حسین وارث آدم
علی شریعتی. [تهران]، انتشارات قلم، 1360. مجموعهٔ آثار 19، د+447 ص، رقعی.
کتاب فوق شامل گفتارها و نوشتارهایی دربارهٔ امام حسین -ع- است و عنوان آن از عنوان یک بخش، که پیشتر به صورت مستقل چاپ شده بود، گرفته شده است. مطالب کتاب، که طی سال 1347 تا 1355 (1388-1396 ق) فراهم آمده، بدین شرح است: «حسین وارث آدم»، «ثار»، «شهادت»، «پس از شهادت»، «بحثی راجع به شهید»، «بینش تاریخی شیعه»، «انتظار مذهب اعتراض»، «فلسفهٔ تاریخ در اسلام» و «مقدمه بر کتاب حجر بن عدی». در پنج بخش اول (تا صفحهٔ 225)، بیش از دیگر بخش‌ها به امام حسین پرداخته شده است. آنچه در این کتابشناسی بیشتر مورد نظر ماست، کتاب شهادت است که با سخنرانی «پس از شهادت»، نخست در سال 1350 منتشر شد.
«حسین وارث آدم»، عنوان کتابی است که با الهام از زیارت وارث نوشته شده و آن حضرت وارث همهٔ انقلاب‌های انبیا شمرده شده که با زر و زور و تزویر پیکار کرد.
«ثار»، عنوان سخنرانی‌ای است که در آن از پیوند ثار با ثوره سخن رفته و گفته شده که از کلمهٔ ثار سراسر تاریخ انسان و فلسفهٔ تاریخ استخراج و تفسیر می‌شود.
«شهادت»، عنوان سخنرانی‌ای است که بارها از سوی ناشران مختلف چاپ شده و به عربی و انگلیسی ترجمه گردیده است. در این کتاب ضمن بررسی قیام امام حسین، از مفهوم شهادت سخن رفته و گفته شده که هدف آن حضرت از قیام، شهادت بود و او می‌خواست با شهادتش، که جهاد کسی است که قدرت ندارد، از دشمن سلب مشروعیت کند. به نظر شریعتی، شهادت در اسلام یک فریضه است، مانند جهاد، و هنگامی که نمی‌توان به جهاد پرداخت و دشمن را مغلوب کرد، باید با شهادت او را محکوم کرد. وی معتقد است که «شهادت مرگی نیست که دشمن ما بر مجاهد تحمیل کند، شهادت مرگ دلخواهی است که مجاهد با همهٔ آگاهی... خود، انتخاب می‌کند» (ص 192). این موضوع را که آن حضرت قیام استشهادی کرد، شریعتی بهتر از همگان پرورده و به عنوان نظریه‌ای در مقابل نظریهٔ صالحی نجف‌آبادی در کتاب شهید جاوید عرضه داشته است.
«پس از شهادت»، عنوان سخنرانی‌ای است که در آن گفته شده هر انقلابی دو چهره دارد: خون و پیام. در انقلاب امام حسین، رسالت خون را آن حضرت و یارانش گزاردند و رسالت پیام را حضرت زینب به‌جا آورد. این نکته که امروزه جزء معلومات عمومی شده، از دستاوردهای شریعتی است و پیشتر کسی نگفته بود.
«بحثی راجع به شهید»، عنوان سخنرانی دیگری است که در آن گفته شده دو گونه شهادت وجود دارد: شهادت حمزه‌ای و شهادت حسینی. «شهادت حمزه‌ای عبارت است از... کشته شدن مردی که آهنگ کشتن دشمن کرده است... اما شهادت حسینی کشته شدن مردی است که خود برای کشته شدن خویش قیام کرده است» (ص 223). به عبارت دیگر در شهادت حمزه‌ای، شهادت، شهید (مجاهد) را انتخاب می‌کند، اما در شهادت حسینی، شهید، شهادت را برمی‌گزیند. شهادت حمزه‌ای یک حادثه و رویداد منفی در مسیر راه است، اما شهادت حسینی یک سر منزل در مسیر راه و یک ایده‌آل (ص 223-224).
در نقد کتاب شهادت، که در ضمن آن کتاب شهید جاوید نقد شده است، رجوع شود به: انجمن تحقیق مسائل تاریخی و اعتقادی (به کوشش) نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی)، پیرامون نظر دکتر شریعتی دانشمند مجاهد دربارهٔ کتاب شهید جاوید (تهران و قم، نشر نجف‌آباد، تاریخ مقدمه 1359)، 80 ص، رقعی.
همچنین صالحی در مقاله‌ای با عنوان «نقد نظر دکتر شریعتی در کتاب شهادت»، چاپ شده در کتاب قضاوت زدن در فقه اسلامی همراه چند مقالهٔ دیگر (چاپ اول: تهران، انتشارات امید فردا، 1384، ص 201-214)، حاصل یک شب گفتگویش را با شریعتی در نقد کتاب شهادت گزارش کرده است.
منابع
کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 159-160.