تکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

در ایران، استان خراسان با 158‘1 باب حسینیه مقام نخست، و مازندران با 037‘1، تهران با 976، خوزستان با 904 و فارس با 869 حسینیه پس از خراسان در مراتب بعدی قرار می‌گیرند( نتایج، جم‍ ؛ نیز نک‍ : میرمحمدی، 72؛ برای شمار حسینیه‌های استانهای دیگر، نک‍ : همانجا، جدول شم‍ 8‌).

در بافت شهری ساری تکیه جزء تفکیک ناپذیر هر محله بود و در واقع هر محله با برپایی تکیه رسمیت می‌یافت (دانشنامه...، 8/65، به نقل از اسلامی). در 4 محلۀ قدیم شهر دماوند نیز، هر یک از محله‌ها یک تکیه داشت که مرکز محله و محل تجمع مردم، به‌ویژه در ایام عاشورا بود (علمداری، 44).

4. تکیه‌هایی که به همت افراد خیّری از حرفه‌های مختلف ساخته شده بودند و هر یک به نام بانی اصلی آن، یا شخصیت برجسته و محترمی در همان حرفه شناخته می‌شد، مانند تکیه‌های حاجی محمد جعفر خباز، سید احمد مقنّی در محلۀ بازار و تکیۀ میرزا حسین حکیم‌باشی در محلۀ سنگلج.

8. تکیه‌هایی که به نام مسجد و مدرسه و حمام مجاور خود نام‌گذاری شده بودند، مانند تکیۀ درِ مسجد جامع در محلۀ بازار و تکیه‌های دربِ مسجد حوض، دربِ مدرسه و دربِ حمام در محلۀ عودلاجان.

سازندگان و بانیان تکیه‌هایی که به نام زیارتگاهها، مساجد، مدارس، کارخانه‌ها و محله‌ها شهرت داشتند، عموماً از میان رجال و شخصیتهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و یا از میان عامۀ مردم قشرها و صنفهای مختلف برخاسته بودند (بلوکباشی، همان 24-27، تعزیه‌خوانی حدیث...، 96-97).

تکیه‌های قدیم تهران یک مجموعه از تکیه‌های ساخته شده در دورۀ قاجار را دربر می‌گیرد. معماری فضای ساختمانی بیشتر این تکیه‌ها را متناسب با اجرای نمایشهای آیینی تعزیه‌خوانی طراحی کرده و ساخته بودند. در این مجموعۀ قدیمی دو تکیۀ حمام خانم و افشارها احتمالاً از بناهای اواخر دورۀ صفوی بوده است.

از تکیه‌های دولتی قدیم تهران دو تکیۀ نیاوران در کنار کاخ نیاوران و تکیۀ سلطنت‌آباد را نیز می‌توان یاد کرد. تکیۀ کوچک نیاوران را در 1273ق به گفتۀ ذکاء (ص 287) و 1274ق به گفتۀ شهیدی (ص 180)، و تکیۀ سلطنت‌آباد را در 1278ق به دستور ناصرالدین شاه ساختند. هنگامی که ماه محرم مقارن با اقامت شاه در نیاوران یا سلطنت‌آباد می‌شد، این تکیه‌ها را می‌بستند و در آن بساط با شکوه تعزیه‌خوانی برای شاه و همراهان و مردم محل راه می‌انداختند (شهیدی، همانجا). اعتمادالسلطنه در وقایع سال 1278ق بـه تعزیه‌خوانـی در تکیـۀ سلطنت‌آبـاد ــ کـه بـه تازگی ساخته و دایر شده بود ــ در دهۀ دوم ماه صفر اشاره دارد (مرآة البلدان، 2/1385). همو به تعزیه‌خوانیهای شاه در تکیۀ نیاوران و سلطنت‌آباد بارها اشاره می‌کند (همان، 2/1311، 1367، 3/1417، 1441، جم‍ ‌؛ برای صورت برخی تکیه‌های قدیم تهران و بانیان و محل ساختمان و تاریخ وقف آنها، نک‍ : بلاغی، (ط ) 48-53، جم‍ ؛ برای تکیه‌های شمیرانات، ‌نک‍ : ستوده،‌ جغرافیا...، 1/139، 201، جم‍ ‌).

در این روزگار هم در محله‌ها و گذرهای پرجمعیت که تکیه و حسینیه ندارند، یا گنجایش تکیه و حسینیه‌هایشان پاسخگوی نیاز محله نیست، برپاکردن و بستن تکیه‌های چادری و تکیه‌های موقت در فضاهای باز یا در حیاط خانه‌ها مرسوم است. این تکیه‌ها را معمولاً با پارچه‌های سیاه و سبز و کتیبه‌هایی از اشعار مذهبی و شعر عاشورای محتشم کاشانی، شمایل پیامبر (ص) و حضرت امیر و حضرت عباس و پنج‌تن (ع)، پرده‌های درویشی و نقاشیهای مذهبی قهوه‌خانه‌ای می‌آرایند. کف زمین آن را فرش می‌کنند و منبری چندپله، چند تا علم، علامت، بیرق و توغ در آن می‌گذارند و سقاخانۀ کوچک متحرکی نیز کنار در ورودی یا داخل تکیه قرار می‌دهند (یادداشت مؤلف).

'''سقانفار تکیه و هفت پلکون در معلم کلای هزار پی آمل (ستوده، از آستارا...،4(2)/983)'''

آمار دارالخلافۀ تهران، به کوشش سیروس سعدوندیان و منصوره‌اتحادیه، تهران، 1368ش؛ آنندراج، محمدپادشاه، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1336ش؛ ابن‌بطوطه، سفرنامه، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران، 1348ش؛ احمدپناهی سمنانی، محمد، آداب و رسوم مردم سمنان، تهران، 1374ش؛ همو، ناصرالدین شاه، تهران، 1377ش؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1356ش؛ همو، مرآة‌البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1367ش؛ افشار، ایرج، یادگارهای یزد، تهران، 1374ش؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1357ش؛ بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت غربی و مضافات، قم، 1350ش؛ بلوکباشی، علی، تعزیه‌خوانی حدیث قدسی مصایب در نمایش آیینی، تهران، 1383ش؛ همو، «تعزیه‌خوانی در دورۀ فتحعلی شاه»، دربارۀ تعزیه و تئاتر در ایران، به کوشش لاله تقیان، تهران، 1374ش؛ همو، نخل گردانی، تهران، 1380ش؛ بیضایی، بهرام، نمایش در ایران، تهران، 1371ش؛ توسلی، محمود، «حسینیه‌ها، تکایا، مصلى‌ها»، معماری ایران، دورۀ اسلامی، به کوشش محمد یوسف کیانی، تهران، 1366ش؛ جواهر کلام، عبدالعزیز، تاریخ تهران، تهران، 1325ش؛ خلج، منصور، تاریخچۀ نمایش در باختران ( کرمانشاه)، تهران، 1364ش؛ خیرالدین، م.، موسو‌عة حلب المقارنة، به کوشش محمدکمال، جامعة حلب؛ دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، 1383ش؛ دایرة‌المعارف تشیع، به کوشش احمدصدر حاج سیدجوادی و دیگران، تهران، 1375ش؛ دایرة المعارف فارسی؛ دراجی، احمد محمدحسن، الربط و التکایا البغدادیة فی العهد العثمانی، بغداد، 2001م؛ ذکاء، یحیى، تاریخچۀ ساختمانهای ارگ سلطنتی تهران و راهنمای کاخ گلستان، تهران، 1349ش؛ روحانی، کاظم، «اصناف و پیشه‌وران در تاریخ ایران»، کیهان اندیشه، تهران، 1366ش، شم‍ 12؛ روزنامۀ ایران، 16 محرم 1304ق، شم‍ 611، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران، 1375ش؛ ستوده، منوچهر، از آستارا تا استارباد، تهران، 1366ش؛ همو، «تهرانی که امیرکبیر در آن می‌زیست»، امیر کبیر و دارالفنون، به کوشش قدرت‌الله روشنی زعفرانلو، تهران، 1354ش؛ همو، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371ش؛ سلطان زاده، حسین، روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران، تهران، 1362ش؛ شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، 1370ش؛ شهیدی، عنایت‌الله، پژوهشی در تعزیه و تعزیه‌خوانی، از آغاز تا پایان دورۀ قاجار در تهران، به کوشش علی بلوکباشی، تهران، 1380ش: عباسی، مهدی، تاریخ تکایا و عزاداری در قم، تهران، 1371ش؛ عدنانی، محمد، معجم الاغلاط اللغویة المعاصرة، بیروت، 1989م؛ علمداری، مهدی، فرهنگ عامیانۀ دماوند، تهران، 1379ش؛ عناصری، جابر، سلطان کربلا، تهران، 1381ش؛ عین‌السلطنه، روزنامۀ خاطرات، به کوشش مسعود سالار و ایرج افشار، تهران، 1374ش؛ فروغ، مهدی، «نمایش»، ایرانشهر، تهران، 1342ش/1963م، شم‍ 22؛ فلاح‌زاده، مجید، تاریخ اجتماعی ـ سیاسی تئاتر در ایران (تعزیه)، تهران، 1384ش؛ گلریز، محمدعلی، مینودر یا باب‌الجنۀ قزوین، قزوین، 1368ش؛ لغت‌نامۀ دهخدا؛ مارکام، کلمنت، تاریخ ایران در دورۀ قاجار، ترجمۀ رحیم فرزانه، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1364ش؛ مدرسی طباطبایی، حسین، تربت پاکان، قم، 1335ش؛ مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، 1371ش؛ مصطفوی، محمدتقی، آثار تاریخی طهران، به کوشش هاشم محدث، تهران، 1375ش؛ مصطفى، صالح لمعی، التراث المعماری الاسلامی فی مصر، بیروت، 1404ق/1984م؛ معتمدی، حسین، عزاداری سنتی شیعیان در بیوت علما و حوزه‌های علمیه و کشورهای جهان، قم، 1379ش؛ الموسوعة الفلسطینیه، القسم العام، بیروت، 1984م؛ میرمحمدی، حمیدرضا، «پراکندگی جغرافیایی اماکن مذهبی کشور در قالب استانی»، مسجد، تهران، 1380، س 10، شم‍ 58؛ ناظم الاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، 1349ش؛ نتایج آماری، طرح تهیۀ شناسنامۀ مساجد و اماکن مذهبی کشور، مرکز آمار ایران، تهران، 1375ش؛ نفیسی، علی‌اکبر،‌ فرهنگ، به کوشش سعید نفیسی، تهران، 1343ش؛ وزیری، احمد علی، تاریخ کرمان، به کوشش محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران، 1364ش؛ وقایع اتفاقیه، تهران، 1368ق، شم‍ 40؛ ویلس، چارلز جیمس، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ترجمـۀ سیدعبداللـه، به کـوشش جمشید دودانگـه و مهرداد نیکنـام، تهـران، 1363ش؛ هدین، اسـون اندرس، کویرهای ایـران، ترجمۀ پرویز رجبی، 1355ش؛ یادداشتهای مؤلف؛ نیز: