ابن ابی الحدید معتزلی
ابو سالم کمال الدّین محمّد بن طلحه بن محمّد بن حسن قرشی عدوی نصیبینی شافعی، مفتی رجال که یکی از بزرگان و رؤسای دانشمندان است. امام در فقه شافعی بوده و در حدیث و اصول و مسائل خلافیة و ادبیات و نگارش مهارت داشته و در قضاوت و خطابه بر همه مقدم بوده و در زهد و پارسایی شهرت داشته است. وی به سال 582 ه ق متولد شد و در رجب سال 652 درگذشت. او در نیشابور و حلب و دمشق استماع حدیث کرده و به سال 648 در زمان پادشاهی الناصر (م 655 ه) عهده‌دار منصب وزارت در دمشق شد.
کمال الدّین در ابتدای کارش قضاوت نصیبین کرد و سپس حلب را عهده‌دار گردید. آنگاه خطیب دمشق شد و بعد از آن پارسایی پیشه کرد و به مکّه رفت و بعد از مراجعت، کمی در دمشق ماند آنگاه به حلب رفت و در 17 رجب سال 652 هجری در آنجا وفات یافت.
تألیفات او عبارتند از:
«مطالب السؤول فی مناقب آل رسول» که بارها چاپ شده است. «کتاب دائرة الحروف»، «مفتاح الفلاح فی اعتقاد اهل الصلاح» و «الدر المنظم فی اسم اللّه الاعظم». ا[۱]
شعاری در مدح اهل بیت پیامبر (ص) سروده و در کتاب «مطالب السؤول» موجود است.
همچنین در مورد قاتلان ابا عبد اللّه نیز اشعاری سروده است که در زیر می‌آوریم: [۲]
1- ألا أیّها العادون إنّ أمامکم‌مقام سؤال و الرّسول سؤول
2- و موقف حکم و الخصوم محمّدو فاطمة الزّهراء و هی ثکول
3- و إنّ علیّا فی الخصام مؤیّدله الحقّ فیما یدّعی و یقول
4- فماذا تردّون الجواب علیهم؟و لیس الی ترک الجواب سبیل
5- و قد سؤتموهم فی بنیهم بقتلهم‌و وزر الذی أحدثتموه ثقیل
6- و لا یرتجی فی ذلک الیوم شافع‌سوی خصمکم و الشرح فیه یطول
7- و من کان فی الحشر الرسول خصیمه‌فإنّ له نار الجحیم مقیل
8- و کان علیکم واجبا فی اعتمادکم‌رعایتهم أن تحسنوا و تنیلوا
9- فإنّهم آل النبیّ و أهله‌و نهج هداهم بالنجاة کفیل
10- مناقبهم بین الوری مستنیرةلها غرر مجلوّة و حجول
11- مناقب جلّت أن تحاط بحصرهافمنها فروع قد زکت و اصول
12- مناقب من خلق النّبیّ و خلقه‌ظهرن فما یغتالهنّ افول
1- ای دشمنان خدا پیشاپیش شما موقفی است که رسول خدا در آنجا از شما پرسش و بازخواست خواهد کرد.
2- در آنجا رسول خدا و فاطمه زهرا که عزادار است به دشمنی و دادخواهی برمی‌خیزند.
3- و علی نیز دادخواهی آنها را تأیید می‌کند که قطعا گفته‌ی او مورد تأیید است.
4- و شما ای دشمنان خدا در آن روز چه جوابی به آنها خواهید داد؟ در صورتی‌که در آن روز راهی برای ترک جواب نخواهد بود!
5- و شما با کشتن فرزندانشان کار بدی کردید و بار سنگینی متحمّل شدید.
6- و امید شفاعتی در آن روز جزا از ناحیه‌ی دشمنان نخواهد بود و شرح این ماجرا مفصل است.
7- و بسیار روشن است که کسی‌که در روز حشر رسول خدا (ص) دشمنش باشد جایگاهش در آتش خواهد بود.
8- در صورتی‌که بر شما واجب بود رعایت آنها را بکنید و نسبت به آنها مهربان باشید تا مورد شفاعت آنان قرار گیرید.
9- زیرا آنان آل پیامبر و اهل بیت اویند و تنها پیروی از طریقه‌ی آنان مایه‌ی نجات است.
10- مناقبشان در میان مردم مشهور و دارای ارزش چشمگیر است.
11- مناقب آنان چنان زیاد است که از شمارش بیرون است. البته برخی از آنها فرع و برخی دیگر اصلند.
12- آنان مظهر مناقب خلقی و خلقی رسول خدایند که هیچگاه برای آنها افولی نخواهد بود.
مدح اهل بیت پیامبر: [۳]
1- یا ربّ بالخمسة أهل العباذوی الهدی و العمل الصّالح
2- و من هم سفن نجاة و من‌و الیهم ذو متجر رابح
3- و من لهم مقعد صدق اذاقام الوری فی الموقف الفاضح
4- لا تخزنی و اغفر ذنوبی عسی‌أسلم من حرّ لظی اللّافح
5- فإنّنی أرجو بحبیّ لهم‌تجاوزا عن ذنبی الفادح
6- فهم لمن والاهم جنّةتنجیه من طائرة البارح
7- و قد توسّلت بهم راجیانجح سؤال المذنب الطالح
8- لعلّه یحظی بتوفیقه‌فیهتدی بالمنهج الواضح
1- خدایا به حق پنج تن آل عبا که صاحبان هدایت و عمل شایسته‌اند.
2- آنان‌که سفینه‌ی نجاتند و افراد تاجرپیشه سودخواه به سوی آنها می‌شتابند و دوستشان دارند.
3- آنان‌که در روز قیامت آنگه که مردم در موقف فضاحت‌بار توقف دارند، دارای مقام ارجمندند.
4- خوارم مفرما و گناهم را بیامرز تا شاید از آتش‌سوزان جهنم در امان بمانم.
5- زیرا با علاقه‌ی شدیدی که به آنها دارم، امیدوارم خداوند از سر تقصیراتم درگذرد.
6- آنان برای کسی‌که دوستشان داشته باشد سپری هستند که او را از حوادث سهمگین نجاتش می‌دهند.
7- و من به آنان متوسلم به این امید که درخواست گناهکار بدبخت به هدف اجابت رسد.
8- و رستگاری نصیبم شود و از این رهگذر راه راست را یافته مقامی شایسته یابم.
1- رویدک إن أحببت نیل المطالب؟فلا تعد ترتیل آی المناقب
2- مناقب آل المصطفی المهتدی بهم‌الی نعم التقوی و رغبی الرّغائب
3- ناقب آل المصطفی قدوة الوری‌بهم یبتغی مطلوبه کلّ طالب
4- مناقب تجلی سافرات وجوههاو یجلو سناها مدلهمّ الغیاهب
5- علیک بها سرّا و جهرا فانهایحلّک عند اللّه أعلی المراتب
6- و خذ عند ما یتلو لسانک آیهابدعوة قلب حاضر غیر غائب
7- لمن قام فی تألیفها و اعتنی به‌لیقضی من مفروضها کلّ واجب
8- عسی دعوة یزکو بها حسناته‌فیحظی من الحسنی بأسنی المواهب
9- فمن سأل اللّه الکریم أجابه‌و جاوره الاقبال من کلّ جانب [۴]
1- اگر می‌خواهی حقایق را درک کنی کمی مهلت بده و از خواندن آیات مربوط به مناقب تجاوز مکن.
2- مناقب آل مصطفی که به‌وسیله آنها به نعمت تقوی و نیکی‌ها راه می‌یابیم.
3- مناقب خاندان پیامبر که پیشوای مردمند و هر طالبی به‌وسیله‌ی آنها گمشده‌اش را می‌یابد.
4- مناقبی که حقایق را آشکار می‌کند و پرده‌های سیاه را دور می‌افکند.
5- بر تو باد توجه به آنها در پنهان و آشکار که این عمل تو را پیش خدا بلندمرتبه خواهد کرد.
6- و هنگامی‌که زبانت به آیات مناقب اهل بیت مترنّم است آنها را از روی خلوص و حضور قلب بخوان.
7- و هرگاه کسی درباره‌ی آن با دقت کتابی بنویسد قطعا بزرگترین واجبش را ادا نموده است.
8- و چه بسا ممکن است کسی آن را بخواند، حسناتش زیاد شود و از بالاترین مواهب بهره‌مند گردد.
9- و هرکس دراین‌باره از خدا درخواست توفیق کند قطعا دعایش مستجاب و اقبال از هرسو به او روی خواهد آورد.
1- هم العروة الوثقی لمعتصم بهامناقبهم جاءت بوحی و إنزال
2- مناقب فی الشوری و سورة هل أتی‌و فی سورة الأحزاب یعرفها التالی
3- و هم أهل بیت المصطفی فودادهم‌علی النّاس مفروض بحکم و إسجال
4- فضایلهم تعلو طریقة متنهارواة علوا فیها بشدّ و ترحال [۵]
1- کسانی‌که به آنان چنگ زنند آنان برایشان عروة الوثقی و ریسمان محکم خواهند بود. زیراکه مناقبشان از راه وحی و قرآن ثابت شده است.
2- و قرآن‌خوان مناقب آنان را در سوره «شوری» و «هل اتی» و «احزاب» می‌یابد.
3- آنان اهل بیت مصطفی هستند که دوستی آنان به‌طور قطع بر مردم فرض است.
4- فضایل آنان از لحاظ واقعیت از هر روایتی که راویان از روی جهد و کوشش به دست آورده‌اند برتری دارد.
منابع
دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج1، ص:306-309.