مقتل الحسین علیه السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

ابوالمؤید موفقق بن احمد مکی. تحقیق و تعلیق محمد سماوی. نجف، مطبعة الزهرا، 1367. 2 ج، و+254+258 ص، رقعی.  

نویسنده کتاب (م 568 ق)، معروف به خطیب خوارزم و اخطب خوارزم و خوارزمی، فقیه حنفی، محدث، ادیب و خطیب نامدار عصر خود و از شاگردان جارالله زمخشری و از علاقمندان به اهل بیت است.  

مقتل الحسین علیه السلام شامل سرآغاز و پانزده فصل، در دو بخش، است. در فصل اول تا پنجم، به برخی فضایل رسول خدا، حضرت خدیجه، حضرت فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه پرداخته شده است. فصل ششم در فضایل امام حسن و امام حسین و فصل هفتم تا چهاردهم ویژه امام حسین است و در آن، به ترتیب، از این مسائل سخن رفته است: فضایل ویژه امام حسین، پیشگویی های رسول خدا درباره امام حسین و شهادت او، رویدادهای میان آن حضرت و ولیدبن عتبه و مروان بن حکم، ورود آن حضرت به مکه و نامه های مردم کوفه به او و رفتن مسلم بن عقیل به آنجا و شهادت وی، خروج آن حضرت از مکه به عراقو رخدادهای در آن مسیر و ورود به کربلا و شهادت در آنجا، مجازات قاتلان آن حضرت، مصیبت های وارد شدهبه آن حضرت و مرثیه های سروده شده در سوگ او، زیارت تربت آن حضرت. پایان بخش کتاب (فصل پانزدهم)، درباره قیام مختار است.  

کتاب حاضر یکسره درباره امام حسین نیست، اما از آنجا که عنوان آن مقتل الحسین علیه السلام است و اغلب مطاوی آن در همین باره، در این کتابشناسی معرفی می شود.  

مقتل الحسین کتابی است تاریخی- روایی که در آن، تاریخ به روایت پیشوایان اسلام و محدثان و مورخان گزارش شده است. روایات و گزارش های تاریخی کتاب با ذکر سند است و بیشترینه مطالب آن، از فصل نهم به بعد، برگرفته از الفتوح ابن اعثم. برخی از مشایخ روایت خوارزمی، که در این کتاب فراوان از آن ها روایت کرده است، عبارتند از: جارالله زمخشری، حسن بن احمد عطار همدانی و شهردار بن شیرویه دیلمی.  

مقتل الحسین پس از کتاب الاربعین (کتاب دیگر همین نویسنده)، نوشته شده است. چه، خوارزمی در پایان فصل اول (ج 1، ص 21) و  در پایان فصل چهارم (ج 1، ص 50)، خواننده را به کتاب الاربعین ارجاع می دهد. اما معلوم نیست که این مقتل پس از کتاب المناقب (کتاب دیگر همین نویسنده)، نوشته شده باشد.  

خوارزمی روایاتی را که در این کتاب نقل می کند، تلقی به قبول کرده است. وی ظاهراً تنها در یک جا (ج 2، ص 2، ذیل نخستین حدیث)، به ضعف یک روایت تصریح کرده که آن هم از ققول دیگری است. در غیر این مورد، او به بررسی سند یا متن روایات نپرداخته است.  

با اینکه مقتل الحسین مورد رجوع شیعه است و از آن بسیار روایت می کنند، برخی روایاتش به نظر شیعه مجعول است. از جمله روایاتی که در آن بهترین مردم، پس از پیامبر، ابوبکر و عمر دانسته شده است (ج1، ص 43، فصل 4). همچنین روایتی که در آن گفته شده است ابوبکر بر پیکر حضرت فاطمه نماز گزارد و او، همراه علی و عمر و چند تن دیگر، به خاکش سپردند (ج 1، ص 86، فصل 5). نیز می توان به روایتی اشاره کرد که به روزه گرفتن در عاشورا تحریض شده است (ج  2، ص 3، فصل 11)، و عاشورا را عید، و حتی هفتاد عید، شمرده است (ج 2، ص 4، فصل 11).  

بخشی از این کتاب، که ویژه امام حسین است، باعنوان شرح غم حسین علیه السلام، به قلم مصطفی صادقی، به فارسی برگردانده شده است (چاپ اول: قم، مسجد جمکران، 1388).  

برای تحقیق بیشتر درباره کتاب حاضر رجوع شود به: سید عبدالعزیز طباطبایی، اهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة (چاپ اول: قم، مؤسسه آل البیت، 1417 ق)، ص 540-546؛ محمد قزوینی، «کتاب مقتل ابوالمؤید خوارزمی»، یادگار (سال چهارم، شماره هشتم، اردیبهشت 1327)، ص 57-64. این مقاله در کتاب مقالات قزوینی، گردآوری عبدالکریم جربزه دار (چاپ اول: انتشارات اساطیر، 1363)، ج 2، ص 274-284، نیز چاپ شده است.