اسدی طوسی
اسدی طوسی، شاعر و حماسه سرای ایرانی قرن پنجم هجری قمری است.
| اسدی طوسی | |
|---|---|
 | |
| نام اصلی | ابو نصر علی بن احمد طوسی |
| زادروز | اوایل قرن پنجم طوس |
| مرگ | ۴۶۵ ه. ش |
| ملیت | ایرانی |
| کتاب‌ها | گرشاسب نامه، مناظرات و فرهنگ لغات یا لغت فرس |
| تخلص | اسدی |
زندگینامه
ابونصر علی بن احمد طوسی معروف به اسدی طوسی در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم در طوس به دنیا آمد. «اسدی» لقب و تخلّص شعری شاعر می‌باشد. دوره‌ی بلوغ او در شاعری مصادف با انقلاب خراسان و غلبه‌ی سلجوقیان بر آن دیار و برافتادن حکومت غزنویان از آن ناحیه بود. ناگزیر وی خراسان را ترک و به مغرب ایران روی نهاد و در آذربایجان اقامت گزید. در آنجا با «امیر ابودلف» پادشاه نخجوان و «شجاع‌الدّوله ابوشجاع منوچهر بن شاوور» از پادشاهان شدادی ارتباط یافت. اسدی از شاعران قوی طبع، باریک‌اندیش و ژرف‌بین ایران است. زیرا پس از اینکه فردوسی داستان‌سرایی را به آخرین درجه کمال رسانید، اسدی به داستان‌سرایی و نظم داستانی که از بسیاری جهات به شاهنامه نزدیک است، گرایش پیدا کرد. اما او به مدد وسعت فکر و طبع ورزیده، دری تازه به روی سخن‌سرایان گشود و طرزی نوین را بنیان نهاد به طوری که می‌توان او را در صف شاعران بزرگ و استادان بلند مرتبه قرار داد.
اسدی از علمای لغت بود و در این فن تبحّر داشت. بسیاری از دیوانهای گذشتگان را خوانده و نوادر لغات را به دست آورده و گاهی همانها را در اشعار خود به کار برده است و بدین سبب کتاب «گرشاسب نامه» وی در بردارنده تعداد کثیری از لغات فارسی است که بالفعل مهجور مانده اند. اسدی از علوم عربیّت و نظم و نثر عربی اطلاع کامل داشت. هم چنین در ریاضی به خصوص فلسفه الهی دستی داشته و غالب اشعارش را تحت تأثیر این معلومات سروده است.
وفات اسدی به نقل هدایت به سال ۴۶۵ ه.ق اتفاق افتاده است. [۱]
آثار
آثار او عبارتند از:
1- «گرشاسب نامه» که به سال ۴۵۸ ه. ق به نظم در آورده است.
2- «مناظرات» که شامل قصایدی در مناظره بین دو چیز یا دو کس مانند شب و روز، مغ و مسلمان، آسمان و زمین و نیزه و کمان. مناظرات او به غایت نیکو است و ظاهرا در اشعار بعد از اسلام سابقه نداشته است.
3- «فرهنگ لغات» یا «لغت فرس» این کتاب به جهت دقت حدود و صحت تفسیر، بهترین کتاب لغت و نیز قدیمی‌ترین فرهنگ موجود زبان فارسی است.
اشعار
نعت رسول اللّه(ص) و اهل بیت او(ع)
| ثنا باد بر جان پیغمبرش | محمّد فرستاده‌ی رهبرش | |
| که بد بر درِ دین ایزد کلید | جهان یکسر از بهر او شد پدید | |
| بدو داد دادار پیغام خویش | بپیوست با نام او نام خویش | |
| ز پیغمبران او پسین بد درست | و لیکن شود زنده زایشان نخست | |
| یکی تن بدو خلق چندین هزار | برون آمد و کرد دین شکار | |
| ببرد از همه گوی پیغمبری | که با او کسی را نبد همسری | |
| خبر زان چه بگذشت ازو در جهان | کجا راست آید به صد داستان | |
| به یک چشم زد از دل سنگ سخت | به معجز برآورد نوبر درخت | |
| دل دنیی از دیو بی بیم کرد | مه آسمان را بدو نیم کرد | |
| ز هامون به چرخ برین شد سوار | سخن گفت بر عرش با کردگار | |
| گه رستخیز آب کوثر و راست | لوا و شفاعت سراسر و راست | |
| بر اندامش ایزد یکایک فزود | هنرهاش را بر هنر بر فزود | |
| ورا بود رفتن به یک دم ز جای | به درگاه سلطان هر دو سرای | |
| ببرد از فرشته جدا پایگاه | بر قاب قوسین یزدانش راه | |
| سرافیل هم رازش و هم نشست | براق اسب و جبریل فرمان برست | |
| همی دونش بر عرش آمد قیام | شده معجز او را ز ایزد پیام | |
| به چندین بزرگی جهان دار راست | بدو داد پاک آن چنان کو بخواست | |
| نمود آنچه بایست هر خوب و زشت | ره دوزخ و راه خرّم بهشت | |
| چنان کرد دین را به شمشیر تیز | که باشد همی تا گهِ رستخیز | |
| ز یزدان و از ما هزاران درود | مر او را و یارانش را برفزود | |
| کدامست یارش شناسی به نام | گزیده بهر کس ز دانش تمام | |
| به تیغش شده داد و دین آشکار | که خوانند ورا شیر پروردگار | |
| علی و بتول و حسین و حسن | همی نگذرانیم از ایشان سخن | |
| نداریم با دیگران هیچ کار | به مهر علی بگذران روزگار [۲] |