آتشکده نیر
آتشکده حجه الاسلام میرزا محمد تقی متخلص به نیر، کتابی است درباره دیوان آتشکده نیر که توسط حجت الاسلام محمد تقی نیر تبریزی نوشته شده است.
| آتشکده حجه الاسلام میرزا محمد تقی متخلص به نیر
| |
|---|---|
 | |
| به کوشش | محمد تقی نیر تبریزی |
| ناشر | چاپخانه رضایی |
| محل نشر | تبریز |
| تاریخ نشر | ۱۳۱۹ |
| تعداد صفحات | ۲۶۴ |
| موضوع | دیوان آتشکده نیر |
| زبان | فارسی |
درباره‌ی کتاب
این کتاب گزارش عاشقانه‌ای از وقایع کربلا است. دیوان اشعار نیر تبریزی دربردارنده سه بخش است:
بخش اول
مثنوی آتشکده، که در مراثی است و تعداد ابیات آن ۲۰۸۶ بیت است، این مثنوی را به سال ۱۳۰۹ هجری سروده و در پایان آن گفته است:
| بس که دل سوز آمد این نظم رده آمد از هاتف به نام آتشکده | شکر کاین منظومه مشکین ختام در هزار و سیصد و نه شد تمام |
بخش دوم
لآلی منظومه، که دربردارنده قصاید و قطعات و مراثی و مدایح [و رباعیات و مفردات] در اوزان و بحور مختلف که دارای ۹۵۹ بیت است که در حدود سال‌های ۱۳۱۴ـ۱۳۱۵ سروده است. در مطاوی آن چند نوحه ترکی و در پایان غزلی از حجت الاسلام آخوند ملامحمد و دو قصیده فارسی از نیاز برادر صاحب ترجمه آمده است.
بخش سوم
دیوان غزلیات، که دربردارنده غزلیات، رباعیات، مفردات، ساقی‌نامه و سه قصیده عربی اوست. تمام این مجموعه ابتدا به دست حاج میرزا علی اکبر عماد مدون شده و بعد در سال 1347 شمسی با مقدمه و حواشی حاج میرزا عبدالرسول احقاقی چاپ شده است و دارای حدود پنج هزار بیت است.
آنچه در غزلیات وی شگفت‌انگیز است این است که وی غالب غزل‌های خود را با ذکر تخلص «نیر» و کلمه پادشاه و شهنشاه و تاجدار به پایان برده و پس از بیت تخلص، همان کلمه شاه یا جهاندار را تفسیر کرده و از شاه ولایت علی (ع) یا اولاد اطهر آن حضرت به گونه‌ای بسیار زیبا و هنرمندانه نام برده است.
بررسی دقیق مثنوی آتشکده و غزلیات وی نشان می‌دهد که این شخصیت در حالی که سالیان دراز از محضر استادان فاضل و روحانی در جاهای مختلف بهره برده است و خود در مطالعات قرآنی و به ویژه علم کلام از سرآمدان زمانه خویش بوده و مقام و رتبه اجتهاد داشته است، در شعر و ادب فارسی و عربی و حتی زبان ترکی مطالعاتی عمیق داشته، لحظه‌ای از دیوان غزلیات حافظ و نوشته و سروده‌های سعدی غفلت نورزیده و از نکات دقیق ادبی و بیانی آگاه بوده و نکته‌های سربسته و مخصوصاً رندانه هر دو شاعر پرآوازه را به روشنی می‌فهمیده است و افزون بر همه این مسائل به نظر میرسد که مثنوی مولانا را بیت بیت از حفظ داشته و از مباحث کلامی و شیوه استدلال و احتجاج مولانا در همه خطابه‌ها و بحث‌ها در نوشتن و گفتن بهره می‌برده است.
مقدمه کتاب
در مقدمه این کتاب ابیاتی از این شاعر آمده است که خود «نیر» می‌گوید: «من فقیه خشک و صوفی تر نیستم و به حکمت یونانی نیز اعتقاد ندارم؛ پیر طریقت من شاه اولیاء یعنی امیرمؤمنان علی است و با مهر او از قشری و صوفی و فلسفی بری هستم». در تحقیق این امر چنان به نظر میرسد که حجت الاسلام نیر صوفی نیست ولیکن در مکتب عرفان قدم زده است؛ اما با مطالعه دقیق و همه جانبه غزلیات وی و مثنوی آتشکده معلوم می‌شود که با عالم عرفان نیز میانه‌ای ندارد و بزرگان عرفا را آنچنان که شیخ عطار از ایشان نام می‌برد، نمی‌شناسد و وقعی نمی‌نهد و همین مطلب را نیز به زبان فلسفه بحث می‌کند و عارف را با صوفی یکی می‌داند.