یغمای جندقی‌: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جز (تغییرمسیر به یغماى جندقى)
برچسب: تغییر مسیر جدید
 
خط ۱: خط ۱:
ابو الحسن بن ابراهیم قلی یغمای جندقی، از شاعران معروف قرن سیزدهم غزلسرای دوره‌ی قاجاری است که به هزل سرایی شهرت فراوان دارد. یغما از مردم خور <ref> خور: بخش جندق بیابانک در کویر مرکزی ایران.</ref> است. سال ولادت او به درستی معلوم نیست بعضی از تذکره‌ها آن را 1190 ه. ق ذکر کرده‌اند. ابتدا به تحصیل مقدمات ادب پرداخت سپس به عراق و چند شهر در ایران سفر کرده و عاقبت به دربار محمد شاه قاجار (1250- 1264 ه) راه یافت. یغما کمتر به مدیحه‌سرایی می‌پرداخته و از دربار و درباریان نیز همیشه دوری جسته است.
#تغییر_مسیر [[یغماى جندقى]]
 
دیوانش شامل قصاید، غزلیات و مثنویها که بارها به چاپ رسیده است و مشتمل بر مکاتیب، مثنویات، غزلیات، قطعات و مراثی است. در شعر و نثر زبانی ساده و روان و توانا داشت. نوحه‌ها و مصیبت نامه‌های دلکشی از او به جای مانده، یغما در هجو افراد زیاده‌روی کرده است و به همین جهت هجویات نیز در دیوانش آمده است.
یغما به سال 1276 ه. ق. درگذشت. <ref>فرهنگ معین. گنجینه نیاکان؛ ص 963.</ref>
 
 
{{شعر}}
{{ب| حریم عصمت، آنگه ناقه‌ی عریان سواری‌ها؟!|نگون باد از هیون چرخ، این زرّین عماریها }}
 
{{ب| یکی چونان که نیلوفر، در آب از اشک ناکامی‌|یکی چون لاله در آذر ز داغِ سوگواری‌ها }}
 
{{ب| نه تن از تاب آسوده، نه جان از رنج مستخلّص‌|نه دل از آه مستغنی، نه چشم از اشکباری‌ها }}
 
{{ب| نه از اقبال، پیروزی، نه از ایام، بهروزی‌|نه از اختر مددکاری، نه از افلاک یاری‌ها }}
 
{{ب| یکی چون چشم خود در خون، ز زخم ناشکیبایی‌|یکی چون موی خود پیچان، ز تاب بیقراری‌ها }}
 
{{ب| غنا: محرم، بلا: بُرقع، سرا: بی‌در، جفا: دربان‌|غذا: خون، فرش: خاکستر، زهی حرمت گذاری‌ها؟! }}
 
{{ب| یکی بیمار و در تب، خِشت و خاکش بالش و بستر|یکی لَخت جگر بر کف پی بیمارداری‌ها }}
 
{{ب| نه از تیمارِ رنج آن را تمنّای تن آسایی‌|نه از آسیب بند این را امید رستگاری‌ها <ref>تجلی عشق در حماسه عاشورا؛ ص 288.</ref> }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| آسمان‌سا، عَلَم لشکر کفّار دریغ‌|رایت خسرو اسلام، نگونسار دریغ }}
 
{{ب| بازوی چرخ قوی پنجه به یک تیغ افکند|پای ما از طلب و دست تو از کار دریغ }}
 
{{ب| یک دل از چار طرف، شش جهت و هفت سپهر|بسته بر آل محمد درِ زنهار دریغ }}
 
{{ب| چه کند گرنه خود آماده‌ی میدان گردد|شاه را چون نه سپه ماند و نه سالار دریغ }}
 
{{ب| خاطر فاطمه غمگین طلبد هندوی چرخ‌|تا کند شاد، دل هند جگرخوار دریغ  }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| زهی از دست سوگت، چاک تا دامن گریبانها|ز آب دیده، از سودای لعلت دجله دامانها }}
 
{{ب| چه حسنی تشنه لب؟ از خاک هان برخیز تا بینی‌|به هرسو موج زن، صد دجله از سیلاب مژگانها }}
 
{{ب| نزیبد جان پاکی چون تو زیر خاک آسودن‌|برآور سر ز خاک تیره، ای خاک درت جانها }}
 
{{ب| ز شرح تیر بارانت مرا سوفار <ref>سوفار: سوراخ، دهانه تیر.</ref> هر مژگان‌|به چشم اندر کند تأثیر زهرآلوده پیکانها }}
 
{{ب| کس آن روز ار نکردت جان فدا، اکنون سرت گردم‌|برون نه پا که جانها بر کف دستند، قربانها }}
 
{{ب| به رشک از تاب آنانم که در خم خانه‌ی عهدت‌|ز خون پیمانه‌ها خوردند و نشکستند پیمانها <ref> سیری در مرثیه عاشورایی؛ ص 237 و 238.</ref> }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
'''در رثای سید الشهداء:'''
 
 
{{ب| شهنشاهی که بودی گوی گردون گوی چوگانش‌|سر از چوگان کین گردید گوی آسا به میدانش }}
 
{{ب| خلیلی کش فدا زیبد چو اسمعیل صد قربان‌|دمید از مطلع خنجر هلال عید قربانش }}
 
{{ب| سکندر <ref>سکندر: معروفست که اسکندر ذو القرنین قصد آب حیات نمود ولی موفق به خوردن آن نشد ولی خضر بر آن آب دست یافت.</ref> حشمتی کاب خضر از خاک ره بردی‌|به ظلمات عطش در، تیره‌گون شد آب حیوانش }}
 
{{ب| لب لعلی که در دُرج <ref> در دُرج: کنایه از دهان معشوق.</ref> احمد لب بر آن سودی‌|شد از الماس پیکان عقد لؤلؤ کان مرجانش }}
 
{{ب| سواری را که دوش راکب معراج، میدان بود|سپهر انگیخت از دشت شهادت گرد جولانش }}
 
{{ب| به مهد خاک خفت از بی‌کسی آن کامد از رفعت‌|به استحقاق جبریل امین گهواره جنبانش }}
 
{{ب| به رتبت ناخدایی کز ازل فلک النجاة آمد|فلک بسپرد در دریای خون کشتی به طوفانش }}
 
{{ب| عزیزی کش ز ساعد بست زهرا طوق پیراهن‌|گشود از ناخن تیغ ستم گوی گریبانش }}
 
{{ب| وجودی کآفرینش را از او شد خلعت هستی‌|سپهر خصم، پیراهن به خاک افکند عریانش }}
 
{{ب| مکید از قحط آب انگشتری شاهی کز استغنا|نمودی در نظر پای ملخ، ملک سلیمانش }}
 
{{ب| چه حاجت قصّه‌ی آن خشک لب پرسیدن از «یغما»|به لفظی‌تر حکایت می‌کند سیلاب مژگانش  }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| در عزایت چکنم گر نکنم خاک به سر|زین مصیبت چه خورم، گر نخورم خون جگر }}
 
{{ب| تو به فردوس برین تاخته گلگون به نشاط|من سوی شام الم بسته به غم بار سفر }}
 
{{ب| ماند اکنون که دل از دولت وصلت محروم‌|ماند اکنون که ز چهر تو جدا دیده‌ی تر }}
 
{{ب| چه برم گر نبرم مژده‌ی وصلت به روان‌|چه دهم گر ندهم وعده‌ی رویت به نظر }}
 
{{ب| خیل انصار ترا تن به زمین سر به سنان‌|آل اطهار ترا دل به تعب جان به خطر }}
 
{{ب| چکنم گر نکنم شکوه ز پیکار قضا|چه زنم گر نزنم ناله ز بیداد قدر }}
 
{{ب| پور بیمار تو را پای به زنجیر درون‌|دخت افگار تو را روی برون از معجر }}
 
{{ب| زین تحکّم چه زنم گر نزنم دست بروی‌|زین تهتّک چه درم گر ندرم جامه به بر }}
 
{{ب| پیکر چاک تو در آب همی ز آن لب خشک‌|آتش جان تو بر باد از آن دیده‌ی تر }}
 
{{ب| چه فروزم نفروزم همه کانون ز روان‌|چه تراوم نتراوم همه دریا ز بصر  }}
 
{{ب| آل اطهار تو را بر سر معموره عبور|حرم عزّ تو را در بن ویرانه مقر }}
 
{{ب| چه زنم گر نزنم بر به ثری <ref>ثری: زمین.</ref> سقف سپهر|چه برم گر به ثریّا نبرم خاک گذر }}
 
{{ب| چکنم گر نکنم جان و جهان شیب و فراز|چکنم گر نکنم کون و مکان زیر و زبر }}
 
{{ب| زین تغافل چه کشم گر نکشم دشنه به دل‌|زین تغابن چکنم گر نکنم خاک به سر  }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
'''سوگ فخر عالم:'''
 
 
{{ب| درین ماتم خلیل از دیده خون بارید، آزر هم‌|به داغ این ذبیح اللّه، مسلمان سوخت، کافر هم }}
 
{{ب| شگفتی نایدت بینی، چو در خون دامن گیتی‌|کزین سوگ آسمان افشاند خون از دیده، اختر هم }}
 
{{ب| به سوگ فخر عالم از نبی جان وز بنی آدم‌|ز افغان شش جهت، ماتمسرا شد، هفت کشور هم }}
 
{{ب| مکید آن تاجدار ملک دین تا از عطش خاتم‌|ز دست و فرق جسم، انگشتری افتاد و افسر هم }}
 
{{ب| به خونش تا قبا شد لعلگون دستار گلناری‌|به باغ خلد، زهرا جامه نیلی کرد، معجر هم }}
 
{{ب| ز تاب تشنگی تا شد شَبَه‌گون لعل سیرابش‌|علی زد جامه اندر اشک یاقوتی، پیمبر هم }}
 
{{ب| چو فرق کوکب برج اسد از کین دو پیکر شد|ز سر بشکافت فرق صاحب تیغ دو پیکر هم }}
 
{{ب| چو نخل ساقی کوثر زبان از تشنگی خایید|به کام انبیا، تسنیم خون گردید و کوثر هم }}
 
{{ب| مکافات این عمل را، برنتابد وسعت گیتی‌|چه جای وسعت گیتی، که بس تنگست، محشر هم }}
 
{{ب| فلک! آل نبی را جا کجا زیبد به ویرانه؟!|نه آخر غیر این ویرانه بودی جای دیگر هم }}
 
{{ب| ز ابر دیده «یغما» برق آه ار باز نستانی‌|زنی تا چشم برهم، خامه خواهد سوخت، دفتر هم }}
 
{{ب| کمر بستی به خون ای پیر گردون، نوجوانی را|به خواری بر زمین افکندی آخر، آسمانی را }}
 
{{ب| به دام فتنه از منقار تیر و مِخلَب <ref>مخلب: چنگ.</ref> خنجر|شکستی پر، همایون طایر عرش آشیانی را }}
 
{{ب| بهار آید همی تا خار بومی را خزان کردی‌|ز صرصر خیزی باد مخالف گلستانی را }}
 
{{ب| ز منع آب جانسوز آتشی افروختی، وز وی‌|زدی سر بر فلک دود مصیبت دودمانی را }}
 
{{ب| ز کین دندان گزای ناب پیکان سگان کردی‌|بشیر مهر زهرا مغز پرورد استخوانی را }}
 
{{ب| غذا ز الوان خون آوردی آب از چشمه‌ی پیکان‌|جزاک اللّه نکو کردی رعایت میهمانی را }}
 
{{ب| ندانم تا چه کردی با جهان جان، همی دانم‌|که از غم تا قیامت سوختی جان جهانی را }}
 
{{ب| دل از قتل شهیدی بر کنارم دجله بگشاید|به طرف جان سپاری بسته بینم چون میانی را }}
 
{{ب| کنم یاد از اسیری چند و خاک شام چون بینم‌|غریب خسته‌ی آواره‌ی بی‌خانمانی را }}
 
{{ب| تبم گیرد ز رنج طفل بیماری به ویرانی‌|چو سر بر خشت حسرت خفته بینم ناتوانی را }}
 
{{ب| ز اشک دیده‌ی «یغما» به یاد آور درین ماتم‌|روان سیلاب خون بینی چو بر در آستانی را <ref>اشک خون؛ ص 97- 99.</ref> }}
{{پایان شعر}}
 
 
یغمای جندقی نخستین کسی است که مراثی مذهبی را در اوزان جدید می‌ریزد. مراثی او که شاعر خود آنها را نوحه‌ی سینه‌زنی می‌نامد در بحر مستزاد است:
 
 
{{شعر}}
{{ب| زان مصیبت نه همین از خاکیان ماتم به پاست، کی رواست؟|سرنگون گردی فلک  }}
 
{{ب| چار ارکان، شش جهت، تا نه فلک ماتمسراست، کی رواست؟ |سرنگون گردی فلک }}
 
{{ب| بال و قدرت قاصر و دام گرفتاری بلند، ز این کمند |نای آزادی بلند  }}
 
{{ب| دست فتنه زود خون پای امان اندر حناست، کی رواست؟ |سرنگون گردی فلک <ref>مجموعه آثار یغمای جندقی؛ ج 1، ص 292.</ref> }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| همه ز انداز توام بهره غم افتاد فلک‌|از تو فریاد فلک  }}
 
{{ب| سال و ماه و شب و روز از تو نیم شاد فلک| از تو فریاد فلک }}
 
{{ب| صرصر قهر تو در ماریه از آل زیاد| آتشی ریخت که داد  }}
 
{{ب| خاک اولاد پیمبر همه بر باد فلک |از تو فریاد فلک <ref>همان؛ ص 326.</ref> }}
{{پایان شعر}}
 
 
{{شعر}}
{{ب| می‌رسد خشک لب از شطّ فرات، اکبر من‌|نوجوان اکبر من  }}
 
{{ب| سیلانی بکن ای چشمه‌ی چشم تر من |نوجوان اکبر من  }}
 
{{ب| کسوت عمر تو این خم فیروزه نمون |لعلی آورد به خون  }}
 
{{ب| گیتی از نیل عزا ساخت سیه معجر من |نوجوان اکبر من  }}
 
{{ب| تا ز شست ستم خصم خدنگ افکن تو |شد مشبّک تن تو }}
 
{{ب| بیخت پرویزن <ref> پرویزن: غربال.</ref> غم خاک عزا بر سر من‌|نوجوان اکبر من }} 
 
{{ب| کرد تا لطمه‌ی باد اجل ای نخل جوان |باغ عمر تو خزان  }}
 
{{ب| ریخت از شاخ طراوت همه برگ و بر من |نوجوان اکبر من  }}
 
{{ب| دولت سوگ توام ای شه اقلیم بها |خسروی کرد عطا  }}
 
{{ب| سینه طبل است و علم آه و الم لشکر من |نوجوان اکبر من }} 
 
{{ب| چرخ کز داغ غمت سوخت بر آتش چو خشم |تا به دامانت رسم }} 
 
{{ب| کاش بر باد دهد توده‌ی خاکستر من |نوجوان اکبر من  }}
 
{{ب| تا تهی جام بقایت ز مدار مه و مهر |دور مینای سپهر  }}
 
{{ب| ساخت لبریز ز خوناب جگر ساغر من|نوجوان اکبر من  }}
 
{{ب| تا مه روی تو ای بدر عرب شمس عراق |خورد آسیب محاق }} 
 
{{ب| تیره شد روز پدر گشت سیه اختر من |نوجوان اکبر من  }}
 
{{ب| بر به شاخ ارم ای باز همایون فر و فال |تا گشودی پر و بال }} 
 
{{ب| ریخت در دام حوادث همه بال و پر من |نوجوان اکبر من  }}
 
{{ب| گر برین باطله یغما کرم شبه رسول |نکشد خط قبول  }}
 
{{ب| خاک بر فرق من و کلک من و دفتر من |نوجوان اکبر من }} 
{{پایان شعر}}
==منابع==
 
دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 874-878.
 
==پی نوشت==
[[رده:ادبیات]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران متأخر]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۴:۴۰

تغییرمسیر به:

برگرفته از «https://fa.wikihussain.com/index.php?title=یغمای_جندقی‌&oldid=22793»