مرشدان پرده خوان ایران
مرشدان پرده خوان ایران، کتابی است شامل مجموعه سی جلدی که توسط حمیدرضا اردلان موسیقی‌دان و محقق هنرهای آئینی ایران نوشته شده است. این اثر به معرفی سی پرده‌خوان باقی‌مانده از نسل پرده‌خوانان می‌پردازد.
| مرشدان پرده خوان ایران
| |
|---|---|
 | |
| نویسنده | حمیدرضا اردلان |
| ناشر | فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران |
| موضوع | پرده‌خوانان ایرانی |
| زبان | فارسی - انگلیسی |
| سری | 30 جلدی |
درباره کتاب
این کتاب حاصل ده سال پژوهش و تحقیق کتابخانه‌ای و میدانی نویسنده بوده است. حمیدرضا اردلان نویسنده کتاب از شناخته‌شده‌ترین پژوهشگران آئین در ایران و به ویژه موسیقی مقامی است. هر کتاب این مجموعه به معرفی و تحلیل هنر فردی یک پرده‌خوان اختصاص یافته و شامل حدود 25 صفحه مصور رنگی است و به دو زبان فارسی و انگلیسی تدوین شده است. مجموعه کتاب حاضر را انتشارات «فرهنگستان هنر» همراه با لوح فشرده (CD) منتشر کرده و در اختیار مخاطبان قرار داده است. این اثر تلاشی در راستای حفظ هنرهای آیینی و میراث شفاهی ایران است. انتشارات فرهنگستان هنر بر مبنای رسالتی که در نشر و ترویج و حمایت از آثار هنری برعهده دارد، به نشر این مجموعه ارزشمند پرداخته است.
سخن ناشر
پرده‌خوانی نوعی آئین نمایشی ایرانی است که موضوع آن بر پرده‌ها نقاشی می‌شود. اجرای موضوع پرده‌ها به اندیشه و ذوق نقال و تماشاچی متاثر از وقایع اجتماعی و باورهای مردم باز می‌گردد. این پرده‌ها راه می‌روند و در هر جا که پرده‌خوانان اراده کنند، آرام می‌گیرند. پرده و پرده خوان و تماشاچی در این جا همه لازم و ملزوم یکدیگرند.
سخن دیگر نویسندگان
سهیلا نجم نویسنده‌ی مجموعه هنر نقالی در ایران درباره‌ی این مجموعه گفته است: «این مجموعه یک ویژگی دارد و آن این است که قواعد مشترک در هنر آیینی و سنتی را که در گوشه گوشه‌های ایران رواج داشت ترسیم کرده است. این مجموعه در واقع نمادی از هنر ملی و بومی ماست.»
چکیده
پرده‌خوانی نوعی آیین نمایشی ایرانی است که موضوع آن بر پرده‌ها نقاشی می‌شود. اجرای موضوع پرده‌ها به اندیشه و ذوق نقال و تماشاچی متأثر از وقایع اجتماعی و باورهای مردم باز می‌گردد. این پرده‌ها راه می‌روند و در هر جا که پرده‌خوانان اراده کنند، آرام می‌گیرند. پرده و پرده‌خوان و تماشاچی در این جا همه لازم و ملزوم یکدیگرند. فضاها در پرده به گونه‌ای تقسیم‌بندی شده‌اند که مکان خیر و شر، بهشت و جهنم و اولیا و اشقیا در آن مشخص است. اولیا، بهشت و نیکی و حیوانات نیک سرشت (کبوتر) در بالا و سمت راست پرده قرار دارند، و سمت چپ و پایین پرده محل پرورش اندیشه‌های زشت، جهنم و اشقیا و حیوانات سبع و زشت (مار غاشیه) است. قهرمانان این پرده‌ها ائمه و یاران آنها همچون حضرت عباس (در صف اولیا) هستند و در تضاد با آنها دشمنان که غاصبان حکومت‌اند (در صف اشقیا) قرار دارند. دستة اول مظهر نیکی‌ها و زیبایی‌ها در بهشت برین، وصف مقابل نمایندة پلشتی‌ها در جهنم‌اند. تصاویر پرده فاقد دورنمایی (پرسپکتیو) است. «اندازه واقعی آدم‌ها، صورت‌ها و موجودات پرده را مفاهیم و کاربردها مشخص می‌کند نه نگاه واقع‌گرا». رنگ‌ها در پرده مفاهیم خاصی را بازگو می‌کنند؛ مثلاً رنگ سبز از آن اولیا و رنگ سرخ از آن اشقیاست. شمایل‌های پرده معمولاً دارای 72 مجلس و 366 صورت است. اما هر پرده بر حسب ضرورت، صورت و مجالس خود را دارد که گاه از این تعداد کم‌تر می‌شود. شمایل‌ها جان دارند و از زمان‌ها و مکان‌های دوردست و ناشناخته به حرکت درآمده، زیر تأثیر کلام مرشد در ذهن تماشاچیانی که خود در صف این تصاویرند جان می‌گیرند. مرشدان پرده‌خوان معمولاً لباس درویشی بر تن می‌کنند، نوعی سربند بر سر (تاج، عمامه و ...)، تبرزین بر دوش و عصایی در دست دارند. آنها هنگام اجرای پرده‌خوانی از اذکار، وقایع اصلی و فرعی، دعا و مناجات، مثنوی، غزل، قصیده و گریز .... برای بیان مطالب خود کمک می‌گیرند. حرکات برخی از آنان تند، متنوع و پر جنب و جوش است و برخی حرکاتی کند، آرام و یکنواخت دارند. در پرده اندیشه‌ای همسان میان مرشد و مخاطب جریان می‌یابد. پرده‌خوان در جلوی پرده حرکت می‌کند و با اشاره دست (برای اولیا) و عصا (برای اشقیا) داستان مربوط به شمایل‌ها را بازگو می‌کند. پرده‌خوان داستان‌ها را با لحن محاوره‌ای که در آن نوعی نظم به گوش می‌رسد، یا محاوره‌ای و آواز با هم اجرا می‌کند. هرکجا لازم باشد آواز خود را با یکی از دستگاه‌های موسیقی ایرانی وفق می‌دهد و در جای دیگر از آن خارج می‌شود. مرشد پرده‌خوان هنگام خواندن، بیشتر از دهان و دماغ که شیوه‌ای خاص برای خواندن آوازهای عامیانه است، بهره می‌جوید و تقطیع اشعار علاوه بر سنت‌های نهاده شده گاه با سلیقة خواننده و بر حسب اوزان شعری صورت می‌پذیرد. امید که چاپ و نشر این مجموعه مورد استفاده پژوهشگران و دوستداران هنر قرار گیرد.
فهرست دفتر
1 - غلامرضا درویشی 2 - کریم کریمی مهر 3 - سید حسین میریان 4 - اسماعیل نسوحی 5 - میرزاعلی خندان 6 - اکبر عبدالله زاده 7 - محمد علی جلالیه 8 - علی صادقی پور 9 - محمد عارفیان 10 - ابراهیم ده دشتی 11 - شکرالله کریمی کمره 12 - سلیمان حیدری 13 - قاسم دانش پژوه 14 - علی اکبر جوانبخت 15 - نبی الله بهاری 16 - اکبر دباغیان اصفهانی 17 - حسن میرزاعلی 18 - ذبیح الله بهاری 19 - میرزاعلی شفائی 20 - محمد احدی 21 - عزیز محمد درویشی 22 - نقی صباغ همدانی 23 - رجب علی صالحی 24 - محمد علی درویشی 25 - قاسم همتی مقدم 26 - عزت الله فرخی 27 - علی مداحی 28 - سید حسین حوائجی 29 - رسول میرزاعلی 30 - محسن میرزاعلی