دعا خوانی (مناجات خوانی)

دعا، طلب و در اصطلاح اظهار نیاز و خواهش بندگان به درگاه خدای قادر متعال است.

دعاخوانی

ارزش و اهمیت دعا در فرهنگ اسلامی

ارزش و اهمیت دعا در فرهنگ اسلامی، از آیات قرآن و سفارش معصومین (ع) هویداست. تا جایی که در آیه 186 سوره بقره آمده است: «هرگاه از تو بپرسند بندگان من درباره من، من به آن‌ها چنان نزدیک هستم که هر کس مرا بخواند من همان وقت به او جواب می‌دهم. (حال که این‌طور است)، پس آن‌ها از صمیم دل و درون از من جواب بخواهند و به من ایمان ورزند تا از این طریق رشد پیدا کنند».

حضرت علی (ع) نیز در دعای کمیل به خداوند چنین عرض می‌کند: خدایا تو بر بندگانت حکم کردی که بندگی تو را به جا آورند. آنان را امر به دعا فرمودی و اجابت را برای آنان ضمانت کردی.

بر اساس مستندات قرآنی و حدیثی، مقوله دعا یکی از مهم‌ترین وظایفی است که خداوند از بندگان خود خواسته و آنان را به دعا ترغیب نموده و تضمین کرده است که حوائج بندگان را به اجابت برساند.

آیین مناجات‌خوانی

آیین مناجات‌خوانی دو گونه است: گونه اول، متأثر از واقعه عاشورا و شخصیت ملکوتی حضرت اباعبدالله (ع) است و ذاکران با ذکر خالق یکتا و دعا و ثنای سالار شهیدان دل‌ها را به منبع فیض لایزال الهی پیوند می‌دهند. گونه دوم، پس از اتمام سینه‌زنی یا زنجیرزنی است؛ آن هنگام که ناب‌ترین حالات معنوی بر فضای مناجات‌خوانی حاکم می‌گردد، عزاداران حاجات جمع را با توکل به خدا و توسل به خاندان آل‌الله از حضرت حق می‌طلبند.

نوحه مناجات امام حسین (ع) در مشهد

در مشهد نوحه‌ای به نام نوحه مناجات امام حسین (ع) خوانده می‌شود که ابیات زیر بخشی از آن مناجات است:

رب اندر کوی عشقت بهر قربان آمدم		خود نه تنها بلکه با رعنا جوانان آمدم
بهر قربان آمدم، با جوانان آمدم
آمدم یا رب در این وادی پی عهد الست		بسته‌ام من دیده از هستی این دنیای پست
راضیم یا رب رضایی را که دلخواه تو هست		گرچه بر بسته کمر از بهر قتلم قاتلم
از سر و جان بر سر میثاق و پیمان آمدم
لیک تیر عشق تو بنشسته تا برده دلم		بار الها این من و این اکبر و این اصغرم
بار الها این من و این قاسم سیمین برم		بار الها این علمدار سپاه و لشکرم
با همه یاران خود از بهر قربان آمدم

دعاخوانی در درگز خراسان رضوی

در درگز خراسان رضوی، پس از مراسم نوحه‌خوانی، افراد رو به قبله می‌نشینند و نوحه‌خوان اشعار زیر را به عنوان دعا می‌خواند و افراد دسته با صدای بلند آمین می‌گویند:

آمده‌ایم به استدعا ای خدای مهربان		تو این گدا را ای کریم نا امید نکن
نیست غیر از تو یار و پناهی		بر مای شرمنده‌ای رحیم تو رحم کن
نعمت و روزی از توست ای خدای بزرگ		دشمنان دین را تو خوار و ذلیل کن
به حرمت نور مشرقین		به حرمت حسین که به خونش غلتان است
به‌حق شرع نبوت قرآن		اهل قبور را از خوان رحمتت دور نکن
بانی مسجد را به‌حق رسول		ز دو دنیا نکن زار و ملول
صاحب‌الزمان ظهور نماید		عرش خدا و شرع محمد پر نور شود
ای خدای بزرگ بده به ما راه نجات		به‌حق سوره فاتحه مع الصلوات

دعاخوانی در زفره اصفهان

در زفره اصفهان، در مجلس سوگواری حسینی، سینه‌زنان یا زنجیرزنان به دو دسته تقسیم می‌شدند و دسته اول مصرع اول دعا را دم می‌گرفتند و دسته دوم دعای زیر را همخوانی می‌کردند:

بار الها به رسول مدنی		به شه کشور ایجاد علی
به بتول آنکه به نام است زهرا		به حسن کشته زهر اعدا
به حسین آنکه لب تشنه شهید		گشت از کینه بن سعد و یزید
به‌حق عباس و دیگر		به‌حق قاسم و عون و جعفر
به‌حق فرق علی اکبر		به لب خشک علی اصغر
به‌حق زینب ناکام		عیالی که ببردند به شام
به تن پر محن بیماران		به یتیمان ز فرقت نالان
حاجت ما بنما جمله روا		دین ما را بکن از لطف ادا
ده شفا بر همه بیماران		حفظ بنما تو غریبان الآن
امنیت را منما سلب ز ما		صحت جسم عطا کن همه را
حاضرین را ز صغیر و کبیر		ز بلا حفظ کن ای حی قدیر
مردها را به علی ببخش تمام		این زنان نیز ببخش به خاتون قیام
این جوانان را به علی اکبر		طفل‌ها را به علی اصغر
همه را مرحمت و احسان کن		صله‌شان روضه‌ای از رضوان کن

دعای پایان مجلس نوحه‌خوانی روز عاشورا در فین کاشان

دعای پایان مجلس نوحه‌خوانی روز عاشورا در فین کاشان که با آمین گفتن عزاداران همراه بود، چنین خوانده می‌شد:

بار الها به دل زار حسین		به علی اکبر فرزند حسین
آن دعایی که به طفلان می‌کرد		چشم حسرت به یتیمان می‌کرد
تو برآور حاجت ما شیعیان		ما که هستیم پر غم و بی‌یار الله

اشعار دعاگونه در یزد

در یزد بعد از سینه‌زنی، این اشعار دعاگونه خوانده می‌شد:

یا رب به محمد که علی را برسان		آن یکه سوار حیدری را برسان
آن دم که اجل دامن عمرم گیرد		پیش از ملک‌الموت، علی را برسان
یا رب به محمد و علی و زهرا		یا رب به حسن و حسین، آن پنج تن آل عبا
از روی کرم، همه بیامرز و ببخش		جمع محبان مصیبت‌زده را
یا رب تو گناه همه را باطل کن		یا رب تو مراد همه را حاصل کن
این جمع که حاضرند از پیر و جوان		یا رب همه را به کربلا داخل کن
یا رب همه را رسان به هنگام طلب		در شور نجف که باشد از هر طرف
یک دست به دامن حسین بن علی		دست دگری به دامن شاه نجف

دعاخوانی پایان مراسم سوگواری ماه محرم در زاهدشهر فسا

دعاخوانی پایان مراسم سوگواری ماه محرم در زاهدشهر فسا «دعای ختم» را ذاکر می‌خواند و عزاداران هر بند را جواب می‌دهند:

دعای ذاکر	پاسخ عزاداران
الهی الهی به ساقی کوثر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی الهی به شهزاده اصغر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی الهی به شهزاده اکبر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی الهی به زهرای اطهر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی الهی به‌حق ابوالفضل بی‌دست و بی‌سر	الهی به‌حق پیغمبر
به‌حق حسن کشته زهر	الهی به‌حق پیغمبر
به‌حق حسین کشته تیر و خنجر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی الهی به سجاد مضطر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی به باقر الهی به جعفر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی به موسی بن جعفر	الهی به‌حق پیغمبر
به‌حق رضا شافع روز محشر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی تقی را به ما کن تو رهبر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی به نقی الهی به عسکر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی به مهدی که او هست حاضر	الهی به‌حق پیغمبر
الهی به بانی توفیق فرما	الهی به‌حق پیغمبر
به حضار مجلس عنایت بفرما	الهی به‌حق پیغمبر
ببخشا گناهان ما جمله یکسر	الهی به‌حق پیغمبر

دعاخوانی در کازرون

در کازرون هم پس از نوحه‌سرایی، دعای زیر از سوی نوحه‌خوانان خوانده می‌شد:

بار الها به‌حق خون شه کربُ بلا		سایه عالم دین از سر ما کم منما
بار الها به جگر پاره خونین حسن		محو و نابود نما دشمن ناپاک وطن
بار الها به جوانان وطن یاری ده		شیعیان را به ره حق تو مدد کاری ده
حفظ کن بهر وطن لشکر اسلام پناه		دشمن دین و وطن را به جهان محو نما
بار الها به علمدار رشید شهدا		دست ناپاک اجانب ز وطن قطع نما

منابع

• اصغر شعاع، علی آنیزاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 200-205.