عنایت الله شهیدی

دکتر عنایت الله شهیدی
زادروز	1304 ساوجبلاغ
درگذشت	18 مرداد 1382 تهران
آرامگاه	تهران
ملیت	ایرانی
نقش‌های برجسته	پژوهشگر نمونه ایران (1379)
دوره	معاصر
مذهب	تشیع
منصب	استاد دانشگاه تهران
آثار	کتاب پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی و تعدادی مقاله علمی
جایزه‌ها	پژوهشگر فرهنگی ایران

عنایت‌الله شهیدی (زاده 1304 در برغان، درگذشته 1382) استاد فلسفه دانشگاه تهران و تعزیه‌پژوه نامدار است که نخستین پژوهش علمی درباره شبیه‌خوانی در ایران را انجام داده است.

تحصیلات

• کارشناسی ارشد در رشته علوم اجتماعی
• دکتری فلسفه و کلام اسلامی

زندگینامه

دکتر عنایت‌الله شهیدی در سال 1304 در روستای بَرغان از توابع شهرستان ساوجبلاغ واقع در استان البرز در میان جذبه‌های پرشکوه شعر و شور و عشق شبیه خوانان صادق آن روستا و در خاندان علمی شهید ثالث (از فقیهان نام آشنای قرن سیزدهم هجری قمری) زاده شد. تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود گذراند و در سال 1318ش برای ادامه تحصیل به کرج و سپس تهران رفت. در سال 1324 به خدمت سربازی اعزام شد و پس از آن ادامه تحصیل داد. او موفّق به دریافت کارشناسی ارشد در رشته علوم اجتماعی و درجه دکتری در فلسفه و کلام اسلامی شد. سیّد محمّدکاظم عصار (1353) و حسین علی راشد (1359) از استادان او در زمینه معقول و منقول بودند. حدود بیست سال در دبیرستان‌ها و مدارس عالی تهران و دانشگاه تدریس کرد و چندین سال کارمند و کارشناس کتابخانه ملّی بود. همکاری با وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردم شناسی وزارت علوم و گروه تحقیق هنرهای سنّتی سازمان رادیو و تلویزیون ایران از دیگر فعالیّت‌های علمی و فرهنگی او است. از دهه چهل به جهت علاقه فراوان به تعزیه و همچنین توصیه پروفسور پیتر چلکووسکی (Peter chelkowski) ایران‌شناس و استاد فلسفه شرق و مطالعات اسلامی در دانشگاه‌های آمریکا به این وادی کشانده شد و مطالعات دامنه داری را درباره نسخه‌های تعزیه و نیز شیوه‌ها و مکاتب مختلف تعزیه خوانی آغاز کرد. مدّتی استاد فلسفه دانشگاه تهران بود اما از دهه چهل وارد پژوهش‌های تعزیه و نمایش‌های مذهبی شد.

آثار

کتاب‌ها

• پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، عنایت‌الله‌ شهیدی‌؛ با همکاری‌ و ویرایش‌ و نظارت‌ علمی‌ علی‌ بلوکباشی‌، تهران‌: دفتر پژوهشهای‌ فرهنگی‌کمیسیون‌ ملی‌ یونسکو در ایران‌، 1380.

معرفی و توصیف

• «تعزیه خوانی: حدیث قدسی مصایب در نمایشی آیینی»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 58- 21.
• «اجراکنندگان تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 384- 325.
• «اقسام تعزیه و مجالس تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 322- 259.
• «تعزیه خوانی در دوره پیش از قاجار»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 100- 61.
• «تعزیه خوانی در دوره قاجار»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 155- 103.
• «تعزیه خوانی‌های تهران»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 231- 159.
• «رخت و لباس و اسباب تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 432- 387.
• «زبان و ادبیات تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 610- 533.
• «شرح حال تعزیه خوانان و تعزیه گردانان»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 728- 683.
• «شکل‌های تعزیه خوانی و مکان‌های برگزاری آنها»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 257- 235.
• «شیوه گفتار در تعزیه خوانی»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 640- 613.
• «ضرب المثل ها، تشبیه ها، تمثیل‌ها و اصطلاح‌ها [در تعزیه]»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 679- 643.
• «منابع ادبی و نمایش تعزیه نامه ها»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 529- 497.
• «موسیقی تعزیه»، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی از آغاز تا آخر دوره قاجار در تهران، ص 494 - 435.
• «تعزیه نامه‌ها و لزوم گردآوری و تدوین و تصحیح و بازسازی آن‌ها»، فصلنامه تئاتر، شماره 16، زمستان 1370.
• «یادی از چند تعزیه گردان قدیم»، فصلنامه تئاتر، شماره 17، زمستان 1377، ص 100- 63.
• «نامه درباره تعزیه گردانی در دوره ناصرالدین شاه»، فصلنامه تئاتر، شماره 5- 4، 1368، ص 295 - 293.
• «شرح و تفسیری از یک مجلس تعزیه»، فصلنامه تئاتر، شماره 22 و 23، بهار و تابستان 1379.
• «تعزیه مدرن یا سنتی»، فصلنامه تئاتر 1378 شماره 18و19
• «تفسیری از یک ضرب المثل در تعزیه»، فصلنامه تئاتر، تابستان و پاییز 1380، شماره 27 و 28.
• «تکیه حاج میرزاآقاسی»، فصلنامه تئاتر، شماره 29- 30، زمستان 1380 و بهار 1381، ص 157- 173.
• «پژوهشی ارزنده در زمینه تعزیه‌شناسی»، نوشته محمدحسین ناصربخت، شرق، 19 مهر 1383، ص 20.
• «تعزیه‌ها و لزوم گردآوری و تدوین و تصحیح و بازسازی آن ها»، درباره تعزیه و تئاتر در ایران، ص 133- 118.
• «دگرگونی و تحول در ادبیات و موسیقی تعزیه»، تعزیه: آیین و نمایش در ایران، ص 96- 66.
• «موسیقی تعزیه»، موزه ها، شماره 34، بهار 1382، ص 16- 14.
• «نقد برخی از اسناد نوشتاری تعزیه»، فصلنامه هنر، شماره 32، زمستان 1375- بهار 1376، ص 362 - 354.

نقد و بررسی‌ها

• «جامه‌ای فاخر و زیبا بر قامتی ناساز و نازیبا (نقدی بر کتاب موسیقی تعزیه)»، فصلنامه تئاتر، شماره 6- 8، تابستان و پاییز و زمستان 1368.
• «موسیقی مذهبی ایران، موسیقی تعزیه»، فصلنامه تئاتر، شماره 8- 6، زمستان 1368، ص 218- 181.
• «خاستگاه مذهبی تعزیه»، صحنه، شماره 18، اردیبهشت 1381.

توصیف‌ها

• «پژوهشی در تعزیه خوانی»، نوشته علی آل داوود، نشر دانش، شماره 101، تابستان 1381، ص 61- 62.
• درباره «گفت و گو با زرین تاج شهیدی همسر زنده یاد عنایت الله شهیدی پژوهشگر تعزیه: پشت کوه قاف»، فرهنگ و پژوهش، شماره 117، سه شنبه 4 شهریور 1382.
• «یادمان عنایت الله شهیدی، تجلیل از دل سپرده هنر تعزیه...»، نوشته صادق همایونی، فرهنگ و پژوهش، شماره 117، سه شنبه 4 شهریور 1382.
• «دانشنامه‌ای با نازک بینی‌های کم نظیر»، نوشته مصطفی مختاباد، کتاب هفته، شماره 45، 4 اسفند 1380، ص 12- 13.

منابع

• مأخذ شناسی مناسک آیینی شیعه در ایران و جهان، پیمان اسحاقی.
• وب سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
• وب سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
• وب سایت بانک اطلاعات نشریات کشور