پرده خوانی: تفاوت میان نسخه‌ها

پرش به ناوبری پرش به جستجو
۳۱۶ بایت اضافه‌شده ،  ‏۴ ژانویهٔ ۲۰۲۰
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''پرده خوانی'''، هنری از هنرهای نمایشی عامه که به نقل واقعه ‌های مذهبی، به ویژه واقعه [[عاشورا]] از روی تصاویر نقاشی شده روی پرده اختصاص دارد. در پرده خوانی نقالی که «پرده خوان» نامیده‌ می‌‎شود، با بیانی رسا و آهنگین داستان واقعه ‌های مجالس پرده را شرح‌ می‌‎دهد. پرده خوانی از جمله هنرهای معرکه گیری و ترکیبی از فنون قصه گویی و نقالی (ه‍ م) است. پرده خوانی را [[شمایل|شمایل گردانی]] (ه‍ م)، پرده داری و پرده گردانی نیز‌ می‌‎گویند.<ref>بیضایی، نمایش...، 73؛ خلج، 61؛ ملک پور، گزیده.... 135؛ نیز نک: حسن بیگی، 341: شاملو، 384/1 ؛ ناظرزاده، 185.</ref> «صورت خوانی» را بخشی از پرده خوانی<ref>بیضایی، همان، 74.</ref> ریا با پرده خوانی یکی دانسته‌اند.<ref>غریب‌پور، 55.</ref> پرده خوان، پرده خوانی و همه اجزاء پرده در رابطه با سلسله مرتبط و منظم حالات و موقعیت‌ها شکل می‌گیرند و پرده خوانی با حضور مرشد در جایی آغاز می‌شود که محل حضور دائمی و موقتی مردم است. پیش واقعه، مناجات، غزل، معارفه، منقبت، قصه و دعا بخش‌های اصلی پرده خوانی به شمار می‌روند و اشاره به آیات قرآنی، خطبه خوانی، حدیث و روایت، ذکر و گریز، وعده و وعید، تشبث و تضرع و در نهایت تزکیه جزء بخش‌های پیرامونی پرده خوانی است.(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 20، ص 14)
'''پرده خوانی'''، هنری از هنرهای نمایشی عامه که به نقل واقعه ‌های مذهبی، به ویژه واقعه [[عاشورا]] از روی تصاویر نقاشی شده روی پرده اختصاص دارد. در پرده خوانی نقالی که «پرده خوان» نامیده‌ می‌‎شود، با بیانی رسا و آهنگین داستان واقعه ‌های مجالس پرده را شرح‌ می‌‎دهد. پرده خوانی از جمله هنرهای معرکه گیری و ترکیبی از فنون قصه گویی و نقالی (ه‍ م) است. پرده خوانی را [[شمایل|شمایل گردانی]] (ه‍ م)، پرده داری و پرده گردانی نیز‌ می‌‎گویند.<ref>بیضایی، نمایش...، 73؛ خلج، 61؛ ملک پور، گزیده.... 135؛ نیز نک: حسن بیگی، 341: شاملو، 384/1 ؛ ناظرزاده، 185.</ref> «صورت خوانی» را بخشی از پرده خوانی<ref>بیضایی، همان، 74.</ref> ریا با پرده خوانی یکی دانسته‌اند.<ref>غریب‌پور، 55.</ref> پرده خوان، پرده خوانی و همه اجزاء پرده در رابطه با سلسله مرتبط و منظم حالات و موقعیت‌ها شکل می‌گیرند و پرده خوانی با حضور مرشد در جایی آغاز می‌شود که محل حضور دائمی و موقتی مردم است. پیش واقعه، مناجات، غزل، معارفه، منقبت، قصه و دعا بخش‌های اصلی پرده خوانی به شمار می‌روند و اشاره به آیات قرآنی، خطبه خوانی، حدیث و روایت، ذکر و گریز، وعده و وعید، تشبث و تضرع و در نهایت تزکیه جزء بخش‌های پیرامونی پرده خوانی است.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 20، ص 14.</ref>


==پیشینه==
==پیشینه==
با توجه به ارتباط این هنر تصویرگری با اسطوره‌ها و برخورداری آن از ارزش‌های مذهبی و فراطبیعی و نیز با عنایت به نقوش سفالینه‌ها و پرده‌های اساطیری در سوگ سیاوش، برخی سابقه این نوع نقاشی را به دوره پیش از تاریخ‌ می‌‎رسانند. برخی هم با توجه به نقاشی‌های مانی<ref>215-276م.</ref> که نشانه تفکرات و اعتقادات مذهبی است، قدمت آن را به زمان مانی‌ می‌‎رسانند.<ref>حسن بیگی، 340؛ عناصری، 175 : الیاده، 276؛ غریب پور، همانجا.</ref> به هر حال، به تصویر در آوردن وقایع و رخدادهای تاریخی-مذهبی مربوط به کربلا احتمالا از اواخر حکومت آل بویه<ref>سده 4 ق.</ref> در ایران معمول گردیده است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری...»، 4.</ref> در عصر صفوی به سبب رسمی شدن مذهب تشیع و توجه خاص به سوگنامه‌ها، نقاشی‌های مذهبی رونق و تحول یافت و به صورت شمایل نگاری بر روی پرده، دیوار، شیشه و کتاب درآمد. این هنر بر پایه روایت‌های افسانه‌ای و تاریخی برگرفته از کلام نقالان مذهبی، مداحان و تعزیه خوانان، بهره گیری از تخیل و احساس هنری تصویرگران آنها و باورهای عامه شکل گرفت (پیترسن، نیز بلوکباشی، قهوه خانه‌ها، همانجاها)، برخی از پژوهشگران درخشندگی این هنر را تا حدی متأثر از هنر نقاشان اروپایی در سده‌های 16، 17 و 18م‌ می‌‎دانند.<ref>محجوب، 195-196؛ نیز نک: 65/ER, VII.</ref>
با توجه به ارتباط این هنر تصویرگری با اسطوره‌ها و برخورداری آن از ارزش‌های مذهبی و فراطبیعی و نیز با عنایت به نقوش سفالینه‌ها و پرده‌های اساطیری در سوگ سیاوش، برخی سابقه این نوع نقاشی را به دوره پیش از تاریخ‌ می‌‎رسانند. برخی هم با توجه به نقاشی‌های مانی<ref>215-276م.</ref> که نشانه تفکرات و اعتقادات مذهبی است، قدمت آن را به زمان مانی‌ می‌‎رسانند.<ref>حسن بیگی، 340؛ عناصری، 175 : الیاده، 276؛ غریب پور، همانجا.</ref> به هر حال، به تصویر در آوردن وقایع و رخدادهای تاریخی-مذهبی مربوط به کربلا احتمالا از اواخر حکومت آل بویه<ref>سده 4 ق.</ref> در ایران معمول گردیده است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری...»، 4.</ref> در عصر صفوی به سبب رسمی شدن مذهب تشیع و توجه خاص به سوگنامه‌ها، نقاشی‌های مذهبی رونق و تحول یافت و به صورت شمایل نگاری بر روی پرده، دیوار، شیشه و کتاب درآمد. این هنر بر پایه روایت‌های افسانه‌ای و تاریخی برگرفته از کلام نقالان مذهبی، مداحان و تعزیه خوانان، بهره گیری از تخیل و احساس هنری تصویرگران آنها و باورهای عامه شکل گرفت<ref>پیترسن، نیز بلوکباشی، قهوه خانه‌ها، همانجاها.</ref>، برخی از پژوهشگران درخشندگی این هنر را تا حدی متأثر از هنر نقاشان اروپایی در سده‌های 16، 17 و 18م‌ می‌‎دانند.<ref>محجوب، 195-196؛ نیز نک: 65/ER, VII.</ref>


ارتباط پرده خوانی و تعزیه خوانی (ه‍ م) و تأثیر متقابل آنها که هر دو از هنرهای دینی یا قدسی<ref>غریب پور، 56.</ref> به شمار‌ می‌‎روند، بدیهی به نظر‌ می‌‎رسد. برخی پرده خوانی و شمایل خوانی را هنری مرکب از هنر تجسمی نقاشی و هنر کلامی نقالی و مرتبط با روضه خوانی و [[تعزیه خوانی]]<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری»، 7.</ref>، و بعضی دیگر آن را مقدم بر [[تعزیه خوانی|تعزیه]] و در شکوفایی آن مؤثر‌ می‌‎دانند.<ref>بیضایی، نمایش، 74؛ همایونی، همانجا؛ ملک پور، سیر...، 54؛ غریب پور، 64؛ ناظرزاده، 185.</ref>
ارتباط پرده خوانی و تعزیه خوانی (ه‍ م) و تأثیر متقابل آنها که هر دو از هنرهای دینی یا قدسی<ref>غریب پور، 56.</ref> به شمار‌ می‌‎روند، بدیهی به نظر‌ می‌‎رسد. برخی پرده خوانی و شمایل خوانی را هنری مرکب از هنر تجسمی نقاشی و هنر کلامی نقالی و مرتبط با روضه خوانی و [[تعزیه خوانی]]<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری»، 7.</ref>، و بعضی دیگر آن را مقدم بر [[تعزیه خوانی|تعزیه]] و در شکوفایی آن مؤثر‌ می‌‎دانند.<ref>بیضایی، نمایش، 74؛ همایونی، همانجا؛ ملک پور، سیر...، 54؛ غریب پور، 64؛ ناظرزاده، 185.</ref>
خط ۹: خط ۹:
شیوه‌های اجرای تعزیه خوانی، پرده خوانی و نقالی از منشادیت واحد برخوردارند و همه آن‌ها متأثر از شیوه‌های اجرایی نمایش‌های ایرانی اند، زیرا ما در میان کشورهای اسلامی که جمعیتی حدود یک میلیارد نفر را تشکیل می‌دهند، تنها یک نوع نمایشی کلاسیک و شناخته شده در ترکیه به نام قره گوز را می‌شناسیم، که ریشه این نمایش هم در ترکیه نبوده است. این در حالی است که در ایران چندین نوع نمایشی با محتوای عزا (تعزیه و پرده خوانی)، کمدی (تخت حوضی و روحوضی)، عروسکی (خیمه شب بازی) و حماسی (نقالی) حیات چند صدساله دارند. حضور این نمایش‌ها بی شک تداوم صور نمایشی ایران باستان مانند میرنوروزی، کوسه برنشین، سیاوشان و... در عصر حاضر است. آن چه از تفکر و هستی تاریخی اسلام به کالبد نمایش‌های ایرانی وارد شده و آن را صورتی نوین بخشیده در دو موضوع است؛ اول نحوه تلقی مثالی برای آداب، کنش‌ها و حرکات نمایش گران و دوم متون وابسته به وقایع و رخ دادهای تاریخ اسلام.
شیوه‌های اجرای تعزیه خوانی، پرده خوانی و نقالی از منشادیت واحد برخوردارند و همه آن‌ها متأثر از شیوه‌های اجرایی نمایش‌های ایرانی اند، زیرا ما در میان کشورهای اسلامی که جمعیتی حدود یک میلیارد نفر را تشکیل می‌دهند، تنها یک نوع نمایشی کلاسیک و شناخته شده در ترکیه به نام قره گوز را می‌شناسیم، که ریشه این نمایش هم در ترکیه نبوده است. این در حالی است که در ایران چندین نوع نمایشی با محتوای عزا (تعزیه و پرده خوانی)، کمدی (تخت حوضی و روحوضی)، عروسکی (خیمه شب بازی) و حماسی (نقالی) حیات چند صدساله دارند. حضور این نمایش‌ها بی شک تداوم صور نمایشی ایران باستان مانند میرنوروزی، کوسه برنشین، سیاوشان و... در عصر حاضر است. آن چه از تفکر و هستی تاریخی اسلام به کالبد نمایش‌های ایرانی وارد شده و آن را صورتی نوین بخشیده در دو موضوع است؛ اول نحوه تلقی مثالی برای آداب، کنش‌ها و حرکات نمایش گران و دوم متون وابسته به وقایع و رخ دادهای تاریخ اسلام.


نباید فراموش کرد که کماکان متون ایرانی با گرایش‌های عمیق ملی و نحوه تلقی تمدن‌های ایرانیان باستان حیات خود را در نمایش‌هایی مانند نقالی، خیمه شب بازی و دیگر نمایش‌های اقوام ایرانی حفظ کرده است.
نباید فراموش کرد که کماکان متون ایرانی با گرایش‌های عمیق ملی و نحوه تلقی تمدن‌های ایرانیان باستان حیات خود را در نمایش‌هایی مانند نقالی، خیمه شب بازی و دیگر نمایش‌های اقوام ایرانی حفظ کرده است.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 26، ص 12.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 26، ص 12)


==پرده خوانی==
==پرده خوانی==
پرده خوانی نوعی معرکه است. واعظ کاشفی سبزواری در فتوت نامه سلطانی واژه معرکه را در مفهوم قدیم حرب گاه گفته است: که بعدها مکان هنرنمایی سه دسته از معرکه گیران شده است، اول اهل سخن. دویم اهل زور. و سیم اهل بازی. ایشان (اهل سخن) سه طایفه اند، اول مداحان و غراخوانان و سقایان، دویم خواص گویان و بساط‌ اندازان، سیم قصه خوانان و افسانه گویان.
پرده خوانی نوعی معرکه است. واعظ کاشفی سبزواری در فتوت نامه سلطانی واژه معرکه را در مفهوم قدیم حرب گاه گفته است: که بعدها مکان هنرنمایی سه دسته از معرکه گیران شده است، اول اهل سخن. دویم اهل زور. و سیم اهل بازی. ایشان (اهل سخن) سه طایفه اند، اول مداحان و غراخوانان و سقایان، دویم خواص گویان و بساط‌ اندازان، سیم قصه خوانان و افسانه گویان.


بنا به قول واعظ کاشفی پرده خوانی که نوعی قصه گویی با ویژگی‌های مداحی است در صنف اهل سخن قرار می‌گیرد. اکنون پرده‌خوانی نوعی نمایش موسیقایی ایرانی است با موضوع حماسی یا مذهبی. الگوی اجرایی در این نوع ثابت، اما در اجزاء متنوع است. پرده خوانی مبتنی بر روایت یک قصه بر اساس یک صورت منقوش در مجموعه صور پرده است که به زندگی و شهادت امام حسین (ع) در کربلا اختصاص دارد. (اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 13، ص 12)
بنا به قول واعظ کاشفی پرده خوانی که نوعی قصه گویی با ویژگی‌های مداحی است در صنف اهل سخن قرار می‌گیرد. اکنون پرده‌خوانی نوعی نمایش موسیقایی ایرانی است با موضوع حماسی یا مذهبی. الگوی اجرایی در این نوع ثابت، اما در اجزاء متنوع است. پرده خوانی مبتنی بر روایت یک قصه بر اساس یک صورت منقوش در مجموعه صور پرده است که به زندگی و شهادت امام حسین (ع) در کربلا اختصاص دارد.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 13، ص 12.</ref>


===شیوه اجرای قدیم و جدید===
===شیوه اجرای قدیم و جدید===
حرکات نمایشی در پرده خوانی منشائیت خود را از متون می‌گیرند، زیرا متون از نظر پرده خوانان حقایق مقدس اند و آنان صرفا راویانی هستند که به یاری آموزه‌های گذشتگان از طریق پرده خوانی در حفظ معانی داستان‌ها می‌کوشند. پرده خوان با کار خود عملی دینی انجام می‌دهد و به زعم خود ثواب می‌برد و حاضران را نیز به ثواب می‌رساند. این ها بر آمده از شیوه های اجرایی پرده خوانان قدیم است. در طی زمان و کسب تجربه، هر پرده خوان صاحب مهارت‌هایی می‌شود. برخی از دانسته‌ها و مهارت‌ها در میان پرده خوانان مشترک و برخی دیگر ویژگی‌های شخصی آنان است. پرده خوانانی که کلیت نهاده شده قدیم را ملاک روایت خود قرار می‌دهند و کم‌تر به دنبال تلفیق ویژگی‌های شخصی در ارائه حرکات در اجراهایشان هستند در بیان جنبه‌های آئینی موفق‌ترند. منظور از جنبه‌های آئینی نسبت عمیق با متن، روایت‌گری محض و بروز مفاهیم مذهبی است. در شیوه دیگر برخی از پرده خوانان مخصوصا ساکنان شهرهای بزرگ به این خودآگاهی رسیده‌اند که کار ویژه‌ای انجام دهند و صاحب هنری هستند که در آن مهارت‌های آنان مورد توجه است.
حرکات نمایشی در پرده خوانی منشائیت خود را از متون می‌گیرند، زیرا متون از نظر پرده خوانان حقایق مقدس اند و آنان صرفا راویانی هستند که به یاری آموزه‌های گذشتگان از طریق پرده خوانی در حفظ معانی داستان‌ها می‌کوشند. پرده خوان با کار خود عملی دینی انجام می‌دهد و به زعم خود ثواب می‌برد و حاضران را نیز به ثواب می‌رساند. این ها بر آمده از شیوه های اجرایی پرده خوانان قدیم است. در طی زمان و کسب تجربه، هر پرده خوان صاحب مهارت‌هایی می‌شود. برخی از دانسته‌ها و مهارت‌ها در میان پرده خوانان مشترک و برخی دیگر ویژگی‌های شخصی آنان است. پرده خوانانی که کلیت نهاده شده قدیم را ملاک روایت خود قرار می‌دهند و کم‌تر به دنبال تلفیق ویژگی‌های شخصی در ارائه حرکات در اجراهایشان هستند در بیان جنبه‌های آئینی موفق‌ترند. منظور از جنبه‌های آئینی نسبت عمیق با متن، روایت‌گری محض و بروز مفاهیم مذهبی است. در شیوه دیگر برخی از پرده خوانان مخصوصا ساکنان شهرهای بزرگ به این خودآگاهی رسیده‌اند که کار ویژه‌ای انجام دهند و صاحب هنری هستند که در آن مهارت‌های آنان مورد توجه است.


در چند دهه اخیر با گسترش رسانه‌ها با توجه به هنرهای قدیم و استفاده تبلیغاتی از پرده خوانی به عنوان میراث فرهنگی فاصله میان ماهیت آئینی و جلوه‌های نمایشی آن بیش‌تر شده است. برخی از پرده خوانان به ویژه جوانان در چنین فضایی بدای اعمال و بیان خود به نوعی از طراحی خود آگاهانه روی آورده‌اند که پرده خوانی را بیشتر به یک نوع نمایشی نزدیک می‌کند تا یک آئین کهن.
در چند دهه اخیر با گسترش رسانه‌ها با توجه به هنرهای قدیم و استفاده تبلیغاتی از پرده خوانی به عنوان میراث فرهنگی فاصله میان ماهیت آئینی و جلوه‌های نمایشی آن بیش‌تر شده است. برخی از پرده خوانان به ویژه جوانان در چنین فضایی بدای اعمال و بیان خود به نوعی از طراحی خود آگاهانه روی آورده‌اند که پرده خوانی را بیشتر به یک نوع نمایشی نزدیک می‌کند تا یک آئین کهن.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 10، ص 10.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 10، ص 10)


===طبقه بندی موضوعی اجزاء پرده خوانی===
===طبقه بندی موضوعی اجزاء پرده خوانی===
پرده خوانی علاوه بر جنبه‌های بصری، موسیسقایی و نمایشی می‌تواند در شش گروه موضوعی طبقه‌بندی شود. دو گروه موضوعی اذکار هستند با دو کارکرد؛ الف: کلی و مطلق ب: جزیی و متعین.
پرده خوانی علاوه بر جنبه‌های بصری، موسیسقایی و نمایشی می‌تواند در شش گروه موضوعی طبقه‌بندی شود. دو گروه موضوعی اذکار هستند با دو کارکرد؛ الف: کلی و مطلق ب: جزیی و متعین.


گروه دیگر بخش اصلی را تشکیل می‌دهند با محوریت وقایع اصلی. در کنار آن وقایع فرعی. موضوعات فرعی دینی و آزاد دو گروه دیگر را دربرمی‌گیرند. گروه ششم به گریزها تعلق دارد. هر یک از گروه‌های شش گانه متشکل از قسمت‌هایی با عنوان مشخص اند در پرده خوانی اجرا و حضور هر شش عنوان ضروری است. اما برخی از زیر گروه‌ها می‌تواند انتخاب یا حذف شود. در عین حال ذکر اسم اعظم، واقعه اصلی، دعا و مناجات جزء بخش‌های ثابت و غیر قابل حذف اند.
گروه دیگر بخش اصلی را تشکیل می‌دهند با محوریت وقایع اصلی. در کنار آن وقایع فرعی. موضوعات فرعی دینی و آزاد دو گروه دیگر را دربرمی‌گیرند. گروه ششم به گریزها تعلق دارد. هر یک از گروه‌های شش گانه متشکل از قسمت‌هایی با عنوان مشخص اند در پرده خوانی اجرا و حضور هر شش عنوان ضروری است. اما برخی از زیر گروه‌ها می‌تواند انتخاب یا حذف شود. در عین حال ذکر اسم اعظم، واقعه اصلی، دعا و مناجات جزء بخش‌های ثابت و غیر قابل حذف اند.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 27، ص  12.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 27، ص  12)


===تأویل اصول کلی پرده خوانی در نسبت با دیگر آئین‌های نمایشی===
===تأویل اصول کلی پرده خوانی در نسبت با دیگر آئین‌های نمایشی===
خط ۴۷: خط ۴۱:
-       اندیشه همسان و هم معنی میان مجریان و مخاطبان و مقابله آنان که همگی حاضر اند، در حین اندیشه متضاد غایب.
-       اندیشه همسان و هم معنی میان مجریان و مخاطبان و مقابله آنان که همگی حاضر اند، در حین اندیشه متضاد غایب.


-       تکرار داستان‌های واحد، شیوه اجرا و اهداف ثابت یا ادغام موضوعات بداهه از امور معاصر به مثابه یک روش برای حیات آئین‌های نمایشی.
-       تکرار داستان‌های واحد، شیوه اجرا و اهداف ثابت یا ادغام موضوعات بداهه از امور معاصر به مثابه یک روش برای حیات آئین‌های نمایشی.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 29- ص 12..</ref>
 
(دفتر 29- ص 12)


===ترتیب بخش‌های پرده خوانی و شرایط اجرا===
===ترتیب بخش‌های پرده خوانی و شرایط اجرا===
در قدیم پرده خوانان مطابق با سنت بخش‌های شناخته شده پرده خوانی را متشکل از نصب پرده، گفتارهای مقدماتی، دعا، گشودن مجالس و صورت‌های پرده (باز کردن رویه پرده) پندیات، داستان‌های فرعی، داستان اصلی، گریز و... به اجرا در می‌آوردند. پروسه اجرا متناسب با وقت مردم، شرایط موجود و شیوه پرده خوانان ممکن بود از یک ساعت تا چند ساعت متغیر باشد اما بخش‌های مختلف به طور عمده اجرا می‌شدند. در عصر حاضر پرده خوانان به دلائل متعدد مانند از دست رفتن جایگاه‌های اجرا و موقعیت اجتماعی، مشغله مردم و... بخش‌های کمی را اجرا می‌کنند.
در قدیم پرده خوانان مطابق با سنت بخش‌های شناخته شده پرده خوانی را متشکل از نصب پرده، گفتارهای مقدماتی، دعا، گشودن مجالس و صورت‌های پرده (باز کردن رویه پرده) پندیات، داستان‌های فرعی، داستان اصلی، گریز و... به اجرا در می‌آوردند. پروسه اجرا متناسب با وقت مردم، شرایط موجود و شیوه پرده خوانان ممکن بود از یک ساعت تا چند ساعت متغیر باشد اما بخش‌های مختلف به طور عمده اجرا می‌شدند. در عصر حاضر پرده خوانان به دلائل متعدد مانند از دست رفتن جایگاه‌های اجرا و موقعیت اجتماعی، مشغله مردم و... بخش‌های کمی را اجرا می‌کنند.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 11، ص 12.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 11، ص 12)


در تأویل و دریافت چرایی چیدمان بخش‌های پرده خوانی می‌توان به این موارد اشاره کرد؛
در تأویل و دریافت چرایی چیدمان بخش‌های پرده خوانی می‌توان به این موارد اشاره کرد؛
خط ۷۰: خط ۶۰:
-       خوشه چینی از دست آوردهای ادبی، هنری و آئینی دیگر مانند منظومه‌های مذهبی، موسیقی و نقاشی سنتی و تعزیه در جهت اغنای خود
-       خوشه چینی از دست آوردهای ادبی، هنری و آئینی دیگر مانند منظومه‌های مذهبی، موسیقی و نقاشی سنتی و تعزیه در جهت اغنای خود


-       انعطاف پذیری مناسب، مطابق با ویژگی‌های زبانی و جغرافیایی و فرهنگی اقوام ایرانی و ورود به ساحت اجتماعی آنان با کلیت مشابه.
-       انعطاف پذیری مناسب، مطابق با ویژگی‌های زبانی و جغرافیایی و فرهنگی اقوام ایرانی و ورود به ساحت اجتماعی آنان با کلیت مشابه.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 11، ص 14-16.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 11، ص 14-16)


==حرکت==
==حرکت==


====حرکت واقع گرایانه و تجریدی====
====حرکت واقع گرایانه و تجریدی====
در نگاه تطبیقی به شیوه های اجرای پرده خوانان دو نوع اجرا به چشم می‌خورد. اول اجراهایی که به داستان‌ها و مضامین عینیت می‌بخشند و دوم اجراهایی که در عینیت بخشی به متن، از حرکات تجریدی نیز برخوردارند. در نوع اول پرده خوان حدکات خود را در جهت متن سامان می‌بخشد، مرتب به شخصیت‌های پرده با دست یا عصا اشاره می‌کند، گاهی اعمال آنان را به صورت واقع گرایانه تقلید می‌کند یا نمایش می‌دهد و برای هر مفهومی که فیگوری مشخص لازم داشته باشد، یا آن را تکمیل کند مانند سلام، دعا و احترام، پرده خوان آن حالت را نشان می‌دهد. در نوع دوم علاوه بر حرکات واقع گرایانه و عینی، پرده خوان بنا به احساس درونی و ادراک خود از موضوع و شرایط اجرا ممکن است حرکاتی انجام دهد که الزاما مفهومی مشخص و عینی را دربرنگیرد. این حرکات تجریدی است و در اجرای هر پرده خوان یا حتی دو اجرای متفاوت از یک پرده خوان یکسان نیست. (اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 2، ص 14)
در نگاه تطبیقی به شیوه های اجرای پرده خوانان دو نوع اجرا به چشم می‌خورد. اول اجراهایی که به داستان‌ها و مضامین عینیت می‌بخشند و دوم اجراهایی که در عینیت بخشی به متن، از حرکات تجریدی نیز برخوردارند. در نوع اول پرده خوان حدکات خود را در جهت متن سامان می‌بخشد، مرتب به شخصیت‌های پرده با دست یا عصا اشاره می‌کند، گاهی اعمال آنان را به صورت واقع گرایانه تقلید می‌کند یا نمایش می‌دهد و برای هر مفهومی که فیگوری مشخص لازم داشته باشد، یا آن را تکمیل کند مانند سلام، دعا و احترام، پرده خوان آن حالت را نشان می‌دهد. در نوع دوم علاوه بر حرکات واقع گرایانه و عینی، پرده خوان بنا به احساس درونی و ادراک خود از موضوع و شرایط اجرا ممکن است حرکاتی انجام دهد که الزاما مفهومی مشخص و عینی را دربرنگیرد. این حرکات تجریدی است و در اجرای هر پرده خوان یا حتی دو اجرای متفاوت از یک پرده خوان یکسان نیست.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 2، ص 14.</ref>


====انواع حرکت====
====انواع حرکت====
خط ۹۴: خط ۸۲:
حرکات تمنایی: دست دراز کردن با حالت فقر، دخیل بستن با دست کشیدن به صورت و ریش و نیمه خم شدن.
حرکات تمنایی: دست دراز کردن با حالت فقر، دخیل بستن با دست کشیدن به صورت و ریش و نیمه خم شدن.


این فیگورها بسته به نیاز یا نوع پرده خوانی هد پرده خوان به دو صورت عمده تجریدی و واقع گرایانه طبقه بندی می‌شوند.
این فیگورها بسته به نیاز یا نوع پرده خوانی هد پرده خوان به دو صورت عمده تجریدی و واقع گرایانه طبقه بندی می‌شوند.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 4، ص 14.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 4، ص 14)


===آغاز در پرده خوانی===
===آغاز در پرده خوانی===
خط ۱۱۷: خط ۱۰۳:
-       اول دفتر به نام ایزد دانا                            صانع پروردگار حی توانا
-       اول دفتر به نام ایزد دانا                            صانع پروردگار حی توانا


بنابراین ذکر نام خدا در ابتدای پرده خوانی امری ضروری و حتمی است.
بنابراین ذکر نام خدا در ابتدای پرده خوانی امری ضروری و حتمی است.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 15، ص 17.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 15، ص 17)


==ابزارها==
==ابزارها==
خط ۱۳۳: خط ۱۱۷:


====کل نگری در پرده و پرده خوانی====
====کل نگری در پرده و پرده خوانی====
در پرده صدها شمایل را رسم می‌کنند و ده‌ها داستان روایت می‌شود، هر داستان قابلیت وصل به داستان‌های دیگر را دارد و هر شمایل می‌تواند در داستان‌های متعدد حضور یابد. دلیل مهم این تمرکز حول نقطه مرکز و کل نگری در تکوین پرده و پرده خوانی است. از آنجا که منشاء تمام داستان‌ها واقعه کربلاست، پرده خوان هر داستان را در نهایت به منشاء اصلی آن باز می‌گرداند. و کل نگری به جهت وصل دلایل وقوع داستان‌ها به تقدیر ازلی و مشیت الهی است. استدلال برای اثبات خلق هستی از سوی خداوند به خلق انسان کامل حضرت محمد باز می‌گردد و به حقیقت حیات جاودانه امامت و ولایت متصل می‌گردد. در پرده خوانی با مطرح شدن نقطه مرکزی دفاع از موضوعیت امامت که صحرای کربلا است، نگاه کل نگرانه به مثابه امری تعیین کننده در تکوین آئین پرده خوانی تحقق پیدا می‌کند. (اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 3، ص 12-13)
در پرده صدها شمایل را رسم می‌کنند و ده‌ها داستان روایت می‌شود، هر داستان قابلیت وصل به داستان‌های دیگر را دارد و هر شمایل می‌تواند در داستان‌های متعدد حضور یابد. دلیل مهم این تمرکز حول نقطه مرکز و کل نگری در تکوین پرده و پرده خوانی است. از آنجا که منشاء تمام داستان‌ها واقعه کربلاست، پرده خوان هر داستان را در نهایت به منشاء اصلی آن باز می‌گرداند. و کل نگری به جهت وصل دلایل وقوع داستان‌ها به تقدیر ازلی و مشیت الهی است. استدلال برای اثبات خلق هستی از سوی خداوند به خلق انسان کامل حضرت محمد باز می‌گردد و به حقیقت حیات جاودانه امامت و ولایت متصل می‌گردد. در پرده خوانی با مطرح شدن نقطه مرکزی دفاع از موضوعیت امامت که صحرای کربلا است، نگاه کل نگرانه به مثابه امری تعیین کننده در تکوین آئین پرده خوانی تحقق پیدا می‌کند.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 3، ص 12-13.</ref>


====صفوف سه گانه شبیه‌ها====
====صفوف سه گانه شبیه‌ها====
در پرده خوانی و دیگر نمایش‌های مذهبی ایران داستان حر در ردیف مهم ترین روایت‌هاست، حر سپاه یزید را با وجود وعده و وعیدهای بسیار رها می‌کند و به سپاه امام حسین ملحق می‌شود، او در طبق شبیه‌هایی است که متحول می‌شوند این‌ها در کنار دو دسته دیگر یعنی اولیاء و اشقیاء دسته سوم شبیه‌ها یا شمایل‌ها را تشکیل می‌دهند، حر نمونه بارزی از تحول یافتگان داستان‌های مذهبی و حماسی است. به همین دلیل است که حر در یکی از غرفه‌های هشت گانه بهشت در سمت چپ و بالای پرده‌های درویشی کنار حضرت علی و مرغ سلم ایستاده است.
در پرده خوانی و دیگر نمایش‌های مذهبی ایران داستان حر در ردیف مهم ترین روایت‌هاست، حر سپاه یزید را با وجود وعده و وعیدهای بسیار رها می‌کند و به سپاه امام حسین ملحق می‌شود، او در طبق شبیه‌هایی است که متحول می‌شوند این‌ها در کنار دو دسته دیگر یعنی اولیاء و اشقیاء دسته سوم شبیه‌ها یا شمایل‌ها را تشکیل می‌دهند، حر نمونه بارزی از تحول یافتگان داستان‌های مذهبی و حماسی است. به همین دلیل است که حر در یکی از غرفه‌های هشت گانه بهشت در سمت چپ و بالای پرده‌های درویشی کنار حضرت علی و مرغ سلم ایستاده است.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 11، ص 17.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 11، ص 17)


===جامه مرشدان===
===جامه مرشدان===
جامه مرشدان در پرده خوانی نوع درویشی، اغلب عناصری از لباس درویشان را دارد. در برخی موارد که پرده خوان درویش است، ابزار وی کاملا درویشی است. لباس درویشی شامل این اجزاء است: تاج، رشمه سر، کفنی (پیراهن سفید)، رشمه کمر، خرقه، شلوار، گیوه، چنته، کشکول، تبرزین و عصا. روضه خوانانی که به پرده خوانی می‌پردازند لباس متداول روضه خوانان را شامل: کلاه (عرقچین)، عمامه، پیراهن سفید، عبا و نعلین بر تن می‌کنند. گاه مشاهده می‌شود که پرده خوانان لباس‌های محلی منطقه خود را می‌پوشند مانند مرشد مجنون شاه که لباس محلی تربت حیدریه را به تن دارد.
جامه مرشدان در پرده خوانی نوع درویشی، اغلب عناصری از لباس درویشان را دارد. در برخی موارد که پرده خوان درویش است، ابزار وی کاملا درویشی است. لباس درویشی شامل این اجزاء است: تاج، رشمه سر، کفنی (پیراهن سفید)، رشمه کمر، خرقه، شلوار، گیوه، چنته، کشکول، تبرزین و عصا. روضه خوانانی که به پرده خوانی می‌پردازند لباس متداول روضه خوانان را شامل: کلاه (عرقچین)، عمامه، پیراهن سفید، عبا و نعلین بر تن می‌کنند. گاه مشاهده می‌شود که پرده خوانان لباس‌های محلی منطقه خود را می‌پوشند مانند مرشد مجنون شاه که لباس محلی تربت حیدریه را به تن دارد.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 7، ص 15.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 7، ص 15)


===چوب دست===
===چوب دست===
چوب دست با نام‌های عصا، من تشاء و مطراق در پرده خوانی به ظاهر وسیله‌ای برای نشان دادن شمایل‌های پرده است، اما در باطن معانی متعددی در حوزه میتولوژیک القا می‌کند.
چوب دست با نام‌های عصا، من تشاء و مطراق در پرده خوانی به ظاهر وسیله‌ای برای نشان دادن شمایل‌های پرده است، اما در باطن معانی متعددی در حوزه میتولوژیک القا می‌کند.


هرمس خدای یونانی با عصا آتش ساخت. حضرت موسی عصای خود را در برابر جادوگران به ماری عظیم الجثه تبدیل کرد و حضرت محمد با عصایش بت‌ها را شکست. حضرت عیسی با به دست گرفتن عصا نماد شبانی خود را نشان داد. عصا در مفهومی دیگر به عنوان تکیه‌گاه و نیرو دهنده به صاحب آن هم شناخته می‌شور. آخرین حد این تصور تعابیر از اعمال خارق العاده‌ای است که به وسیله چوب دستی انجام می‌شود. در پرده خوانی، عصا علاوه بر کابرد ظاهری به معنی اشارات ازلی به حقایق عالم و نشان حضور قلب متقدم پرده خوانان درویش بر زمانی فانی است. عصا تنها شیء با کاربرد نشانه شناسانه و رمزی نیست که دراویش پرده خوان در زندگی و کار خود از آن استفاده می‌کنند، بلکه بسیاری از اشیاء دیگر، کاربردی هم سان دارند، از جمله: خرقه، کشکول، رشمه، سبحه، زنجیر، زنگ و نفیر، دست‌بند، پوست، تبرزین و...
هرمس خدای یونانی با عصا آتش ساخت. حضرت موسی عصای خود را در برابر جادوگران به ماری عظیم الجثه تبدیل کرد و حضرت محمد با عصایش بت‌ها را شکست. حضرت عیسی با به دست گرفتن عصا نماد شبانی خود را نشان داد. عصا در مفهومی دیگر به عنوان تکیه‌گاه و نیرو دهنده به صاحب آن هم شناخته می‌شور. آخرین حد این تصور تعابیر از اعمال خارق العاده‌ای است که به وسیله چوب دستی انجام می‌شود. در پرده خوانی، عصا علاوه بر کابرد ظاهری به معنی اشارات ازلی به حقایق عالم و نشان حضور قلب متقدم پرده خوانان درویش بر زمانی فانی است. عصا تنها شیء با کاربرد نشانه شناسانه و رمزی نیست که دراویش پرده خوان در زندگی و کار خود از آن استفاده می‌کنند، بلکه بسیاری از اشیاء دیگر، کاربردی هم سان دارند، از جمله: خرقه، کشکول، رشمه، سبحه، زنجیر، زنگ و نفیر، دست‌بند، پوست، تبرزین و... .<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 12، ص 19.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 12، ص 19)


===کشکول===
===کشکول===
پرده خوانان معتقدند که اولین کشکول از باقی مانده یکی از ستون‌های چهارگانه چوبی خانه خدا (کعبه) ساخته شده، که حضرت جبرئیل با خود از بهشت آورده است. اما برخی کشکول را میوه نوعی گیاه می‌دانند که از دریای عمان و هند می‌گیرند که آن را از وسط نصف می‌کنند و هر نصف آن یک کشکول است و آن را کجکول می‌گویند. علاوه بر کجکول، کشکول انواع مختلف دارد. برخی از آن‌ها با این نام‌ها شناخته می‌شوند: کشکول سقا؛ که اندازه‌ای نسبتا بزرگ دارد سمت راست آن برآمده و سمت چپ فرورفته است. کشکول گنج؛ مدور و گرد و اندازه آن تقریبا متوسط است. کشکول خزینه؛ مدور و گرد و اندازه آن بزرگ است. کشکول گلدان؛ مدور و کوچک است. اغلب بر کشکول آیات قرآنی، اشعار پندآموز یا مذهبی حک می‌کنند. کشکول برای نگاه‌داری هدایا و غذا به کار گرفته می‌شود.
پرده خوانان معتقدند که اولین کشکول از باقی مانده یکی از ستون‌های چهارگانه چوبی خانه خدا (کعبه) ساخته شده، که حضرت جبرئیل با خود از بهشت آورده است. اما برخی کشکول را میوه نوعی گیاه می‌دانند که از دریای عمان و هند می‌گیرند که آن را از وسط نصف می‌کنند و هر نصف آن یک کشکول است و آن را کجکول می‌گویند. علاوه بر کجکول، کشکول انواع مختلف دارد. برخی از آن‌ها با این نام‌ها شناخته می‌شوند: کشکول سقا؛ که اندازه‌ای نسبتا بزرگ دارد سمت راست آن برآمده و سمت چپ فرورفته است. کشکول گنج؛ مدور و گرد و اندازه آن تقریبا متوسط است. کشکول خزینه؛ مدور و گرد و اندازه آن بزرگ است. کشکول گلدان؛ مدور و کوچک است. اغلب بر کشکول آیات قرآنی، اشعار پندآموز یا مذهبی حک می‌کنند. کشکول برای نگاه‌داری هدایا و غذا به کار گرفته می‌شود.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 18، ص 15.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 18، ص 15)


===پوشش سر===
===پوشش سر===
کلاه، تاج، دستار و عمامه رایج‌ترین پوشش‌های سر پرده خوانان است. در قدیم پوشش سر نماد ادراک معانی و وسیله ارتباط با عالم بوده است. به همین دلیل انواع آن مفاهیم مختلفی را تداعی می‌کند. دراویش تاج، سادات عمامه سبز، حاجیان زرد و سفید یا طلایی، روضه خوانان و مداحان ترکیبی از رنگ با سفید و اقوام ایرانی گاه پوشش مرسوم منطقه خود و پرده خوانان عادی انواع کلاه‌های معمولی را بر سر دارند. هر یک از این پوشش‌ها معانی خاص و شناخته شده‌ای را القاء می‌کنند و مردم از آن‌ها با خبراند. تاج عطیه‌از سوی عالم معناست. (اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 25، ص 16)
کلاه، تاج، دستار و عمامه رایج‌ترین پوشش‌های سر پرده خوانان است. در قدیم پوشش سر نماد ادراک معانی و وسیله ارتباط با عالم بوده است. به همین دلیل انواع آن مفاهیم مختلفی را تداعی می‌کند. دراویش تاج، سادات عمامه سبز، حاجیان زرد و سفید یا طلایی، روضه خوانان و مداحان ترکیبی از رنگ با سفید و اقوام ایرانی گاه پوشش مرسوم منطقه خود و پرده خوانان عادی انواع کلاه‌های معمولی را بر سر دارند. هر یک از این پوشش‌ها معانی خاص و شناخته شده‌ای را القاء می‌کنند و مردم از آن‌ها با خبراند. تاج عطیه‌از سوی عالم معناست.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 25، ص 16.</ref>


===کاربرد ابزار جدید===
===کاربرد ابزار جدید===
خط ۱۶۵: خط ۱۴۱:
بلندگوهای شیپوری در دست قرار می‌گیرد و بلندگوهای غیر شیپوری یا به دوش آویزان می‌شود یا اینکه روی زمین قرار می‌گیرد و پرده خوان تنها میکروفن را در دست می‌گیرد.
بلندگوهای شیپوری در دست قرار می‌گیرد و بلندگوهای غیر شیپوری یا به دوش آویزان می‌شود یا اینکه روی زمین قرار می‌گیرد و پرده خوان تنها میکروفن را در دست می‌گیرد.


بلندگو تنها وسیله جدیدی است که پرده خوانان به طور مستقیم در پرده خوانی از آن استفاده می‌کنند. وسیله دوم موتور سیکلت در وجه غالب و گاه اتومبیل است که با پرده خوانی رابطه غیر مستقیم دارد. پرده خوان نمایشگری در رفت و آمد و گاه خانه به دوش است که از جایی به جایی دیگر رفتن جزء الزامات کار اوست. پرده خوان با استفاده از موتور وسایل مختصر و قابل حملش را جا به جا می‌کند و به مقصد می‌رساند.
بلندگو تنها وسیله جدیدی است که پرده خوانان به طور مستقیم در پرده خوانی از آن استفاده می‌کنند. وسیله دوم موتور سیکلت در وجه غالب و گاه اتومبیل است که با پرده خوانی رابطه غیر مستقیم دارد. پرده خوان نمایشگری در رفت و آمد و گاه خانه به دوش است که از جایی به جایی دیگر رفتن جزء الزامات کار اوست. پرده خوان با استفاده از موتور وسایل مختصر و قابل حملش را جا به جا می‌کند و به مقصد می‌رساند.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 13، ص 16.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 13، ص 16)


==پرده خوان==
==پرده خوان==
خط ۱۸۵: خط ۱۵۹:


===نسبت اشیاء با بدن===
===نسبت اشیاء با بدن===
پرده خوانان برای هر یک از اشیاء مورد کاربردشان، نسبت با بدن خویش جایگاه معینی قائلند. کشکول را به مچ دست چپ می‌آویزند و تبرزین، عصا و چوب دست را به شانه راست حمایل می‌کنند و یا با دست راست آن را حرکت می‌دهند. چنته نیز در سمت چپ بدن آویخته می‌شود. هم چنین پرده خوانان پرده را وقت حمل و نقل بر شانه راست می‌گذارند و اگر در طول مسیر مجبور باشند به علت خستگی از شانه چپ هم استفاده کنند در آخرین لحظه که به مقصد می‌رسند، پرده را بر شانه راست قرار داده و سپس بر زمین می‌گذارند. به نظر می‌آید انتخاب جایگاه اشیاء در سمت چپ یا راست با کاربرد آن‌ها به لحاظ منطقی نیز ارتباط دارد مانند نسبت تبرزین با دست راست که از نیرو و تقارن بهتری در هنگام استفاده برخوردار است.
پرده خوانان برای هر یک از اشیاء مورد کاربردشان، نسبت با بدن خویش جایگاه معینی قائلند. کشکول را به مچ دست چپ می‌آویزند و تبرزین، عصا و چوب دست را به شانه راست حمایل می‌کنند و یا با دست راست آن را حرکت می‌دهند. چنته نیز در سمت چپ بدن آویخته می‌شود. هم چنین پرده خوانان پرده را وقت حمل و نقل بر شانه راست می‌گذارند و اگر در طول مسیر مجبور باشند به علت خستگی از شانه چپ هم استفاده کنند در آخرین لحظه که به مقصد می‌رسند، پرده را بر شانه راست قرار داده و سپس بر زمین می‌گذارند. به نظر می‌آید انتخاب جایگاه اشیاء در سمت چپ یا راست با کاربرد آن‌ها به لحاظ منطقی نیز ارتباط دارد مانند نسبت تبرزین با دست راست که از نیرو و تقارن بهتری در هنگام استفاده برخوردار است.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 3، ص 15.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 3، ص 15)


==زمان و مکان==
==زمان و مکان==
پرده خوانی به طور عمده نمایشی میدانی است که با حضور مردم قابل اجرا است. پرده با استفاده از چند میخ بر یک دیوار یا دو ستون و دو درخت آویزان می‌شود و پرده خوان در برابر و کنار آن قرار می‌گیرد. اما هر پرده خوان می‌داند که انتخاب مکان و زمان مناسب در تعداد و نوع مخاطبان تأثیر به سزایی خواهد داشت. سرگذرها، میدانچه‌ها، کنار اماکن مقدس مانند مساجد و امامزاده‌ها بهترین مکان‌هاست.
پرده خوانی به طور عمده نمایشی میدانی است که با حضور مردم قابل اجرا است. پرده با استفاده از چند میخ بر یک دیوار یا دو ستون و دو درخت آویزان می‌شود و پرده خوان در برابر و کنار آن قرار می‌گیرد. اما هر پرده خوان می‌داند که انتخاب مکان و زمان مناسب در تعداد و نوع مخاطبان تأثیر به سزایی خواهد داشت. سرگذرها، میدانچه‌ها، کنار اماکن مقدس مانند مساجد و امامزاده‌ها بهترین مکان‌هاست.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 14، ص 14.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 14، ص 14)


===مکان اجرای پرده خوانی===
===مکان اجرای پرده خوانی===
اجرای پرده خوانی اغلب در فضای باز و به صورت میدانی است. کوچه و سرگذرهای عبور مردم، میدانچه‌ها، دم در یا نزدیک اماکن مقدس و محوطه زیارتگاه‌ها اصلی‌ترین مکان‌هاست. پرده خوان بنا به تقاضای مردم ممکن است در اماکن دیگری مانند حیاط منازل یا حتی در فضای مسقف هم پرده خوانی کند. رفتن از دهی به ده دیگر یا شهری به شهر دیگر هم سنتی متداول است.
اجرای پرده خوانی اغلب در فضای باز و به صورت میدانی است. کوچه و سرگذرهای عبور مردم، میدانچه‌ها، دم در یا نزدیک اماکن مقدس و محوطه زیارتگاه‌ها اصلی‌ترین مکان‌هاست. پرده خوان بنا به تقاضای مردم ممکن است در اماکن دیگری مانند حیاط منازل یا حتی در فضای مسقف هم پرده خوانی کند. رفتن از دهی به ده دیگر یا شهری به شهر دیگر هم سنتی متداول است.


گاه پرده خوانان پاتوق‌های مشخصی هم دارند که همگان از آن مطلع‌اند. این پاتوق‌ها بر اساس شرایط فیزیکی مناسب انتخاب می‌شوند. البته اماکن مذهبی برتری دارند. انتخاب اماکن مورد نظر با حضور مردم تضمین می‌شود زیرا درآمد پرده خوانان توسط مردم تأمین می‌شود.
گاه پرده خوانان پاتوق‌های مشخصی هم دارند که همگان از آن مطلع‌اند. این پاتوق‌ها بر اساس شرایط فیزیکی مناسب انتخاب می‌شوند. البته اماکن مذهبی برتری دارند. انتخاب اماکن مورد نظر با حضور مردم تضمین می‌شود زیرا درآمد پرده خوانان توسط مردم تأمین می‌شود.<ref>(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 4، ص 12.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 4، ص 12)


===زمان اجرای پرده خوانی===
===زمان اجرای پرده خوانی===
در قدیم پس از مدتی که مصادف با تکوین عناصر پرده خوانی بود، این هنر هم شغلی مانند شغل‌های دیگر به شمار می‌رفت و تعداد قابل توجهی از پرده خوانان بخش مهمی از امرار معاش خود را از طریق این راه تأمین می‌کردند. پرده خوان در روز چند بار در زمان‌های مناسب که با اوقات شرعی و نماز تداخل نکند یا زمان کار آنان نباشد بساط خود را پهن می‌کرد. علاوه بر زمان مداوم و روزمره، اجرای پرده خوانی در ایام عزا و اعیاد مذهبی از اهمیت به سزایی برخوردار بوده است اما از آن جا که ماه محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا محور داستان‌های پرده خوانی است با مسماترین زمان پرده خوانی محسوب می‌شود. پرده خوانی بنا به درخواست مردم و هنگام انجام نذورات، زمان دیگری است که موسمی به شمار می‌آید.
در قدیم پس از مدتی که مصادف با تکوین عناصر پرده خوانی بود، این هنر هم شغلی مانند شغل‌های دیگر به شمار می‌رفت و تعداد قابل توجهی از پرده خوانان بخش مهمی از امرار معاش خود را از طریق این راه تأمین می‌کردند. پرده خوان در روز چند بار در زمان‌های مناسب که با اوقات شرعی و نماز تداخل نکند یا زمان کار آنان نباشد بساط خود را پهن می‌کرد. علاوه بر زمان مداوم و روزمره، اجرای پرده خوانی در ایام عزا و اعیاد مذهبی از اهمیت به سزایی برخوردار بوده است اما از آن جا که ماه محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا محور داستان‌های پرده خوانی است با مسماترین زمان پرده خوانی محسوب می‌شود. پرده خوانی بنا به درخواست مردم و هنگام انجام نذورات، زمان دیگری است که موسمی به شمار می‌آید.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 4، ص 13.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 4، ص 13)


===زمان و مکان آرمانی در پرده خوانی===
===زمان و مکان آرمانی در پرده خوانی===
پرده خوانی نوعی نمایش موسیقایی ایرانی است که در آن زمان و مکانی آرمانی اما موقت ساخته می‌شود. ابزار پرده خوان در ایجاد این فضا با داستان مشخص، عام و مورد قبول مردم، عدم رضایت از وضع موجود، اطمینان از رخدادهای محتوم با ماهیت عدل و خیر و ایمان مشترک است. واژه موقت در ترکیب «زمان و مکان آرمانی» به دلیل امتناع پرده خوان از نحوه تلقی آرمانی در حدوث مدام هنگام وقوع پرده خوانی است، چرا که میدان و مخاطب تصادفی است، راوی همواره در حرکت است و مهم‌تر از همه این‌ها موکول نمودن تحقق آرمان ازلی به ظهور منجی بستگی دارد. بدین قرار پرده خوانی نشانه‌ای از حضور منجی در حال و ظهور همراه با عمل وی در بالقوه است. به همین دلیل این زمان و مکان آرمانی در دل مناسبات ا جتماعی علاوه بر موضوعیت ایمان وقوع مادی نیز دارد، که پرده خوانی را به مثابه شغلی که مجریان آن از مردم پول دریافت می‌کنند، توجیه می‌کند.
پرده خوانی نوعی نمایش موسیقایی ایرانی است که در آن زمان و مکانی آرمانی اما موقت ساخته می‌شود. ابزار پرده خوان در ایجاد این فضا با داستان مشخص، عام و مورد قبول مردم، عدم رضایت از وضع موجود، اطمینان از رخدادهای محتوم با ماهیت عدل و خیر و ایمان مشترک است. واژه موقت در ترکیب «زمان و مکان آرمانی» به دلیل امتناع پرده خوان از نحوه تلقی آرمانی در حدوث مدام هنگام وقوع پرده خوانی است، چرا که میدان و مخاطب تصادفی است، راوی همواره در حرکت است و مهم‌تر از همه این‌ها موکول نمودن تحقق آرمان ازلی به ظهور منجی بستگی دارد. بدین قرار پرده خوانی نشانه‌ای از حضور منجی در حال و ظهور همراه با عمل وی در بالقوه است. به همین دلیل این زمان و مکان آرمانی در دل مناسبات ا جتماعی علاوه بر موضوعیت ایمان وقوع مادی نیز دارد، که پرده خوانی را به مثابه شغلی که مجریان آن از مردم پول دریافت می‌کنند، توجیه می‌کند.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 21، ص 16.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 21، ص 16)


==نمادها و مفاهیم==
==نمادها و مفاهیم==
خط ۲۱۸: خط ۱۸۲:
حضرت خضر اولین سقا و خازن آب حیات بوده است، حضرت عباس برادر حضرت امام حسین نیز در صحرای کربلا در وقتی که سقایی می‌کرد به شهادت رسید. مشک آب آن حضرت به واسطه نیاز مبرم خاندان و یاران امام حسین به آب که همه آنان لب تشنه از جهان می‌روند شباهت فراوانی به آب حیات خضر دارد.
حضرت خضر اولین سقا و خازن آب حیات بوده است، حضرت عباس برادر حضرت امام حسین نیز در صحرای کربلا در وقتی که سقایی می‌کرد به شهادت رسید. مشک آب آن حضرت به واسطه نیاز مبرم خاندان و یاران امام حسین به آب که همه آنان لب تشنه از جهان می‌روند شباهت فراوانی به آب حیات خضر دارد.


متأثر از مفاهیم آمده و اهیمت آب در نزد ایرانیان شغل سقایی و ساختن سقاخانه حامل معانی تأویل گرایانه بسیار است. شاید به همین دلیل داستان سقاخانه اسماعیل طلایی در میان مجالس پرده خوانی قرار گرفته است.
متأثر از مفاهیم آمده و اهیمت آب در نزد ایرانیان شغل سقایی و ساختن سقاخانه حامل معانی تأویل گرایانه بسیار است. شاید به همین دلیل داستان سقاخانه اسماعیل طلایی در میان مجالس پرده خوانی قرار گرفته است.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 21، ص 16.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 24، ص 14)


===لالایی در پرده خوانی===
===لالایی در پرده خوانی===
خط ۲۲۷: خط ۱۸۹:
غزل، مثنوی، قصیده، اذان، دعا و لالایی برخی از انواع آوازهای ایرانی است که در اغلب آئین‌های مذهبی و حتی غیر مذهبی به کار می‌روند. لالایی که آواز مادران برای خواباندن کودکان است در کل نواحی ایران خوانده می‌شود. مادران در مضامین لالایی‌ها به طبیعت، شجاعت، سرنوشت، وصف ایل و طایفه، فراق و... می‌پردازند. این الحان با ترجمانی زیبا و پر مفهوم برای کودکان ساخته شده است.
غزل، مثنوی، قصیده، اذان، دعا و لالایی برخی از انواع آوازهای ایرانی است که در اغلب آئین‌های مذهبی و حتی غیر مذهبی به کار می‌روند. لالایی که آواز مادران برای خواباندن کودکان است در کل نواحی ایران خوانده می‌شود. مادران در مضامین لالایی‌ها به طبیعت، شجاعت، سرنوشت، وصف ایل و طایفه، فراق و... می‌پردازند. این الحان با ترجمانی زیبا و پر مفهوم برای کودکان ساخته شده است.


در مجلس پرده خوانی علی اصغر شیرخوار فرزند امام حسین با تیری که توسط حرمله به گلویش اصابت می‌کند، شهید می‌شود. ربابه مادر علی اصغر برای او که در خواب ابدی است، لالایی می‌خواند. لالایی علی اصغر از قواعد کلی لالایی‌های منطقه جنوب ایران تبعیت می‌کند. اشعار آن بنا به ضرورت داستان وصف شرایطی است که در کربلا وقوع یافته و به طور خاص مصائبی است که بر حضرت علی اصغر رخ نموده هاست.
در مجلس پرده خوانی علی اصغر شیرخوار فرزند امام حسین با تیری که توسط حرمله به گلویش اصابت می‌کند، شهید می‌شود. ربابه مادر علی اصغر برای او که در خواب ابدی است، لالایی می‌خواند. لالایی علی اصغر از قواعد کلی لالایی‌های منطقه جنوب ایران تبعیت می‌کند. اشعار آن بنا به ضرورت داستان وصف شرایطی است که در کربلا وقوع یافته و به طور خاص مصائبی است که بر حضرت علی اصغر رخ نموده هاست.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 10، ص 13.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 10، ص 13)


===دعا===
===دعا===
دعا در پرده خوانی جزء یکی از بخش‌هاش ضروری به شمار می‌رود. پرده خوان پس از ذکر بسم الله در اول و پس از خاتمه پرده خوانی دعا می‌کند. در لابه لای بخش‌های میانی باز ممکن است بارها بر حسب نیاز دعا خوانده شود. موضوع برخی از دعاها از این قرار است؛ آمرزش، آرزوی دوری از گناه، تقاضای پاداش خیر، شفای بیماران و دردمندان، نصرت هم کیشان، تقاضای شفاعت از اولیاء و نظایر این‌ها. پرده خوان و تمام مردم حاضر در مراسم پرده خوانی هنگام دعا با حالتی که اطمینان خاطر از پاسخ دهی به دعاها را در خود دارد، دستان خود را به سوی آسمان دراز می‌کنند. مردم پس از هر عبارت دعا که تقاضا یا آرزوی مشخص را بیان می‌کند، آمین می‌گویند.
دعا در پرده خوانی جزء یکی از بخش‌هاش ضروری به شمار می‌رود. پرده خوان پس از ذکر بسم الله در اول و پس از خاتمه پرده خوانی دعا می‌کند. در لابه لای بخش‌های میانی باز ممکن است بارها بر حسب نیاز دعا خوانده شود. موضوع برخی از دعاها از این قرار است؛ آمرزش، آرزوی دوری از گناه، تقاضای پاداش خیر، شفای بیماران و دردمندان، نصرت هم کیشان، تقاضای شفاعت از اولیاء و نظایر این‌ها. پرده خوان و تمام مردم حاضر در مراسم پرده خوانی هنگام دعا با حالتی که اطمینان خاطر از پاسخ دهی به دعاها را در خود دارد، دستان خود را به سوی آسمان دراز می‌کنند. مردم پس از هر عبارت دعا که تقاضا یا آرزوی مشخص را بیان می‌کند، آمین می‌گویند.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 6، ص 20.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 6، ص 20)


===عدد پنج===
===عدد پنج===
عدد پنچ در مذهب شیعه مقدس است زیرا به حضرت محمد پیامبر اسلام، حضرت علی امام اول، حضرت حسن امام دوم، حضرت حسین امام سوم و حضرت فاطمه دختر پیامبر، همسر علی و مادر حسن و حسین اطلاق می‌شود. عدد پنج با معنی نمادین اخذ شده از پنجه‌های قطع شده حضرت عباس در جنگ کربلا هنگام آوردن آب از رودخانه فرات یکی شده، به تقدیس عدد پنج می‌افزاید. در مراسم عزاداری به شکلی تمثیلی پنجه حضرت عباس در جام آبی قرار می‌گیرد که تداعی‌گر واقعه کربلا و تشنگی یاران امام حسین است. به همین دلیل پرده خوانان همواره حالت‌های نمادینی از پنجه دست را در مواقع ضروری به نمایش می‌گذارند.
عدد پنچ در مذهب شیعه مقدس است زیرا به حضرت محمد پیامبر اسلام، حضرت علی امام اول، حضرت حسن امام دوم، حضرت حسین امام سوم و حضرت فاطمه دختر پیامبر، همسر علی و مادر حسن و حسین اطلاق می‌شود. عدد پنج با معنی نمادین اخذ شده از پنجه‌های قطع شده حضرت عباس در جنگ کربلا هنگام آوردن آب از رودخانه فرات یکی شده، به تقدیس عدد پنج می‌افزاید. در مراسم عزاداری به شکلی تمثیلی پنجه حضرت عباس در جام آبی قرار می‌گیرد که تداعی‌گر واقعه کربلا و تشنگی یاران امام حسین است. به همین دلیل پرده خوانان همواره حالت‌های نمادینی از پنجه دست را در مواقع ضروری به نمایش می‌گذارند.<ref>اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 6، ص 18.</ref>
 
(اردلان، حمیدرضا، مرشدان پرده خوان ایران، 1386، دفتر 6، ص 18)


==نگارخانه==
==نگارخانه==
۳٬۴۸۸

ویرایش

منوی ناوبری