ترکیب بند محتشم کاشانی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) |
(←منابع) |
||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/543270 همایی، جلالالدین (1373). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: موسسه نشر هما.] | *[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/543270 همایی، جلالالدین (1373). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: موسسه نشر هما.] | ||
*هندی، سعید (1388). هفت بند هفتاد بند. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. | *هندی، سعید (1388). هفت بند هفتاد بند. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. | ||
== پیوند به بیرون == | |||
* منبع مقاله: فرهنگ سوگ شیعی | |||
* | * | ||
نسخهٔ ۱۷ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۰:۳۷
ترکیب بند محتشم کاشانی (905-996ق)، مشهورترین سروده درباره واقعه عاشورا به زبان فارسی است که با این بیت آغاز میشود: «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است».
این ترکیب بند در 12 بند که هر بند هشت بیت دارد سروده شده است. محتشم این ترکیب بند را به تشویق شاه تهماسب صفوی سرود. ترکیب بند محتشم بر مرثیه سرایان پس از او تأثیرگذار بوده و مورد تقلید شعرای بسیاری از جمله وصال شیرازی، وحشی بافقی، حزین لاهیجی و عاشق اصفهانی قرار گرفته است. طولانیترین ترکیب بند مشابه را فدائی مازندرانی در بیش از چهار هزار بیت سروده است. اما هیچ کدام ترکیب بندهای مشابه، شهرت و مقبولیت ترکیب بند محتشم را نیافتند. کتیبههایی که ابیاتی از این ترکیب بند بر آنها نوشته شده، از عناصر اصلی مجالس عزاداری به شمار میروند.
ترکیب بند
«ترکیب بند» یکی از قالبهای شعر فارسی است که مشتمل بر بندهایی با وزن مشابه و قافیههای مختلف است که با تک بیتهایی در پایان هر بند با قافیه متفاوت، به هم متصل میشوند. ترکیب بند مشابه «ترجیع بند» است؛ تنها تفاوت آن دو در تک بیتهای انتهایی هر بند است: در ترکیب بند این بند متفاوت از بندهای قبلی است، اما در ترجیع بند عینا تکرار میشود. به همیان دلیل ادبا تا قرن هشتم ترکیب بند را از انواع ترجیع بند محسوب میکردند.
قدیمیترین نمونه ترکیب بند را از قطران تبریزی (؟- 465ق) دانستهاند. عبدالرزاق اصفهانی، خاقانی، وحشی بافقی، محتشم کاشانی و وصال شیرازی شاعرانیاند که در سرودن ترکیب بند شهرت دارند. در ترکیب بند موضوعاتی مانند عشق، مدح، مرثیه و مضامین عرفانی مطرح میشود. همچنین شاعران دورههای مختلف، ترکیب بند را قالبی مناسب برای بیان مضامین مذهبی یافتهاند. جمالالدین عبدالرزاق اصفهانی (؟- ح588ق) ترکیب بند معروف خود با مطلع «ای از بر سدره شاهراهت/ وی قبّه عرش تکیه گاهت» را در مدح پیامبر اکرم سرود و محتشم کاشانی با ترکیب بند معروف دوازده بندی خود با مطلع «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» در سرودن مرثیههای مذهبی به این قالب حیات تازهای بخشید. در دورههای بعد، شاعران بسیاری به پیروی از محتشم، این قالب را برای سرودن مرثیههای عاشورایی برگزیدند که از مشهورترین آنها در دوره قاجار سروش اصفهانی و وصال شیرازی و در دوره معاصر مشفق کاشانی را میتوان نام برد.
منابع
- براون، ادوارد (1369). تاریخ ادبیات ایران. ترجمه بهرام مقدادی. تهران: مروارید.
- جلیلی، غلامرضا (1381). «مراسم عاشورا در جهان اسلام». مشکوه. ش 76 و 77 (پاییز و زمستان 1381).
- خرمشاهی، قوامالدین (1386). «ترکیب بند محتشم». دایرة المعارف تشیع. ج 4. زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی. تهران: نشر شهید سعید محبی.
- درگاهی، حسین و انوری، محمد جواد و طالعی، عبدالحسین (1373). شورش در خلق عالم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- رستگار فسایی، منصور (1380). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید شیراز.
- مؤتمن، زینالعابدین (1339). تحول شعر فارسی. تهران: کتابفروشی مصطفوی.
- محتشم، علی بن احمد (1380). هفت دیوان. به کوشش عبدالحسین نوایی و مهدی صدری. تهران: میراث مکتوب.
- منشی، اسکندربیگ (1350). عالم آرای عباسی. تهران: امیرکبیر.
- همایی، جلالالدین (1373). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: موسسه نشر هما.
- هندی، سعید (1388). هفت بند هفتاد بند. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: فرهنگ سوگ شیعی