مراحل نهضت عاشورا
حماسۀ حسینى،تنها در روز عاشورا جلوه نکرد،بلکه از ماهها قبل و پس از مرگ معاویه آغاز شد و ماهها پس از عاشورا(بلکه سالها)ادامه یافت.در یک نگاه تاریخى، مراحل این نهضت را اینگونه مى‌توان برشمرد:
1-امتناع امام حسین«ع»از بیعت با یزید و به رسمیّت نشناختن حکومت وى.در این مقطع،فراخوانى امام از سوى والى مدینه،گفتگوهاى امام با والى و نیز با مروان قابل مطالعه است.
2-خروج از مدینه به سوى مکّه به شکل هجرتى شبانه و مخفیانه،همراه اهل بیت«ع».
3-اقامت چهارماهۀ امام در مکّه،همراه با سخنرانیها،دیدارها،تبلیغات مؤثر و روشنگرى اذهان مردم علیه یزید و امویان و تبیین علّت امتناع از بیعت و هدف از این حرکت.
4-اعزام نمایندۀ ویژۀ خود(مسلم بن عقیل)به کوفه،براى زمینه‌سازى نهضت و بیعت گرفتن از شیعیان هوادار،جهت تشکیل حکومت اسلامى،به دنبال دریافت نامه‌ها و طومارهاى مکرّر از سوى کوفیان و سران شیعه و سرانجام قیام مسلم و شهادتش در کوفه و دگرگونى اوضاع شهر.
5-حرکت از مکّه به سوى عراق و پیمودن منزلگاهها،برخوردهاى میان راه، خطبه‌ها،توقّفها،پیگیرى اخبار کوفه،ملاقات با حرّ.
6-رسیدن به سرزمین کربلا و قرار گرفتن در محاصرۀ نیروهاى دشمن،پیش از رسیدن به کوفه در دوّم محرّم،تلاش چند روزه براى جلوگیرى از درگیرى و خونریزى.
7-شهادت امام حسین«ع»و فرزندان و بستگان و اصحابش در حماسۀ بزرگ روز عاشورا در حملۀ عمومى و در نبرد تن به تن با دشمن.
8-اسارت اهل بیت و بهره‌بردارى تبلیغى امام سجاد«ع»و حضرت زینب و عترت پیامبر از شهادت عاشوراییان و رساندن پیام شهادت به مردم،افشاگرى اسرا در کوفه،شام و در طول اسارت،با ایراد خطبه‌ها و سخنان مختلف.
9-پس از بازگشت به مدینه،مجالس یاد و سوگوارى،گریه‌ها و ندبه‌ها و رسوا شدن یزیدیان و آغاز حرکتهاى ضدّ حکومت در شهرها و مناطق مختلف.
مراحل دیگرى از نهضت کربلا در سالهاى بعد اتفاق افتاد و قیامهاى توّابین و دیگران بر ضدّ حکومت اموى از آن جمله بود.در یک نگاه،همۀ نهضتهاى عدالتخواهانه و ظلم ستیز که در طول تاریخ و با الهام از شهادت امام حسین«ع» و حادثۀ عاشورا پدید آمده و خواهد آمد،از مراحل نهضت عاشورا در امتداد تاریخى آن به حساب مى‌آید؛چرا که آن قیام،تنها براى اعتراض به فساد حکومت اموى و یزید نبود،بلکه درسى براى احیاى آزادگى و شرف در همۀ زمانها بود.امروز نیز مبارزات عاشورایى مسلمانان متعهّد بر ضد استکبار جهانى و طاغوتها،تداوم همان نهضت خونین است.
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج1، ص 415-416.