینجا کنایه از ائمه اطهار (علیهم السّلام) است، که دوازده نفرند. و امام حسین (علیه السّلام) اختر تابنده و درخشان این فلک است.</ref> حیف‌آن نور هر دو دیده‌ی زهرا، هزار حیف }}


{{ب| از روی زین به خاک در افتاد عاقبت‌نور دو دیده‌ی شه دُلدُل سوار، <ref>دلدل: خارپشت بزرگ، موضوع مهم و امر عظیم. و نام استری که مقوقس امیر مصر، به پیامبر اکرم هدیه کرد و امیر المؤمنین بر آن سوار می‌شد.</ref> حیف }}
{{ب| رویی که بود روشنی آفتاب ازو|پوشید خاک معرکه‌اش در غبار، حیف }}


{{ب| رویی که بود روشنی آفتاب ازوپوشید خاک معرکه‌اش در غبار، حیف }}
{{ب| مویی چو شب که بر رخ چون روز شاه بود|در خون کشید گردش لیل و نهار، حیف }}


{{ب| مویی چو شب که بر رخ چون روز شاه بوددر خون کشید گردش لیل و نهار، حیف }}
{{ب| آن تن که پرورش به کنار بتول یافت‌|از زخمهای تیغ و سنان شد فکار، حیف }}


{{ب| آن تن که پرورش به کنار بتول یافت‌از زخمهای تیغ و سنان شد فکار، حیف }}
{{ب| شد شاه ذو الفقار و نماند از جفای خصم‌|شهزاده‌ای که بود ازو یادگار، حیف }}


{{ب| شد شاه ذو الفقار و نماند از جفای خصم‌شهزاده‌ای که بود ازو یادگار، حیف }}
{{ب| رفت آن که بود نقد شهنشاه لافتی‌|دیگر کسی نماند پی کارزار، حیف }}


{{ب| رفت آن که بود نقد شهنشاه لافتی‌دیگر کسی نماند پی کارزار، حیف }}
{{ب| بر باد فتنه رفت به یک جنبش سپهر|هر گل که بود در چمن روزگار، حیف }}


{{ب| بر باد فتنه رفت به یک جنبش سپهرهر گل که بود در چمن روزگار، حیف }}
{{ب| برخاست صرصری که به گلزار مصطفی‌|بر باد رفت حاصل صد نو بهار، حیف }}


{{ب| برخاست صرصری که به گلزار مصطفی‌بر باد رفت حاصل صد نو بهار، حیف }}
{{ب| بنگر خزان چه کار به باغ و بهار کرد|هر کار کرد چشم بد روزگار کرد  }}
 
{{ب| بنگر خزان چه کار به باغ و بهار کردهر کار کرد چشم بد روزگار کرد  }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۸===
{{شعر}}{{ب| رفت از میانه پادشه انس و جان، دریغ‌|بر باد رفت حاصل کون و مکان، دریغ }}


{{شعر}}
{{ب| در گلشنی که داشت تماشا عنان خویش‌|از مطلق العنانیِ باد خزان، دریغ <ref>در گلشن اهل بیت پیامبر(ع) که تماشا، به احترام، عنان و زمام خود را نگاه می‌داشت، اینک باد خزانی، عنان رها کرده و گلها را به خاک می‌اندازد. در این بیت، «تماشا»، برای مبالغه، به جای «تماشا کننده» به کار رفته است.</ref> }}
'''8'''


{{ب| رفت از میانه پادشه انس و جان، دریغ‌بر باد رفت حاصل کون و مکان، دریغ }}
{{ب| از دست روزگار برون شد به رایگان‌|یکدانه گوهر صدف کن فکان، دریغ <ref> «کن فکان»، در لغت، یعنی: «شو، پس شد». و مأخوذ از آیاتی نظیر: «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ». «کن فکان» کنایه از عالم امر و اراده‌ی نافذ الهی در خلق اشیاء و انجام هر کاری است. در این بیت، عالم امر، به صدفی تشبیه شده که امام حسین(ع) گوهر این صدف است.</ref> }}


{{ب| در گلشنی که داشت تماشا عنان خویش‌از مطلق العنانیِ باد خزان، دریغ <ref>در گلشن اهل بیت پیامبر علیهم السّلام که تماشا، به احترام، عنان و زمام خود را نگاه می‌داشت، اینک باد خزانی، عنان رها کرده و گلها را به خاک می‌اندازد. در این بیت، «تماشا»، برای مبالغه، به جای «تماشا کننده» به کار رفته است.</ref> }}
{{ب| شد شهسوار قدس از این تیره خاکدان‌|با یک جهان ملال عنان بر عنان، دریغ }}


{{ب| از دست روزگار برون شد به رایگان‌یکدانه گوهر صدف کن فکان، دریغ <ref> «کن فکان»، در لغت، یعنی: «شو، پس شد». و مأخوذ از آیاتی نظیر: «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ». «کن فکان» کنایه از عالم امر و اراده‌ی نافذ الهی در خلق اشیاء و انجام هر کاری است. در این بیت، عالم امر، به صدفی تشبیه شده که امام حسین علیه السّلام گوهر این صدف است.</ref> }}
{{ب| نگذاشتند جانب آل رسول، حیف‌|نشناختند حرمت آن خاندان، دریغ }}


{{ب| شد شهسوار قدس از این تیره خاکدان‌با یک جهان ملال عنان بر عنان، دریغ }}
{{ب| رفت آن که شاد بود دو عالم برای او|در رفتنش نماند دلی شادمان، دریغ }}


{{ب| نگذاشتند جانب آل رسول، حیف‌نشناختند حرمت آن خاندان، دریغ }}
{{ب| از غصّه سوخت جان و دل عالم این جفا|وین داغ ماند بر دل و جان جاودان، دریغ }}


{{ب| رفت آن که شاد بود دو عالم برای اودر رفتنش نماند دلی شادمان، دریغ }}
{{ب| در باغ مصطفی که ارم بود بنده‌اش‌|از نو شکفته گلبن و سرو جوان، دریغ }}


{{ب| از غصّه سوخت جان و دل عالم این جفاوین داغ ماند بر دل و جان جاودان، دریغ }}
{{ب| در گلشنی که خورد ز جوی بهشت آب‌|بر خاک ریختند گل و ارغوان، دریغ }}


{{ب| در باغ مصطفی که ارم بود بنده‌اش‌از نو شکفته گلبن و سرو جوان، دریغ }}
{{ب| با آن چمن سپهر ستمگر ببین چه کرد|پرورد گل به عزّت و آخر ببین چه کرد }}  
 
{{ب| در گلشنی که خورد ز جوی بهشت آب‌بر خاک ریختند گل و ارغوان، دریغ }}
 
{{ب| با آن چمن سپهر ستمگر ببین چه کردپرورد گل به عزّت و آخر ببین چه کرد }}  
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۹===
{{شعر}}{{ب| وقت است ماند از حرکت چرخ کج مدار|وین دود محو گردد و بنشیند این غبار }}


{{شعر}}
{{ب| خیزد ز نفخ صور یکی تند باد صعب‌|کاین خیمه‌ها نگون شود از وی جباب‌وار }}
'''9'''
 
{{ب| وقت است ماند از حرکت چرخ کج مداروین دود محو گردد و بنشیند این غبار }}
 
{{ب| خیزد ز نفخ صور یکی تند باد صعب‌کاین خیمه‌ها نگون شود از وی جباب‌وار }}


{{ب| میزان عدل نصب کنند از پی جزاهنگام کار آید و هرکس رود ز کار }}
{{ب| میزان عدل نصب کنند از پی جزا|هنگام کار آید و هرکس رود ز کار }}


{{ب| این ظلم بی‌حساب شود دفع لاجرم‌گردد روان به امر خدا حکم کردگار }}
{{ب| این ظلم بی‌حساب شود دفع لاجرم‌|گردد روان به امر خدا حکم کردگار }}


{{ب| اهل نفاق را بگریزد ز سینه دل‌پیدا شود چو بیدق شاه شترسوار }}
{{ب| اهل نفاق را بگریزد ز سینه دل‌|پیدا شود چو بیدق شاه شترسوار }}


{{ب| خونین کفن به حشر درآیند یک‌به‌یک‌آل نبی و خلق بگریند زارزار }}
{{ب| خونین کفن به حشر درآیند یک‌به‌یک‌|آل نبی و خلق بگریند زارزار }}


{{ب| زهرا در آن مخاصمه گیرد به روی دست‌در خون کشیده پیرهن آن بزرگوار }}
{{ب| زهرا در آن مخاصمه گیرد به روی دست‌|در خون کشیده پیرهن آن بزرگوار }}


{{ب| پرسد که خاندان نبوت که برفکندشیر خدا که خانه‌ی دین کرد استوار }}
{{ب| پرسد که خاندان نبوت که برفکند|شیر خدا که خانه‌ی دین کرد استوار }}


{{ب| شوری برافکنند که در جنّت آن خروش‌آشوب روز حشر یکی باشد از هزار }}
{{ب| شوری برافکنند که در جنّت آن خروش‌|آشوب روز حشر یکی باشد از هزار }}


{{ب| آید حسین و با تن بی‌سر کند فغان‌بیند در آن فغان و پیمبر کند فغان  }}
{{ب| آید [[حسین]] و با تن بی‌سر کند فغان‌|بیند در آن فغان و پیمبر کند فغان  }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۱۰===
{{شعر}}{{ب| گیرند اگر حساب تو در فتنه و فساد|دوزخ کم است بهر تو ای زاده‌ی زیاد }}


{{شعر}}
{{ب| جوری نکرده‌ای تو که هرگز رود ز دل‌|کاری نکرده‌ای تو که هرگز رود ز یاد }}
'''10'''
 
{{ب| گیرند اگر حساب تو در فتنه و فساددوزخ کم است بهر تو ای زاده‌ی زیاد }}


{{ب| جوری نکرده‌ای تو که هرگز رود ز دل‌کاری نکرده‌ای تو که هرگز رود ز یاد }}
{{ب| بسیار گشت چرخ پی مفسدان ولی‌|همچون تویی ندیده به قوم ثمود و عاد }}


{{ب| بسیار گشت چرخ پی مفسدان ولی‌همچون تویی ندیده به قوم ثمود و عاد }}
{{ب| برخاست صرصری ز نفاق تو در جهان‌|گلهای بوستان نبی را به باد داد }}


{{ب| برخاست صرصری ز نفاق تو در جهان‌گلهای بوستان نبی را به باد داد }}
{{ب| آنی که بستی آب به رو اهل بیت را|از حلقشان به خنجر کین چشمه‌ها گشاد }}


{{ب| آنی که بستی آب به رو اهل بیت رااز حلقشان به خنجر کین چشمه‌ها گشاد }}
{{ب| از تند باد جور تو ای مایه‌ی فساد|آزاده سرو باغ امامت ز پا فتاد }}


{{ب| از تند باد جور تو ای مایه‌ی فسادآزاده سرو باغ امامت ز پا فتاد }}
{{ب| شرمت ز بو تراب نیاید، زهی جحود!|بر دیده‌ی تو آب نیاید، زهی عناد! }}  


{{ب| شرمت ز بو تراب نیاید، زهی جحود!بر دیده‌ی تو آب نیاید، زهی عناد! }}  
{{ب| چشم شفاعتت ز که باشد به روز حشر|فریاد مصطفی چو برآید برای داد }}


{{ب| چشم شفاعتت ز که باشد به روز حشرفریاد مصطفی چو برآید برای داد }}
{{ب| ترسم در آتش تو بسوزند عالمی‌|چون گرم انتقام شود داور عباد }}


{{ب| ترسم در آتش تو بسوزند عالمی‌چون گرم انتقام شود داور عباد }}
{{ب| آه این چه آتشست که جور تو برفروخت‌|افروخت آتش که جهان را به ناله سوخت }}  
 
{{ب| آه این چه آتشست که جور تو برفروخت‌افروخت آتش که جهان را به ناله سوخت }}  
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}




{{شعر}}
===ترکیب بند ۱۱===
'''11'''
{{شعر}}{{ب| هرکس ز پای تا سرِ این داستان گذشت‌|از جان خویش سیر شد و از جهان گذشت }}


{{ب| هرکس ز پای تا سرِ این داستان گذشت‌از جان خویش سیر شد و از جهان گذشت }}
{{ب| این قصّه‌کش تمام شنیدن نمی‌توان‌|آیا به خاندان نبوت چه سان گذشت }}


{{ب| این قصّه‌کش تمام شنیدن نمی‌توان‌آیا به خاندان نبوت چه سان گذشت }}
{{ب| یکجا به خاک این همه گل، هیچگه نریخت‌|چندان که بر زمانه بهار و خزان گذشت }}


{{ب| یکجا به خاک این همه گل، هیچگه نریخت‌چندان که بر زمانه بهار و خزان گذشت }}
{{ب| گردون فشاند خاک به سر، وین غریب نیست‌|این ماتمی نبود که از وی توان گذشت }}


{{ب| گردون فشاند خاک به سر، وین غریب نیست‌این ماتمی نبود که از وی توان گذشت }}
{{ب| نم در جگر نماند فلک را ز بس گریست‌|فریاد العطش چو ز هفت آسمان گذشت }}


{{ب| نم در جگر نماند فلک را ز بس گریست‌فریاد العطش چو ز هفت آسمان گذشت }}
{{ب| در خون تپید پیکر فرزند مرتضی‌|ای جان برآ که کار ز آه و فغان گذشت }}


{{ب| در خون تپید پیکر فرزند مرتضی‌ای جان برآ که کار ز آه و فغان گذشت }}
{{ب| تنها مگو به آل نبی رفت این ستم‌|از این عزا ببین که چه بر انس و جان گذشت }}


{{ب| تنها مگو به آل نبی رفت این ستم‌از این عزا ببین که چه بر انس و جان گذشت }}
{{ب| سهلست با عزای جوانان اهل بیت‌|از روزگار هرچه به پیر و جوان گذشت }}


{{ب| سهلست با عزای جوانان اهل بیت‌از روزگار هرچه به پیر و جوان گذشت }}
{{ب| دیگر ز درد ساکن بیت الحزن مگو|بنگر چه‌ها ز جور به آن خاندان گذشت }}


{{ب| دیگر ز درد ساکن بیت الحزن مگوبنگر چه‌ها ز جور به آن خاندان گذشت }}
{{ب| کس این ثبات و صبر ز ایوب کی شنید|این حزن بی‌زوال به یعقوب کی رسید }}  
 
{{ب| کس این ثبات و صبر ز ایوب کی شنیداین حزن بی‌زوال به یعقوب کی رسید }}  
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


===ترکیب بند ۱۲===
{{شعر}}{{ب| ای دل جهان ز گریه چو دریای خون نگر|دیدی درون سینه‌ی ما را برون نگر }}


{{شعر}}
{{ب| بشکاف سینه‌ی من و بنگر که حال چیست‌|گاهی برون نظر کن و گاهی درون نگر }}
'''12'''
 
{{ب| ای دل جهان ز گریه چو دریای خون نگردیدی درون سینه‌ی ما را برون نگر }}
 
{{ب| بشکاف سینه‌ی من و بنگر که حال چیست‌گاهی برون نظر کن و گاهی درون نگر }}


{{ب| با آل مصطفی بنگر کید آسمان‌افسانه‌ی زمانه شنیدی فسون نگر }}
{{ب| با آل مصطفی بنگر کید آسمان‌|افسانه‌ی زمانه شنیدی فسون نگر }}


{{ب| در حلقه حلقه‌ی ثقلین این عزا ببین‌از جنّ و انس، شور ملایک فزون نگر }}
{{ب| در حلقه حلقه‌ی ثقلین این عزا ببین‌|از جنّ و انس، شور ملایک فزون نگر }}


{{ب| ارواح قدس را که نیستند آشنای غم‌از جای رفته پای ثبات و سکون نگر }}
{{ب| ارواح قدس را که نیستند آشنای غم‌|از جای رفته پای ثبات و سکون نگر }}


{{ب| خون ریخت شاه را ز لآلی دریغ داشت‌رحمت ببین و ریزش گردون دون نگر }}
{{ب| خون ریخت شاه را ز لآلی دریغ داشت‌|رحمت ببین و ریزش گردون دون نگر }}


{{ب| وارونه کاریِ فلک کجمدار بین‌افعال زشت او همگی واژگون نگر }}
{{ب| وارونه کاریِ فلک کجمدار بین‌|افعال زشت او همگی واژگون نگر }}


{{ب| با آنکه کرد این همه چشم بدِ سپهراز این عزاش جامه به تن نیلگون نگر }}
{{ب| با آنکه کرد این همه چشم بدِ سپهر|از این عزاش جامه به تن نیلگون نگر }}


{{ب| آمد محرّم و غم او شد یکی هزاراز دست چرخ گریه‌ی «عاشق» کنون نگر }}
{{ب| آمد محرّم و غم او شد یکی هزار|از دست چرخ گریه‌ی «عاشق» کنون نگر }}


{{ب| در این عزا به حلقه‌ی هر جمع گریه کن‌بنشین به حلقه حلقه و چون شمع گریه کن <ref> دیوان عاشق اصفهانی؛ ص 495- 500.</ref> }}
{{ب| در این عزا به حلقه‌ی هر جمع گریه کن‌|بنشین به حلقه حلقه و چون شمع گریه کن <ref> دیوان عاشق اصفهانی؛ ص ۴۹۵-۵۰۰.</ref> }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}




==منابع==
==منابع==


دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ص: 838-843.
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=700738&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۸۳۸-۸۴۳.]


==پی نوشت==
==پی نوشت==
[[رده:ادبیات]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران متقدم]]
<references />{{شاعران}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۰۸

آقا محمد عاشق اصفهانی (۱۱۱۱ ه. ق-۱۱۸۱ ه. ق) از شعرای قرن دوازدهم هجری است.

عاشق اصفهانی
نام اصلی آقامحمد عاشق اصفهانی
زادروز سال ۱۱۱۱ ه. ق
اصفهان
مرگ سال ۱۱۸۱ ه. ق
اصفهان
کتاب‌ها دیوان اشعار

زندگینامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آقامحمد عاشق اصفهانی در سال ۱۱۱۱ ه. ق در اصفهان در بحبوحه‌ وقایع و مصائب در اصفهان مصادف با اوایل سلطنت شاه سلطان حسین صفوی متولد شد. او با پیشه‌ خیاطی روزگار می‌گذرانید و به قناعت و دیگر صفات نیک شهرت داشته‌است.

عاشق در اوان جوانی که مصادف بود با حمله‌ی افاغنه، قتل و غارت و کشمکش‌های داخلی ایران شروع به شعر و شاعری نمود. این دوران مردم ایران هیچگاه شب، خواب راحت و روز، آسایشی نداشتند و خیلی تسلّط روحی لازم بود که با تمام این بدبختی‌ها اشخاصی بتوانند گرد دانش، ادب و ادبیات بگردند. پس از انقراض سلسله‌ی صفویه و ظهور سلسله‌ی افشاریه و روح جهانگیری نادر شاه افشار که تقریبا تمام مدّت سلطنتش صرف جهانگشایی و استقرار امنیّت بود هیچگاه مشوّق دانش و دانشمندان و هنرمندان نبود و بعد از قتل نادر شاه افشار هم به علت ملوک‌الطوایفی و تشکیل دولت جدید «زندیه» در اغلب نقاط کشور جنگ و کشمکش بود و سلاطین این چند سلسله، فرصتی نداشتند که فضلا و بزرگان علم و دانش را در نقطه‌ای تمرکز داده و یا تشویقی از آنان بنمایند و در توسعه‌ی فرهنگ و ادب کوششی روا دارند و وضع عهد صفوی را رونق دهند. اما اهل ادب خود مجمع تشکیل می‌دادند تا آثار علمی، ادبی و هنری را به معرض استفاده عموم بگذارند.

عاشق نیز با شاعران هم عصر خود در اصفهان چون آذر بیگدلی، هاتف اصفهانی و صباحی کاشانی انجمن شعری داشت و به احتمال، ریاست آن نیز بر عهده‌ی او بوده‌است. در آن زمان سعی به بازگشت به سبک عراقی بود زیرا از ابتدای تسلّط مغول در ایران شعرا سبک ساده عراقی را رها کرده و سبک هندی، اختیار نموده‌بودند. شعرای پیشگام در این مرحله از اهمّیتی ویژه برخوردارند، که عاشق اصفهانی از جمله‌ی این شاعران است، که اشعارش حاکی از روانی و سلاست بیان و سلامت گفتار می‌باشد و این خود خدمتی در راه اصلاح شعر فارسی بوده است.

به تبعیّت از این انجمن و بازگشت شعرا به سبک عراقی، عده‌ای از نویسندگان بزرگ زمان شیوه‌ی معمول نثر فارسی که آن هم دچار انحطاط شده‌بود را کنار گذاشتند و تحوّلی در نثر فارسی پدید آوردند و ساده‌نویسی را رواج دادند. بهر حال او شاعری است که رنج عشق و حرمان را چشیده و همواره سوز و گداز خود را با الفاظی ساده بیان می‌کند و به همین دلیل تخلّص خود را صادقانه «عاشق» اختیار کرده‌است.

عاشق اساسا شغل خود را شاعری قرار نداد، و از این راه ابداً تحصیل معاش ننمود و با شغل خیّاطی امرار معاش می‌کرد. وی و هم‌چنین گوشه‌ی انزوا را اختیار کرده و با نهایت فقر و کمال استغنا به سر می‌برده‌است. وفات او به سال ۱۱۸۱ ه. ق. در سن هفتاد سالگی در زادگاهش بود.[۱]

آثار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آقا محمد از طرفداران رستاخیز ادبی و مخالف سبک شعر (فارسی- هندی) بود. این سبک در زمان سلاطین مغول در ایران معمول گردیده‌بود. شیوه شاعران قدیم خراسان و عراق را تجدید کرد (یعنی بازگشت به سبک سعدی و حافظ) و بر این قالب شعر می‌سرود. اشعارش در شیوه‌ی غزل‌سرایی طرزی دلپسند دارد زیرا فن اصلی او غزلسرایی است و در غزلهایش بیشتر مضامین عاشقانه دیده می‌شود.

دیوان شعر او شامل قصاید، غزلیات، قطعات و رباعیات می‌باشد. مضامین رباعیات او به رباعیات خیّام نزدیک است.

اشعار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترکیب‌بند ۱[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امروز روز تعزیه‌ی آل مصطفی است‌ امروز روز ماتم سلطان کربلاست
روزیست این که نخل فتوّت ز پا فتاد روزیست این که شور قیامت بپای خاست
برگِرد عرش مرثیه‌خوان است جبرئیل‌ در آسمان به حلقه‌ی کرّوبیان عزاست
خامش نشسته بلبل ازین غم به طرف باغ‌ وز بانگِ نوحه سربه‌سر آفاق پر صداست
بر لب حدیثشان غم فرزند فاطمه است‌ حور و پری که بر تنشان پیرهن قباست
از مصطفی و آل، حیا در جفا نکرد با ما زمانه را سر و برگ وفا کجاست؟
جمعی که عالم است طفیل وجودشان‌ بنگر به حالشان ز جفا و ستم چه‌هاست
چون خون نور دیده‌ی زهرا به خاک ریخت‌ خون گر رود ز دیده‌ی گریان ما، رواست
از قصّه لب ببندم و گریم درین عزا خود طاقت شنیدن این ماجرا که راست؟
جن و ملک به نوحه در آمد، عزای کیست؟ این شور در زمین و فلک از برای کیست؟

ترکیب بند ۲[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آن روز گشت خون دلِ ما به ما حلال‌ کالود چرخ پنجه به خون نبیّ و آل
صد قرن بگذرد اگر از دور آسمان‌ از جبهه‌ی جهان نرود گرد این ملال
بیرون نرفت گر ز تنم جان غریب نیست‌ کاین ماجرا تمام نگنجید در خیال
دیگر ثبات می‌نکند دور آسمان‌ کاین حدّ ظلم نیک نیامد ازو به فال
عمر فلک گذشت و به هر گوشه‌ای هنوز این تعزیت به جاست زهی حزن بی‌زوال
گر این ندیده بودمی از دور آسمان‌ می‌گفتمی ازوست چنین جرأتی محال
با این دو چشم تر چقدر خون توان فشاند گیرم رود به گریه مرا عمر ماه و سال
یک عمر چیست، گر بودم صد چو عمر نوح‌ کم باشد از برای چنین ماتمی مجال
تا یک دو روز هست مجالی درین عزا ای دیده گریه سر کن و ای دل ز غم بنال
بیش از هزار سال شد اکنون که ماتم است‌ از بهر او هنوز چنین ماتمی کم است

ترکیب بند ۳[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نور دو چشم فاطمه و بوتراب کو؟ تاریک گشت هر دو جهان، آفتاب کو؟
مهمان کربلا که به غیر از سنان و تیغ‌ او را به حلقِ تشنه نکردند آب کو؟
غلمان و حور تعزیه دارند و سوگوار ای روزگار، «سیّد اهل شباب» [۲] کو؟
آن سروری که بر سر منبر، نبی مدام‌ می‌خواند مدح او به دو صد آب و تاب کو؟
رنگ و رخ چو ماه، ز جورِ که برشکست‌ شهد سخن بر آن لب شیرین جواب کو؟
زان گل که کرد پر همه عالم ز رنگ و بو غیر از گلاب اشک به عالم گلاب کو؟
زین العباد را که به زنجیر می‌کشند جدّ بزرگوار کجا رفت و باب کو؟
پا در رکاب رخش برآورد بهر رزم‌ سلطان ما کجا شد و ما را رکاب کو؟
ظلمی که کرد خصم بر اولاد مصطفی‌ گیرم تمام شرح توان کرد، تاب کو؟
کاری کز آن بتر نتواند شدن، چو کرد گو بعد از این فلک پی کار دگر مگرد

ترکیب بند ۴[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رخساره‌ای که بود به خوبی مه تمام‌ پوشیده کرد معرکه‌اش در ته غمام
موئی که شانه می‌زدش از پنجه مصطفی‌ صد حلقه حلقه‌اش به ته خاک همچو دام
سروی که رست از چمن مصطفی، فتاد در جویبار خون و فرو ماند از خرام
برخاک سوده شمر ز روی جفا ببین‌ رویی که بود بوسه‌گه مرتضی مدام
از پا فکند قامت نخلی که در چمن‌ پرورده بود فاطمه‌اش با صد احترام
در خون کشیده‌اند و جهان همچنان به جا آن را که ساکنان فلک بنده و غلام
شهباز عرش بین که به عزم دیار قدس‌ در خون کشیده بال و پر خویش چون حمام
زان دم که هشته بود بنای ستم فلک‌ هرگز نکرده بود جفایی چنین تمام
نسبت نمی‌توان به قضا داد این ستم‌ گویا گسسته بود فلک از قضا زمام
این ظلم دیگر است که گردون نگون نشد عالم تمام غرقه‌ی دریای خون نشد

ترکیب بند ۵[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در کربلا زدند چون آل نبی قدم‌ صد شعله زد ز سینه‌ی کرّوبیان علَم
آن ظلم شد بپای که لرزید آفتاب‌ از باد آه سرد درین نیلگون خِیَم
آزاده سرو باغ دو عالم ز پا فتاد تاریک گشت هر دو جهان از غبار غم
شد جمع و شور نوحه به هفت آسمان فکند هر فتنه‌ای که بود جهان را ز بیش و کم
از آل مصطفی دم آبی دریغ داشت‌ ای دل ز چرخ سفله مجو شیوه‌ی کرم
نم در جگر نهشت ز بس تشنگی ولی‌ از خونشان رساند در آن دشت نم به نم
چون مهتر حرم تپد از تیغشان به خون‌ با این سگان دگر چه کند آهوی حرم
بر نیزه‌اش به معرکه‌ی کربلا نگر آن سر که خورده بود به آن مصطفی قسم
ور سینه تاب صبر از این ماجرا نداشت‌ دل خون شد و ز دیده برون رفت لا جرم
با این قضیه خون دل ما چه می‌کند گرید اگر دو دیده دو دریا چه می‌کند

ترکیب بند ۶[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در خون کشیده پیکر «دارای دین» ببین‌ از تن جدا فتاده سر نازنین ببین
شهباز عرش را به هوای دیار قدس‌ در خون خویش بال فشان بر زمین ببین
زین گرگ سالخورده که در خون کشیده است‌ نور دو چشم شیر خدا را کمین ببین
هر سو وداع شاهی و شهزاده‌ای نگر از چشم خونفشان نگه واپسین ببین
طفلان خردسال حرم را نظاره کن‌ بر چشمشان ز شوق پدر آستین ببین
حرف غریب ماندنشان بر زبان نگر گَردِ یتیم گشتنشان بر جبین ببین
همرنگ لاله‌زار ز خون عرصه‌ای نگر وز پا فتاده سرو و گل و یاسمین ببین
در خیمه‌ی حرم ز یتیمان فغان شنو در آن میانه ناله‌ی روح الامین ببین
بنگر چه‌ها رسیده به اولاد مصطفی‌ بگذار هرچه کرده سپهر و همین ببین
آل نبی درین غم و محنت نظاره کن‌ بگریز از جهان وز گردون کناره کن

ترکیب بند ۷[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تابنده اختر فلک هشت و چار [۳] حیف‌ آن نور هر دو دیده‌ی زهرا، هزار حیف
از روی زین به خاک در افتاد عاقبت‌ نور دو دیده‌ی شه دُلدُل سوار، [۴] حیف
رویی که بود روشنی آفتاب ازو پوشید خاک معرکه‌اش در غبار، حیف
مویی چو شب که بر رخ چون روز شاه بود در خون کشید گردش لیل و نهار، حیف
آن تن که پرورش به کنار بتول یافت‌ از زخمهای تیغ و سنان شد فکار، حیف
شد شاه ذو الفقار و نماند از جفای خصم‌ شهزاده‌ای که بود ازو یادگار، حیف
رفت آن که بود نقد شهنشاه لافتی‌ دیگر کسی نماند پی کارزار، حیف
بر باد فتنه رفت به یک جنبش سپهر هر گل که بود در چمن روزگار، حیف
برخاست صرصری که به گلزار مصطفی‌ بر باد رفت حاصل صد نو بهار، حیف
بنگر خزان چه کار به باغ و بهار کرد هر کار کرد چشم بد روزگار کرد

ترکیب بند ۸[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رفت از میانه پادشه انس و جان، دریغ‌ بر باد رفت حاصل کون و مکان، دریغ
در گلشنی که داشت تماشا عنان خویش‌ از مطلق العنانیِ باد خزان، دریغ [۵]
از دست روزگار برون شد به رایگان‌ یکدانه گوهر صدف کن فکان، دریغ [۶]
شد شهسوار قدس از این تیره خاکدان‌ با یک جهان ملال عنان بر عنان، دریغ
نگذاشتند جانب آل رسول، حیف‌ نشناختند حرمت آن خاندان، دریغ
رفت آن که شاد بود دو عالم برای او در رفتنش نماند دلی شادمان، دریغ
از غصّه سوخت جان و دل عالم این جفا وین داغ ماند بر دل و جان جاودان، دریغ
در باغ مصطفی که ارم بود بنده‌اش‌ از نو شکفته گلبن و سرو جوان، دریغ
در گلشنی که خورد ز جوی بهشت آب‌ بر خاک ریختند گل و ارغوان، دریغ
با آن چمن سپهر ستمگر ببین چه کرد پرورد گل به عزّت و آخر ببین چه کرد

ترکیب بند ۹[ویرایش | ویرایش مبدأ]

وقت است ماند از حرکت چرخ کج مدار وین دود محو گردد و بنشیند این غبار
خیزد ز نفخ صور یکی تند باد صعب‌ کاین خیمه‌ها نگون شود از وی جباب‌وار
میزان عدل نصب کنند از پی جزا هنگام کار آید و هرکس رود ز کار
این ظلم بی‌حساب شود دفع لاجرم‌ گردد روان به امر خدا حکم کردگار
اهل نفاق را بگریزد ز سینه دل‌ پیدا شود چو بیدق شاه شترسوار
خونین کفن به حشر درآیند یک‌به‌یک‌ آل نبی و خلق بگریند زارزار
زهرا در آن مخاصمه گیرد به روی دست‌ در خون کشیده پیرهن آن بزرگوار
پرسد که خاندان نبوت که برفکند شیر خدا که خانه‌ی دین کرد استوار
شوری برافکنند که در جنّت آن خروش‌ آشوب روز حشر یکی باشد از هزار
آید حسین و با تن بی‌سر کند فغان‌ بیند در آن فغان و پیمبر کند فغان

ترکیب بند ۱۰[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گیرند اگر حساب تو در فتنه و فساد دوزخ کم است بهر تو ای زاده‌ی زیاد
جوری نکرده‌ای تو که هرگز رود ز دل‌ کاری نکرده‌ای تو که هرگز رود ز یاد
بسیار گشت چرخ پی مفسدان ولی‌ همچون تویی ندیده به قوم ثمود و عاد
برخاست صرصری ز نفاق تو در جهان‌ گلهای بوستان نبی را به باد داد
آنی که بستی آب به رو اهل بیت را از حلقشان به خنجر کین چشمه‌ها گشاد
از تند باد جور تو ای مایه‌ی فساد آزاده سرو باغ امامت ز پا فتاد
شرمت ز بو تراب نیاید، زهی جحود! بر دیده‌ی تو آب نیاید، زهی عناد!
چشم شفاعتت ز که باشد به روز حشر فریاد مصطفی چو برآید برای داد
ترسم در آتش تو بسوزند عالمی‌ چون گرم انتقام شود داور عباد
آه این چه آتشست که جور تو برفروخت‌ افروخت آتش که جهان را به ناله سوخت


ترکیب بند ۱۱[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هرکس ز پای تا سرِ این داستان گذشت‌ از جان خویش سیر شد و از جهان گذشت
این قصّه‌کش تمام شنیدن نمی‌توان‌ آیا به خاندان نبوت چه سان گذشت
یکجا به خاک این همه گل، هیچگه نریخت‌ چندان که بر زمانه بهار و خزان گذشت
گردون فشاند خاک به سر، وین غریب نیست‌ این ماتمی نبود که از وی توان گذشت
نم در جگر نماند فلک را ز بس گریست‌ فریاد العطش چو ز هفت آسمان گذشت
در خون تپید پیکر فرزند مرتضی‌ ای جان برآ که کار ز آه و فغان گذشت
تنها مگو به آل نبی رفت این ستم‌ از این عزا ببین که چه بر انس و جان گذشت
سهلست با عزای جوانان اهل بیت‌ از روزگار هرچه به پیر و جوان گذشت
دیگر ز درد ساکن بیت الحزن مگو بنگر چه‌ها ز جور به آن خاندان گذشت
کس این ثبات و صبر ز ایوب کی شنید این حزن بی‌زوال به یعقوب کی رسید

ترکیب بند ۱۲[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ای دل جهان ز گریه چو دریای خون نگر دیدی درون سینه‌ی ما را برون نگر
بشکاف سینه‌ی من و بنگر که حال چیست‌ گاهی برون نظر کن و گاهی درون نگر
با آل مصطفی بنگر کید آسمان‌ افسانه‌ی زمانه شنیدی فسون نگر
در حلقه حلقه‌ی ثقلین این عزا ببین‌ از جنّ و انس، شور ملایک فزون نگر
ارواح قدس را که نیستند آشنای غم‌ از جای رفته پای ثبات و سکون نگر
خون ریخت شاه را ز لآلی دریغ داشت‌ رحمت ببین و ریزش گردون دون نگر
وارونه کاریِ فلک کجمدار بین‌ افعال زشت او همگی واژگون نگر
با آنکه کرد این همه چشم بدِ سپهر از این عزاش جامه به تن نیلگون نگر
آمد محرّم و غم او شد یکی هزار از دست چرخ گریه‌ی «عاشق» کنون نگر
در این عزا به حلقه‌ی هر جمع گریه کن‌ بنشین به حلقه حلقه و چون شمع گریه کن [۷]


منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. مجمع الفصحاء؛ ج ۲، ص ۳۴۶. الذریعه؛ ج ۹، ص ۶۷۲. آتشکده‌ی آذر؛ ص ۴۰۴. مقدمه دیوان عاشق اصفهانی با تخلیص.
  2. اشاره به حدیث «الحسن و الحسین سیّدا شباب اهل الجنّة».
  3. فلک هشت و چار: آسمانی که بروج دوازده‌گانه در آن قرار گرفته، و در اینجا کنایه از ائمه اطهار(ع) است، که دوازده نفرند. و امام حسین(ع) اختر تابنده و درخشان این فلک است.
  4. دلدل: خارپشت بزرگ، موضوع مهم و امر عظیم. و نام استری که مقوقس امیر مصر، به پیامبر اکرم(ص) هدیه کرد و امیرالمؤمنین(ع) بر آن سوار می‌شد.
  5. در گلشن اهل بیت پیامبر(ع) که تماشا، به احترام، عنان و زمام خود را نگاه می‌داشت، اینک باد خزانی، عنان رها کرده و گلها را به خاک می‌اندازد. در این بیت، «تماشا»، برای مبالغه، به جای «تماشا کننده» به کار رفته است.
  6. «کن فکان»، در لغت، یعنی: «شو، پس شد». و مأخوذ از آیاتی نظیر: «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ». «کن فکان» کنایه از عالم امر و اراده‌ی نافذ الهی در خلق اشیاء و انجام هر کاری است. در این بیت، عالم امر، به صدفی تشبیه شده که امام حسین(ع) گوهر این صدف است.
  7. دیوان عاشق اصفهانی؛ ص ۴۹۵-۵۰۰.