محیط قمی‌

میرزا محمد قمی متخلّص به «محیط» و ملقّب به «شمس الفصحا» از شاعران خوش قریحه‌ی دوران قاجار است که به سال 1250 ه ق در یکی از روستاهای شهرستان قم متولد شد. تحصیلات خود را در رشته‌ی علوم عقلی و نقلی در قم و اصفهان به پایان رسانید. سپس به تهران آمد و پس از چندی به جانشینی پدر و برادر خویش که زندگی را بدرود گفته بودند، در دستگاه دوستعلی خان معیّر الممالک که در شمار وزیران و مقرّبان حکومت قاجاریه بود به کار تعلیم دوست محمد خان فرزند وی گماشته شد. به علاوه در انجمن شاعران شرکت می‌کرد و اشعار خود را می‌خواند.

میرزا محمد در سال 1317 ه. ق. در قم درگذشت و در مزار شیخان قم به خاک سپرده شد. پس از او میرزا حیدر علی مشهور به «مجد الادبا» و متخلّص به «ثریّا» که پدر همسر محیط قمی بود، دیوان او را گردآوری و تدوین کرد. این دیوان در سال 1362 ه ش. در تهران چاپ و منتشر شده است.

عترت یاسین:

نیمه شب بر سرم آن خسرو شیرین آمدخفته بودم که مرا بخت به بالین آمد		{{{2}}}
آمد آن گونه که تقریر نمودن نتوان‌چون توان گفت به تن جان به چه آیین آمد؟		{{{2}}}
قامت افراخته، افروخته رخ، طرّه پریش‌بهر یغمای دل عاشق مسکین آمد		{{{2}}}
به همه عمر دمی شاد نخواهم دل ریش‌تا شنیدم که مقامت دل غمگین آمد		{{{2}}}
دل سودا زده طوف سر کوی تو کندصعوه را بین که به جولانگه شاهین آمد		{{{2}}}
کسب دولت مکن ای خواجه که درویشان راترک دولت سبب حشمت و تمکین آمد		{{{2}}}
من و مدّاحی شاهی که «حسین منّی» مدحتش مادح وی ختم نبییّن آمد		{{{2}}}
آن چنان پای به میدان محبّت بفشردکه سرش زیب سَنان سپه کین آمد		{{{2}}}
خامس آل عبا، شافع کونین، حسین‌که غلامیِّ درش فخر سلاطین آمد		{{{2}}}
ما سوایش به ندا یاد که فرّخ ذاتش‌ما سوا را سبب خلقت دیرین آمد		{{{2}}}
توشه‌ی روز جزا مایه‌ی امید «محیط»شیوه‌ی منقبت عترت یاسین آمد		{{{2}}}

سقای شهیدان:

آن قوی پنجه که آزردن دلهاست فنش‌الفتی هست نهان با دل غمگین منش		{{{2}}}
جان رسیده به لب از دوری جان بخش لبش‌دل به تنگ آمده از حسرت نوشین دهنش		{{{2}}}
دوش در طرف چمن بلبل شیدا می‌گفت‌نوبهار آمد و افزود غمم ز آمدنش		{{{2}}}
باغ ماند به صف ماریه و لاله و گل‌به شهیدان به خون غرقه‌ی گلگون کفنش		{{{2}}}
ابر در ماتم سقّای شهیدان گریدکه همه عمر بود دیده‌ی گریان چومنش		{{{2}}}
نور حق ماه بنی هاشم، عباس که هست‌مهر او شمع و دل جمع محبّان لگنش		{{{2}}}
حامل رایت و میر سپه عشق که داشت‌قوت سیل اجل همت بنیاد کَنش		{{{2}}}
دستش از تن که بریدند به کف محکم بودرشته‌ی بندگی و مهر امام زمنش		{{{2}}}
گفت در ماتم او شاه شهیدان گریان‌دید افتاده چو در معرکه پر خون بدنش		{{{2}}}
شد کنون قطع امید من و پشتم بشکست‌بعد از این وای به حال دل و رنج و محنش		{{{2}}}
یادم آمد لب خشکیده و چشمان تَرش‌جگر سوخته از غم دل خون از حزنش		{{{2}}}
ز آن نبردش شه دین سوی شهیدان دگرکه میسر نشد از معرکه برداشتنش		{{{2}}}
برگرفتن نتوان پیکر آن کشته ز خاک‌که نه تن مانده به جا و نه به تن پیرهنش		{{{2}}}

رباعی:

صبر تو فزون ز ممکنات است حسین‌خون از عطشت دل فرات است حسین		{{{2}}}
در عرصه‌ی کربلا به مهر شه عشق‌کاری کردی که عقل مات است حسین		{{{2}}}

منابع

دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 996-998.