ابوسعید ابی الخیر

ابوسعید ابی‌الخیر ، یکی از اعاظم مشایخ صوفیه است که اشعاری برای اهل بیت سروده است.

فضل‌اللّه بن ابی‌الخیر
زادروز	اول محرّم سال ۳۵۷ ه.ق مهنه یا میهنه یکی از روستاهای ناحیه خابران خراسان بین ابیورد و سرخس
مرگ	شب جمعه چهارم شعبان سال ۴۵۵ ه.ق.
ملیت	ایرانی
لقب	سلطان
استاد	شیخ ابوالفضل سرخسی

زندگینامه

ابوسعید ابی‌الخیر، فضل اللّه بن ابی الخیر، محمد بن احمد میهنیدر اول محرّم سال ۳۵۷ ه.ق در مهنه یا میهنه یکی از روستاهای ناحیه خابران خراسان بین ابیورد و سرخس به دنیا آمد. پدرش پیشه عطاری داشت و دوستدار اهل تصوف بود، بنابراین او از ابتدا با صوفیه آشنا شد. وی در ابتدا به تحصیل صرف، نحو، فقه و تفسیر پرداخت و از همان کوچکی با ریاضیات آشنا شد تا به شاگردی شیخ ابوالفضل سرخسی رسید و از آن به بعد همه‌ی عمر را به سفر پرداخت. او در میان صوفیه جایگاه بزرگی داراست و تقریبا در تمام کتب تراجم احوال صوفیه ذکری از احوال و اقوال وی آمده است. حتی او را لقب «سلطان» داده‌اند. ابوسعید نخستین کسی است از مشایخ صوفیه ایران که احوال و آراء خود را به زبان شعر در آورده‌است. او در مجالس خویش اشعار زیادی به فارسی و عربی میخواند و رباعیاتی به نام او مشهور است ولی از خود شیخ نه دیوان شعری مانده و نه کتابی به نثر.

از زمان‌های قدیم، مجموعه‌ای از اشعار فارسی و عربی به نام ابوسعید باقیمانده که شروح بسیاری هم بر آن نوشته‌اند. او را در علوم ظاهری و مذهب، شافعی و در باطن علوی می‌دانند.

احوال و کرامات و سخنان ابوسعید ابی‌الخیر در دو کتاب که توسط نوادگان وی تألیف شده، آمده است. یکی کتاب «حالات و سخنان شیخ ابوسعید ابی‌الخیر» تألیف جمال الدّین ابوروح لطف‌اللّه و دیگر کتاب «اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید» تألیف محمّد بن منوّر.

وفات ابوسعید را در شب جمعه چهارم شعبان سال ۴۵۵ ه.ق ذکر کرده‌اند.

اشعار

شعر 1

یا رب به محمّد و علیّ و زهرا		یا رب به حسین و حسن و آل عبا
کز لطف برآر حاجتم در دو سرای‌		بی‌منّت خلق یا علی اعلی

شعر 2

تا مِهر ابو تراب دمساز من است‌		حیدر به جهان همدم و همراز من است
این هر دو جگر گوشه دو بالند مرا		مشکن بالم که وقت پرواز من است

منابع

• دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۷۳۰.