ثوره الحسین فی الوجدان الشعبی
محمد مهدی شمس الدین، چاپ اوّل: بیروت، الدارالاسلامیة، 1400. 324 ص، وزیری.
اثر حاضر سومین کتابی است که از این نویسنده دربارهٔ قیام امام حسین -ع- و یارانش منتشر می‌شود. وی در آغاز گفته است کتاب دیگری با عنوان قصة الثّورة از وی عرضه خواهد شد و با آن، پژوهش وی دربارهٔ امام حسین به فرجام می‌رسد، اما تاکنون این کتاب منتشر نشده است.
در کتاب حاضر به بازتاب قیام امام حسین در میان مسلمانان پرداخته شده و مطالب آن در پنج فصل سامان یافته است. در فصل اول با عنوان «مقدمات»، نخست کلمهٔ «ثورة» شرح شده و سپس از موضع مسلمانان درباره قیام امام حسین (در آغاز قیام و پس از آن)، سخن رفته است. آنگاه به نفوذ قیام در ضمیر مردم و شیوه‌های نفوذ آن پرداخته و در ضمن آن ترفندهای امویان برای خنثی کردن قیام امام تبیین شده است.
فصل دوم تا پنجم دربارهٔ چهار تجلی قیام امام حسین در ضمیر مردم است: زیارت، مرثیه‌سرایی، عزاداری و گریه. در فصل دوم، از مشروعیت زیارت و پیشینه آن، پیش از زیارت قبر امام حسین، سخن رفته است. سپس به زیارت امام حسین و اهداف و نصوص شرعی آن پرداخته و دو نمونه از زیارت آن حضرت نقل و تحلیل شده و در پایان به زیارت در اشعار مرثیه اشاره رفته است. این فصل، پیوستی دارد و در آن از زیارت حضرت ابوالفضل و علی اکبر و شهیدان کربلا سخن رفته است.
«شعر رثائی» عنووان فصل سوم است که در آن ضمن نقل و تحلیل برخی مراثی درباره امام حسین، به تشویق امامان در سرودن شعر و موضع حکومت‌ها در برابر شاعران و محتوا و مقاصد و ارزش اشعار و تطوّر آن‌ها پرداخته شده است.
فصل چهارم عنوان ندارد، اما موضوع آن عزاداری است. در آغاز این فصل از دو نوع عزاداری برای امام حسین سخن رفته است:
1. عزاداری خانوادگی، که از عصر عاشورا در کربلا آغاز شد و در دمشق و مدینه ادامه یافت و عزاداران، خانواده‌های شهیدان کربلا بودند.
2. عزاداری عمومی، که مردم کوفه و مدینه با مشاهدهٔ اسیران اهل بیت به عزاداری پرداختند.
سپس به عزاداری در دورهٔ امامان اشاره شده و در ادامه از سه دوره عزاداری سخن رفته است:
1. پس از قیام کربلا تا سقوط بغداد به دست هلاکو.
2. از هنگام سقوط بغداد، یا اندکی پیش از آن، تا عصر جدید.
3. از اوایل عصر جدید تا زمان حاضر.
آنگاه به چگونگی عزاداری در این دوره‌ها و ویژگی‌های هر دوره پرداخته و دورهٔ اخیر بهتر از دوره‌های پیشین شمرده و اشاراتی به آینده شده است.
فصل پنجم که عنوان ندارد، کمتر از ده صفحه است و در آن به تحلیل گریه و مشروعیت آن پرداخته شده است.
این اثر با تحقیق سامی غریری (غراوی) منتشر شده، ولی عنوان آن واقعة کربلاء فی الوجدان الشّعبی درج گردیده است (چاپ اول: دارالکتاب الاسلامی، 1426). ترجمه ای از چاپ مزبور با عنوان رخداد کربلا در نهاد توده‌ها: ترجمهٔ کتاب واقعهٔ کربلا، به قلم محمدجواد معموری، منتشر شده است (چاپ اول: قم، دارالکتاب الاسلامی، 1386).
منابع
کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 168-169.