سلام خوانی

سلام خوانی برای رعایت ادب و احترام در پیشواز و بدرقه دسته‌های هیئت‌ها و نیز در استقبال از ماه محرم خوانده می‌شود.

سلام خوانی دسته‌های عزاداری: در شهرضا، دسته‌های سنگ‌زنی که وارد هیئت یا بیت الاحزان می‌شوند، با هم سلام و علیک می‌کنند و بعد مشغول عزاداری می‌شوند. در زیر به نمونه‌ای از سلام خوانی این شهر اشاره می‌شود:

بعد حمد خدا و سلام و علیک		گویم از جان ثنا سلام و علیک
آمدم از طریق صدق و وفا		نزد اهل عزا سلام و علیک
آمدم با دلی حزین و فکار		همچو نی در نوا سلام و علیک
تا ز سوز جگر دهم شرحی		با دمی غم فزا سلام و علیک
شرح جانسوز ز شاه کشور عشق		سبط خیر انور سلام و علیک
آنکه در کوی پاکبازان زد		عاشقان را صلا سلام و علیک
اندر آن دشت شد ز جور یزید		فتنه‌ها بس به پا سلام و علیک
چشم عباس و اکبرش را دید		چاک چاک از جفا سلام و علیک
بعد انصار شد ز خنجر شمر		سرش از تن جدا سلام و علیک
تشنه لب داد جان میان دو نهر		خفته آب بقا سلام و علیک
آشنا عالمی ز داغ حسین		شد به غم مبتلا سلام و علیک

جواب سلام

ای به حق آشنا علیک‌السلام		وی بیانت رسا علیک‌السلام
ای به حق آشنا علیک‌السلام		وی بیانت رسا علیک‌السلام
ای به دریای بیکران الم		غرق زین ماجرا علیک‌السلام
چشم من بود در رهت به در		همچو اهل عزا علیک‌السلام
آمدی آفرین به همت تو		عاشق کربلا علیک‌السلام
خاک پایت بود به دیده ما		توتیای شفا علیک‌السلام
زین رثایت زدی بسی آتش		بر دلم صاحبا علیک‌السلام
بشنو اینک ز من جوابت را		ای به غم مبتلا علیک‌السلام
آری آری روا نبود حسین		زاده مصطفی علیک‌السلام
آنکه بر قامت رسایش داشت		خلعت انما علیک‌السلام
با فریب یزید بد اختر		افتد اندر بلا علیک‌السلام
شود او را خزان به کربُ بلا		گلشن از جفا علیک‌السلام
بعد انصار خود لب عطشان		خفته آب بقا علیک‌السلام
جان سپار به زیر خنجر شمر		آه واحسرتا علیک‌السلام
رخت ماتم شد آشنا زین غم		بر تن ماسوا علیک‌السلام

گردش عزاداران حسینی در روستاهای اطراف مشهد با آداب مخصوصی همچون پیشواز رفتن، سلام دادن و بدرقه کردن علم‌ها اجرا می‌شود که به آن «علم خبری» یا «هیئت دعوتی» می‌گویند. هنگام ورود هیئت‌های عزاداری مهمان، هیئت میزبان میزبان به احترام، تا حدود دویست متری بیرون از روستا به پیشواز می‌روند و با دود کردن اسپند و ذبح قربانی، از هیئت مهمان استقبال می‌کنند. پس از آن هر کدام از هیئت‌ها، با دمی خاص در مدح امام حسین (ع) و یارانش به یکدیگر نزدیک می‌شوند، می‌ایستند و سلام می‌گویند.

سلام دادن هیئت‌ها نیز به شیوه‌های مختلفی اجرا می‌شود؛ در یک شیوه هنگامی که دو هیئت به هم نزدیک می‌شوند، ذکر سلام را به این صورت می‌خوانند:

ای شه کربلا سلام علیک		ای به غم مبتلا سلام علیک
ای سرت بی تن و تن بی‌سر		شده در کربلا سلام علیک

یک نوع سلام دیگر نیز وجود دارد که به این صورت است:

اول سلام به احمد		ز بعد پنج تن آل حق
السلام ای عندلیبان نواخوان السلام
دوم به ساقی کوثر		سلام بر همه یکسر
با سلام بی‌ریا از راه دور آمده‌ایم
سوم به فاطمه		سلام کردم و خواهم جواب با برکات
اگر که لایق بر جوابیم بار دیگر السلام
چهارم به سبزپوش پیامبر		که بر حبیب خدا ختم انبیا صلوات
سلام پنجم من بر شهید نیزه و خنجر

هیئت مقابل در جواب می‌خوانند:

السلام ای بلبلان باغ ایمان، السلام

سلام خوانی روز عاشورا: اهالی برزک، از شهرهای استان اصفهان، در روز عاشورا این‌گونه سلام خوانی می‌کنند:

سلام ما بر حسین کشته راه خدا		درود بر تربت تشنه لب کربلا
سلام بر قاسم، اکبر و هم اصغرش		به ام کلثوم و بر زینب غم پرورش
به حلمی کودکان و ساقی لشگرش		که در ره دین شده دو دستش از هم جدا
به آخرین وداع و سوز دل زینبش		به آخرین نماز و زمزمه یا ربش
به آخرین کلامی که بود ورد لبش		که گفت یا رب منم بر آنچه خواهی رضا
آنکه در راه خدا هستی خود را بداد		داد به خلق جهان درس قیام و جهاد
بهر نجات بشر جان به کف خود نهاد		بر همه مسلمین داد به خونش بها
قبله دل‌ها بود کرب و بلای حسین		می‌تپد این قلب ما فقط برای حسین
وعده‌گاه عاشقان صحن و سرای حسین		خدا خدا کی شود نصیب ما کربلا

در مشهد نیز اشعار زیر با نام سلام بر امام حسین (ع) در دهه اول محرم خوانده می‌شود:

سلام بر تو که در زیر تیغ با لب خشک		برای شیعه فرستاده‌ای پیام، حسین
سلام بر تو و آن قطره‌های خون سرت		که ریخت روی زمین در مسیر شام، حسین
سلام بر تو و آن لحظه‌ای که قاتل تو		نهاد تیغ بر آن لعل تشنه کام، حسین
سلام بر تو و آن دم که زینب می‌گفت		بیا گلوی تو بوسم به جای مام، حسین
سلام بر تو و بر اصغرت که تیر جفا		بریخت شهد شهادت را به کام، حسین
چو خم شدی پی بوسیدن رخ اکبر		دگر نبود قعود تو را قیام، حسین

منبع

اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 47-50.