نذر و نیاز: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جزبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
دو واژه نذر و نیاز یکی عربی و دیگری پهلوی است که روزانه بارها بر زبان مردم جاری می شود، در حالی که بسیاری از افرادی که این واژه ها را به کار می برند، ممکن است از معنای این واژگان و التزامی که در اثر کاربرد آن ها برای گوینده آن ایجاد می کند، آگاه نباشند.  
'''نذر و نیاز،''' یکی عربی و دیگری پهلوی است که روزانه بارها بر زبان مردم جاری می‌شود، در حالی که بسیاری از افرادی که این واژه‌ها را به کار می‌برند، ممکن است از معنای این واژگان و التزامی که در اثر کاربرد آن‌ها برای گوینده آن ایجاد می‌کند، آگاه نباشند.
[[پرونده:نذر و نیاز.jpg|بندانگشتی|نذر و نیاز <ref>[http://moallaa.com/?tag=%D9%86%D8%B0%D8%B1-%D9%88-%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2 وب سایت معلی]</ref>]]
==نذر==
[[پرونده:نذر.jpg|بندانگشتی|نذر <ref>[http://shiastudies.com/fa/50603/%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%86%D8%B0%D8%B1-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86/ مجمع جهانی شیعه شناسی]</ref>]]
نذر واژه‌ای عربی است و جمع آن «نذور» و «نذورات» است. برای واژه نذر معانی بسیاری در کتاب‌های فرهنگ و لغت از جمله «فرهنگ فارسی معین» وارد شده است؛ همچون عهد، پیمان، وعده به خیر و شر، آنچه شخص بر خود واجب کند که انجام دهد یا در راه خدا بدهد به شرط چیزی یا بدون شرط. شرط آن است که نذرکننده، نذر کند طاعتی را انجام دهد که برای او مقدور باشد. همچنین، نذرکننده باید بالغ و عاقل باشد و از روی اختیار و قصد نذر کند.  


نذر واژه ای عربی است و جمع آن «نذور» و «نذورات» است. برای واژه نذر معانی بسیاری در کتاب های فرهنگ و لغت از جمله «فرهنگ فارسی معین» وارد شده است؛ همچون عهد، پیمان، وعده به خیر و شر، آنچه شخص بر خود واجب کند که انجام دهد یا در راه خدا بدهد به شرط چیزی یا بدون شرط. شرط آن است که نذرکننده، نذر کند طاعتی را انجام دهد که برای او مقدور باشد. همچنین، نذرکننده باید بالغ و عاقل باشد و از روی اختیار و قصد نذر کند.  
نذر، عملی است که فرهنگ دینی صورت‌هایی مشروع و معقول برای آن تعیین کرده است و به غیر از جنبه‌های فردی، خصلتی فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. همین جنبه‌های نذر است که آن را به الگویی فرهنگی و نهادی اجتماعی تبدیل کرده و آن را نمادی فشرده و متراکم از جهان‌بینی معتقدان و عاملان به آن ساخته است.  


نذر، عملی است که فرهنگ دینی صورت هایی مشروع و معقول برای آن تعیین کرده است و به غیر از جنبه های فردی، خصلتی فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. همین جنبه های نذر است که آن را به الگویی فرهنگی و نهادی اجتماعی تبدیل کرده و آن را نمادی فشرده و متراکم از جهان بینی معتقدان و عاملان به آن ساخته است.




نیاز، واژه ای است پهلوی با معانی حاجت، احتیاج، خضوع و تنگدستی. نذری که برای گرفتن مراد و حاجت خود به نام نبی و ولی داده شود و آن بیشتر به شکل خوراک است.


با توجه به آنچه بیان شد می توان نذر و نیازها را به دو دسته عمده تقسیم کرد:
==نیاز==
[[پرونده:نیاز.jpg|بندانگشتی|نیاز]]
نیاز، واژه‌ای است پهلوی با معانی حاجت، احتیاج، خضوع و تنگدستی. نذری که برای گرفتن مراد و حاجت خود به نام نبی و ولی داده شود و آن بیشتر به شکل خوراک است.


الف) نذرهایی که با انجام کاری یا برپایی مراسمی همراه اند.
با توجه به آنچه بیان شد می‌توان نذر و نیازها را به دو دسته عمده تقسیم کرد:


ب) نذرهایی که برای قبول آن ها خوراکی تدارک دیده می شود.  
الف) نذرهایی که با انجام کاری یا برپایی مراسمی همراه‌اند.  


تنوع نذرها و نیازها از یک سو بیان کننده عقیده و باور نذرکنندگان است و از سوی دیگر، نشانه ای از تنوع فرهنگ اقلیمی و مردمی هر ناحیه از ایران به شمار می آید.
ب) نذرهایی که برای قبول آن‌ها خوراکی تدارک دیده می‌شود.  


نذر، در گذشته و امروز، دارای منطق و روال خاصی بوده که در طول سالیان تغییراتی در نحوه ادا کردن آن ایجاد شده است. در گذشته افرادی که نذوراتی داشتند، وجوه تععین شده برای ادای نذر خود را به حسینیه یا تکیه تحویل می دادند و از محل آن وجوهات، مخارج پذیرایی از عزاداران تأمین می شد. در شرایطی که وجوه جمع آوری شده در طول سال کفاف این امر را نمی داد، متولیان حسیینیه در روزهای نزدیک به ماه محرم با مراجعه به برخی خیران محل می کوشیدند تا کم و کسری مخارج را تأمین کنند. اما با گسترش یافتن محله و بزرگ تر شدن شهرها، در عمل چنین امری دشوار و حتی در مواردی غیرممکن شد و ایرانیان که پیوسته اصرار داشتند تا مراسم عزاداری حسین را تا حد امکان باشکوه برگزار کنن، تدابیر دیگری اندیشیدند که یکی از آن ها تمرکز دادن نذورات در ماه محرم بود.  
تنوع نذرها و نیازها از یک‌سو بیان‌کننده عقیده و باور نذرکنندگان است و از سوی دیگر، نشانه‌ای از تنوع فرهنگ اقلیمی و مردمی هر ناحیه از ایران به شمار می‌آید.


بدیهی است ادای نذر در ماه محرم شرایط ویژه ای ندارد و نوع خاصی از غذا برای اطعام عزاداران توصیه نشده است. به همین دلیل نذورات می تواند شامل غذا، حلوا، شله زرد، آش، نان، پنیر، آب و ... باشد.


همچنین، مقدار و میزان نذر هم شرط نشده است، به این معنا که یک فرد ملزم نیست تمام مخارج اطعام عزاداران یک حسینیه یا تکیه را تأمین کند و می تواند عهده دار تنها یک یا دو قلم کالای مورد نیاز باشد.


در ادامه به برخی از نذرهای ماه محرم اشاره می شود.


نذر پیشواز


یکی از نذرهای پیشواز ماه محرم، غبار روبی تکایا، حسینیه ها و مساجد است. در این نوع از نذر، برخی از مردم، به ویژه زنان و دختران در شهرها و روستاها، نذر می کنند در صورت برآورده شدن حاجتشان، در مراسم نظافت و غبارروبی مسجد، حسینیه و تکیه محلشان شرکت کنند. شستشوی وسایل پذیرایی، تکاندن فرش ها، سیاهپوش کردن حسینیه ها از جمله نذرهایی است که مردم عقیده دارند با شرکت در ان ها حاجاتشان برآورده و از گناهانشان کاسته خواهد شد.


نذر علم


بسیاری از نذرداران و حاجتمندان نذر می کردند از زیر علم امام حسین (ع) رد شوند یا علم را بر دوش خود حمل کنند یا نذری به پای علم بریزند یا به علمدار بدهند. حتی در برخی مناطق از جمله بافت کرمان، برخی از حاجتمندان در روز عاشورا پارچه یا فرشی را در مسیر هیئت عزاداران پهن می کردند تا وقتی علم گردان از روی پارچه گذشت، آن را به نیت تبرک با خود به خانه ببرند. <ref>وکیلیان، سید احمد، شیراز، فارس، بی تا. </ref> برگرفتن سیب یا انار که به تیغه علم زده شده، آب و جارو کردن و اسپند کردن جلوی علم، از دیگر جلوه های حاجت خواهی است.


نذر قارقارا
==نذر در گذشته و امروز==
[[پرونده:نذری در ماه محرم.jpg|بندانگشتی|نذری در ماه محرم <ref>[https://www.isna.ir/news/96070503565/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D8%B0%D8%B1%DB%8C-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D9%87%DB%8C%D9%85 خبرگزاری ایسنا]</ref>]]
نذر، در گذشته و امروز، دارای منطق و روال خاصی بوده که در طول سالیان تغییراتی در نحوه ادا کردن آن ایجاد شده است. در گذشته افرادی که نذوراتی داشتند، وجوه تعیین شده برای ادای نذر خود را به حسینیه یا تکیه تحویل می‌دادند و از محل آن وجوهات، مخارج پذیرایی از عزاداران تأمین می‌شد. در شرایطی که وجوه جمع‌آوری شده در طول سال کفاف این امر را نمی‌داد، متولیان حسینیه در روزهای نزدیک به ماه محرم با مراجعه به برخی خیّران محل می‌کوشیدند تا کم و کسری مخارج را تأمین کنند. اما با گسترش یافتن محله و بزرگ‌تر شدن شهرها، در عمل چنین امری دشوار و حتی در مواردی غیرممکن شد و ایرانیان که پیوسته اصرار داشتند تا مراسم عزاداری حسین را تا حد امکان باشکوه برگزار کنند‌، تدابیر دیگری اندیشیدند که یکی از آن‌ها تمرکز دادن نذورات در ماه محرم بود.


این نوع نذر، حاجت خواهی باغداران است و در آن یک یا چند درخت برای عزاداری امام حسین (ع) اختصاص می یابد. در باور مردم این نذر، موجب پر برکت شدن و ایمن بودن باغ از آفات می گردد. <ref>خالقی، ناصر، خمس، خاخال، اردبیل، 1376.</ref>
بدیهی است ادای نذر در ماه محرم شرایط ویژه‌ای ندارد و نوع خاصی از غذا برای اطعام عزاداران توصیه نشده است. به همین دلیل نذورات می‌تواند شامل غذا، حلوا، شله زرد، آش، نان، پنیر، آب و ... باشد.


نذر نخل
همچنین، مقدار و میزان نذر هم شرط نشده است، به این معنا که یک فرد ملزم نیست تمام مخارج اطعام عزاداران یک حسینیه یا تکیه را تأمین کند و می‌تواند عهده‌دار تنها یک یا دو قلم کالای مورد نیاز باشد.
==برخی از نذرهای ماه محرم==
در ادامه به برخی از نذرهای ماه محرم اشاره می‌شود:
===نذر پیشواز===
یکی از نذرهای پیشواز ماه محرم، غبارروبی تکایا، حسینیه‌ها و مساجد است. در این نوع از نذر، برخی از مردم، به ویژه زنان و دختران در شهرها و روستاها، نذر می‌کنند در صورت برآورده شدن حاجتشان، در مراسم نظافت و غبارروبی مسجد، حسینیه و تکیه محلشان شرکت کنند. شستشوی وسایل پذیرایی، تکاندن فرش‌ها، سیاهپوش کردن حسینیه‌ها از جمله نذرهایی است که مردم عقیده دارند با شرکت در آن‌ها حاجاتشان برآورده و از گناهانشان کاسته خواهد شد.
===نذر علم===
[[پرونده:نذر علم.jpg|بندانگشتی|نذر علم <ref>[http://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i12715 وب سایت پارس]</ref>]]
بسیاری از نذرداران و حاجتمندان نذر می‌کردند از زیر علم امام حسین (ع) رد شوند یا علم را بر دوش خود حمل کنند یا نذری به پای علم بریزند یا به علمدار بدهند. حتی در برخی مناطق از جمله بافت کرمان، برخی از حاجتمندان در روز عاشورا پارچه یا فرشی را در مسیر هیئت عزاداران پهن می‌کردند تا وقتی علم گردان از روی پارچه گذشت، آن را به نیت تبرک با خود به خانه ببرند. <ref>وکیلیان، سید احمد، شیراز، فارس، بی‌تا. </ref> برگرفتن سیب یا انار که به تیغه علم زده شده، آب و جارو کردن و اسپند دود کردن جلوی علم، از دیگر جلوه‌های حاجت‌خواهی است.
===نذر قارقارا===
این نوع نذر، حاجت‌خواهی باغداران است و در آن یک یا چند درخت برای عزاداری امام حسین (ع) اختصاص می‌یابد. در باور مردم این نذر، موجب پر برکت شدن و ایمن بودن باغ از آفات می‌گردد. <ref>خالقی، ناصر، خمس، خلخال، اردبیل، 1376.</ref>
===نذر نخل===
[[پرونده:نذری نخل.jpg|بندانگشتی|نذری نخل <ref>[http://parstoday.com/dari/radio/uncategorised-i12715 وب سایت پارس]</ref>]]
بسیاری از حاجتمندان نذر می‌کردند که در تهیه و ساخت نخل هیئت‌های عزاداری شرکت کنند. این افراد با توجه به توان خود، در بخش‌های مختلف تهیه نخل شرکت می‌جستند. برخی از باغداران یا چوب‌فروشان، نذر می‌کردند بدون دریافت وجهی، چوب و الوار لازم را برای نخل در اختیار حسینیه یا تکیه قرار دهند. نجاران هم برای ساختن «نخل» پیش‌قدم می‌شدند. زنان حاجتمند نیز با هدیه پارچه‌های زربافت و ابریشمی به نذر و نیازهای خود جامه عمل می‌پوشاندند. در یزد و روستاهای آن این اعتماد چنان ریشه در فرهنگ مردم داشت که زرتشتیان روستای «دهشیر» یزد نیز با دادن پول یا وسایل مورد نیاز نخل، در این کار خیر سهیم می‌شدند. <ref>وکیلیان، سید احمد، شیراز، فارس، بی‌تا. </ref>


بسیاری از حاجتمندان نذر می کردند که در تهیه و ساخت نخل هیئت های عزاداری شرکت کنند. این افراد با توجه به توان خود، در بخش های مختلف تهیه نخل شرکت می جستند. برخی از باغداران یا چوب فروشان، نذر می کردند بدون دریافت وجهی، چوب و الوار لازم را برای نخل در اختیار حسینیه یا تکیه قرار دهند. نجاران هم برای ساختن «نخل»پیش قدم می شدند. زنان حاجتمند نیز با هدیه پارچه های زربافت و ابریشمی به نذر و نیازهای خود جامه عمل می پوشاندند. در یزد و روستاهای آن این اعتماد چنان ریشه در فرهنگ مردم داشت که زرتشتیان روستای «دهشیر» یزد نیز با دادن پول یا وسایل مورد نیاز نخل، در این کار خیر سهیم می شدند. <ref>وکیلیان، سید احمد، شیراز، فارس، بی تا. </ref>  
همچنین در بسیاری از شهرها و روستاها، از جمله روستاهای تیره و دستگرد قم، در روز آذین‌بندی نخل، برخی از مردم برای برآورده شدن حاجتشان در خانه‌های خود آش رشته می‌پختند و دیگ آش را با تعدادی کاسه و بشقاب به تکیه می‌آوردند و تحویل «بابا» و متصدی نخل می‌دادند تا بین مردم و عزاداران تقسیم کند. به این آش، «آش پای نخل» می‌گفتند. در شهرهای کویری و مرکزی، برخی از جوانان نذر می‌کردند روز عاشورا نخل یا مفه یا علم هیئت را روی دوش حمل کنند. در سنگسر سمنان، حاجتمندان در ایام محرم به ویژه شب و روز عاشورا برای لحظه‌ای مفه هیئت را بر دوش می‌گرفتند. عده‌ای از نذرداران هم جلوی مفه، گوسفند یا خروس و مرغ قربانی می‌کردند و گوشت آن را به فقرا و نیازمندان می‌دادند. <ref>همان. </ref>
===نذر حنا و شمع===
[[پرونده:نذر حنا و شمع.jpg|بندانگشتی|نذر حنا و شمع]]
در چشمه گرمی و ایذه، شب نهم محرم را شب عروسی حضرت قاسم (ع) می‌دانند. در این شب آنان که حاجتی داشتند، شمع و [[حنا]] نذر می‌کردند تا حاجتشان برآورده شود؛ به این ترتیب که بعد از اتمام روضه‌خوانی، در حالی که هنوز صلوات ختم روضه فرستاده نشده بود، چند نفر سینی بزرگی را که چند کاسه حنای خیس کرده، تعدادی شمع افروخته و پارچه سبزی درون آن قرار داشت، به میان مجلس می‌آوردند.
===نذر اطعام===
[[پرونده:نذر اطعام.jpg|بندانگشتی|نذر اطعام <ref>[https://tabnakeghtesadi.ir/fa/news/77855/%D8%AA%D9%88%D8%B5%D9%8A%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%8A-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%8A-%D8%AA%D9%88%D8%B2%D9%8A%D8%B9-%D9%86%D8%B0%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA وب سایت تابناک]</ref>]]
این نوع نذر، یکی از متنوع‌ترین و گسترده‌ترین انواع نذر در سوگواری ماه محرم به شمار می‌رود که در ادامه به  تعدادی از آن‌ها در مناطق مختلف کشور اشاره می‌شود: نذر «نان عباسعلی» در شب تاسوعا در مناطق مختلف استان اصفهان از جمله آران و بیدگل و سینقال اردهال اصفهان. <ref>امینیان، بی‌نام، سینقال، اردهال، اصفهان، 1371.</ref> نذر «نان و ماست» به عنوان صبحانه از جانب مادران ورامینی که طفل مریض دارند. نذر «شربت» در پای علم از جانب زنان حاجتمند در اکثر نقاط ایران، نذر «آش هریسه» در همدان در شب هفتم محرم موسوم به «قتل کوچک» <ref>دلفانی، قنبرعلی، ملایر، همدان، 1351.</ref> نذر «آش حسین» در میبد یزد در روز عاشورا <ref>ضیایی، بی‌نام، میبد، یزد، 1351.</ref> نذر «آش عاشورا» یا نذر «آش امام حسین» در تهران، نذر «آش قنبید و آش بلغور» در دستجرد قم در روز عاشورا <ref>جعفرزاده، مصطفی، دستجرد، قم، 1354.</ref> نذر حلیم در اغلب نقاط کشور از جمله در چنگیز قلعه بیجار <ref>قره داغی، ایرج، چنگیز قلعه بیجار، کردستان، 1380.</ref> و رفسنجان <ref>کارانی نوق، محمود، علی‌آباد علیاء، نوق، رفسنجان، کرمان، 1346.</ref> نذر «چای دارچین و گندم برشته» در بندر ماهشهر در شب عاشورا <ref>فیصلی، عبدالرحیم، چم کنار، هندیجان، ماهشهر، خوزستان، 1348.</ref> نذر «نان و کباب» <ref>امانی، غلام، بهبهان، خوزستان، 1351.</ref> نذر «حلوای قاب» در بهبهان <ref>صداقت نژاد، علیرضا، بهبهان، خوزستان، 1347.</ref>، نذر «گرده عباسی» در شب شهادت حضرت عباس (ع) در بروجرد <ref>امینی، ثریا، بروجرد، لرستان، 1348.</ref> نذر «حلوا در مراسم قنبرعلی» در روزهای هفتم و هشتم محرم در شوشتر <ref>رکنی، محمد جواد، شوشتر، خوزستان، 1348.</ref> نذر «آش هویج» در شبستر در روز عاشورا <ref>مافی، توران، به روایت از فاطمه مافی و صفیه جلیلوند، قزوین، 1346، 1348 و 1351.</ref> نذر «مال امام» در تالش محله، نذر «لوبیا پلو و باقله پلو» در کازرون در شب عاشورا توسط زنان <ref>مظلوم زاده، محمد مهدی، کازرون، فارس، 1347، 1348، 1350 و 1352.</ref> نذر «آبگوشت» با محتویات بسیار کم در گنبد کاووس در شب‌های دهه محرم <ref>حافظی، پرویز، قره چپق، گنبد کاووس، گلستان، 1347.</ref> و نذر «لال پلو» در روز سوم امام در روستای گل سفید لنگرود در طی مراسم قاشق زنی <ref>جهانسیر، مجید، ده گل سفید، لنگرود، گیلان، 1353.</ref>.
==منبع==


همچنین در بسیاری از شهرها و روستاها، از جمله روستاهای تیره و دستگرد قم، در روز آذین بندی نخل، برخی از مردم برای برآورده شدن حاجتشان در خانه های خود آش رشته می پختند و دیگ آش را با تعدادی کاسه و بشقاب به تکیه می آوردند و تحویل «بابا» و متصدی نخل می دادند تا بین مردم و عزاداران تقسیم کند. به این آش، «آش پای نخل» می گفتند. در شهرهای کویری و مرکزی، برخی از جوانان نذر می کردند روز عاشورا نخل یا مفه یا علم هیئت را روی دوش حمل کنند. در سنگسر سمنان، حاجتمندان در ایام محرم به ویژه شب و روز عاشورا برای لحظه ای مفه هیئت را بر دوش می گرفتند. عده ای از نذرداران هم جلوی مفه، گوسفند یا خروس و مرغ قربانی می کردند و گوشت آن را به فقرا و نیازمندان می دادند. <ref>همان. </ref>
*[[محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران|اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 92-97.]]


نذر حنا و شمع
در چشمه گرمی و ایذه، شب نهم محرم را شب عروسی حضرت قاسم (ع) می دانند. در این شب آنان که حاجتی داشتند، شمع و حنا نذر می کردند تا حاجتشان برآورده شود؛ به این ترتیب که بعد از اتمام روضه خوانی، در حالی که هنوز صلوات ختم روضه فرستاده نشده بود، چند نفر سینی بزرگی را که چند کاسه حنای خیس کرده، تعدادی شمع افروخته و پارچه سبزی درون آن قرار داشت، به میان مجلس می آوردند.
نذر اطعام
این نوع نذر، یکی از متنوع ترین و گسترده ترین انواع نذر در سوگواری ماه محرم به شمار می رود که در ادامه به  تعدادی از آن ها در مناطق مختلف کشور اشاره می شود: نذر «نان عباسعلی» در شب تاسوعا در مناطق مختلف استان اصفهان از جمله آران و بیدگل و سینقال اردهال اصفهان. <ref>امینیان، بی نام، سینقال، اردهال، اصفهان، 1371.</ref> نذر «نان و ماست» به عنوان صبحانه از جانب مادران ورامینی که طفل مریض دارند. نذر «شربت» در پای علم از جانب زنان حاجتمند در اکثر نقاط ایران، نذر «آش هریسه» در همدان در شب هفتم محرم موسوم به «قتل کوچک» <ref>دلفانی، قنبرعلی، ملایر، همدان، 1351.</ref> نذر «آش حسین» در میبد یزد در روز عاشورا <ref>ضیایی، بی نام، میبد، یزد، 1351.</ref> نذر «آش عاشورا» یا نذر «آش امام حسین » در تهران، نذر «آش قنبید و آش بلغور» در دستجرد قم در روز عاشورا <ref>جعفرزاده، مصطفی، دستجرد، قم، 1354.</ref> نذر حلیم در اغلب نقاط کشور از جمله در چنگیز قلعه بیجار <ref>قره داغی، ایرج، چنگیز قلعه بیجار، کردستان، 1380.</ref> و رفسنجان <ref>کارانی نوق، محمود، علی آباد علیاء، نوق، رفسنجان، کرمان، 1346.</ref> نذر «چای دارچین و گندم برشته» در بندر ماهشهر در شب عاشورا <ref>فیصلی، عبدالرحیم، چم کنار، هندیجان، ماهشهر، خوزستان، 1348.</ref> نذر «نان و کباب» <ref>امانی، غلام، بهبهان، خوزستان، 1351.</ref> نذر «حلوای قاب» در بهبهان <ref>صداقت نژاد، علیرضا، بهبهان، خوزستان، 1347.</ref>، نذر «گرده عباسی» در شب شهادت حضرت عباس (ع) در بروجرد <ref>امینی، ثریا، بروجرد، لرستان، 1348.</ref> نذر «حلوا در مراسم قنبرعلی» در روزهای هفتم و هشتم محرم در شوشتر <ref>رکنی، محمد جواد، شوشتر، خوزستان، 1348.</ref> نذر «آش هویج» در شبستر در روز عاشورا <ref>مافی، توران، به روایت از فاطمه مافی و صفیه جلیلوند، قزوین، 1346، 1348 و 1351.</ref> نذر «مال امام» در تالش محله، نذر «لوبیا پلو و باقله پلو» در کازرون در شب عاشورا توسط زنان <ref>مظلوم زاده، محمد مهدی، کازرون، فارس، 1347، 1348، 1350 و 1352.</ref> نذر «آبگوشت» با محتویات بسیار کم در گنبد کاووس در شب های دهه محرم <ref>حافظی، پرویز، قره چپق، گنبد کاووس، گلستان، 1347.</ref> و نذر «لال پلو» در روز سوم امام در روستای گل سفید لنگرود در طی مراسم قاشق زنی. <ref>جهانسیر، مجید، ده گل سفید، لنگرود، گیلان، 1353.</ref>
==منبع==
اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 92-97.
==پی نوشت==
==پی نوشت==
[[رده:آیین‌ها]]
[[رده:آیین‌ها در ماه محرم]]
[[رده:سوگواری]]
[[رده:سوگواری در ماه محرم]]
[[رده:مراسم‌ها]]
[[رده:مراسم‌ها در ماه محرم]]
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ مارس ۲۰۲۱، ساعت ۱۷:۱۴

نذر و نیاز، یکی عربی و دیگری پهلوی است که روزانه بارها بر زبان مردم جاری می‌شود، در حالی که بسیاری از افرادی که این واژه‌ها را به کار می‌برند، ممکن است از معنای این واژگان و التزامی که در اثر کاربرد آن‌ها برای گوینده آن ایجاد می‌کند، آگاه نباشند.

نذر و نیاز [۱]

نذر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نذر [۲]

نذر واژه‌ای عربی است و جمع آن «نذور» و «نذورات» است. برای واژه نذر معانی بسیاری در کتاب‌های فرهنگ و لغت از جمله «فرهنگ فارسی معین» وارد شده است؛ همچون عهد، پیمان، وعده به خیر و شر، آنچه شخص بر خود واجب کند که انجام دهد یا در راه خدا بدهد به شرط چیزی یا بدون شرط. شرط آن است که نذرکننده، نذر کند طاعتی را انجام دهد که برای او مقدور باشد. همچنین، نذرکننده باید بالغ و عاقل باشد و از روی اختیار و قصد نذر کند.

نذر، عملی است که فرهنگ دینی صورت‌هایی مشروع و معقول برای آن تعیین کرده است و به غیر از جنبه‌های فردی، خصلتی فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. همین جنبه‌های نذر است که آن را به الگویی فرهنگی و نهادی اجتماعی تبدیل کرده و آن را نمادی فشرده و متراکم از جهان‌بینی معتقدان و عاملان به آن ساخته است.



نیاز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نیاز

نیاز، واژه‌ای است پهلوی با معانی حاجت، احتیاج، خضوع و تنگدستی. نذری که برای گرفتن مراد و حاجت خود به نام نبی و ولی داده شود و آن بیشتر به شکل خوراک است.

با توجه به آنچه بیان شد می‌توان نذر و نیازها را به دو دسته عمده تقسیم کرد:

الف) نذرهایی که با انجام کاری یا برپایی مراسمی همراه‌اند.

ب) نذرهایی که برای قبول آن‌ها خوراکی تدارک دیده می‌شود.

تنوع نذرها و نیازها از یک‌سو بیان‌کننده عقیده و باور نذرکنندگان است و از سوی دیگر، نشانه‌ای از تنوع فرهنگ اقلیمی و مردمی هر ناحیه از ایران به شمار می‌آید.





نذر در گذشته و امروز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نذری در ماه محرم [۳]

نذر، در گذشته و امروز، دارای منطق و روال خاصی بوده که در طول سالیان تغییراتی در نحوه ادا کردن آن ایجاد شده است. در گذشته افرادی که نذوراتی داشتند، وجوه تعیین شده برای ادای نذر خود را به حسینیه یا تکیه تحویل می‌دادند و از محل آن وجوهات، مخارج پذیرایی از عزاداران تأمین می‌شد. در شرایطی که وجوه جمع‌آوری شده در طول سال کفاف این امر را نمی‌داد، متولیان حسینیه در روزهای نزدیک به ماه محرم با مراجعه به برخی خیّران محل می‌کوشیدند تا کم و کسری مخارج را تأمین کنند. اما با گسترش یافتن محله و بزرگ‌تر شدن شهرها، در عمل چنین امری دشوار و حتی در مواردی غیرممکن شد و ایرانیان که پیوسته اصرار داشتند تا مراسم عزاداری حسین را تا حد امکان باشکوه برگزار کنند‌، تدابیر دیگری اندیشیدند که یکی از آن‌ها تمرکز دادن نذورات در ماه محرم بود.

بدیهی است ادای نذر در ماه محرم شرایط ویژه‌ای ندارد و نوع خاصی از غذا برای اطعام عزاداران توصیه نشده است. به همین دلیل نذورات می‌تواند شامل غذا، حلوا، شله زرد، آش، نان، پنیر، آب و ... باشد.

همچنین، مقدار و میزان نذر هم شرط نشده است، به این معنا که یک فرد ملزم نیست تمام مخارج اطعام عزاداران یک حسینیه یا تکیه را تأمین کند و می‌تواند عهده‌دار تنها یک یا دو قلم کالای مورد نیاز باشد.

برخی از نذرهای ماه محرم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ادامه به برخی از نذرهای ماه محرم اشاره می‌شود:

نذر پیشواز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

یکی از نذرهای پیشواز ماه محرم، غبارروبی تکایا، حسینیه‌ها و مساجد است. در این نوع از نذر، برخی از مردم، به ویژه زنان و دختران در شهرها و روستاها، نذر می‌کنند در صورت برآورده شدن حاجتشان، در مراسم نظافت و غبارروبی مسجد، حسینیه و تکیه محلشان شرکت کنند. شستشوی وسایل پذیرایی، تکاندن فرش‌ها، سیاهپوش کردن حسینیه‌ها از جمله نذرهایی است که مردم عقیده دارند با شرکت در آن‌ها حاجاتشان برآورده و از گناهانشان کاسته خواهد شد.

نذر علم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نذر علم [۴]

بسیاری از نذرداران و حاجتمندان نذر می‌کردند از زیر علم امام حسین (ع) رد شوند یا علم را بر دوش خود حمل کنند یا نذری به پای علم بریزند یا به علمدار بدهند. حتی در برخی مناطق از جمله بافت کرمان، برخی از حاجتمندان در روز عاشورا پارچه یا فرشی را در مسیر هیئت عزاداران پهن می‌کردند تا وقتی علم گردان از روی پارچه گذشت، آن را به نیت تبرک با خود به خانه ببرند. [۵] برگرفتن سیب یا انار که به تیغه علم زده شده، آب و جارو کردن و اسپند دود کردن جلوی علم، از دیگر جلوه‌های حاجت‌خواهی است.

نذر قارقارا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این نوع نذر، حاجت‌خواهی باغداران است و در آن یک یا چند درخت برای عزاداری امام حسین (ع) اختصاص می‌یابد. در باور مردم این نذر، موجب پر برکت شدن و ایمن بودن باغ از آفات می‌گردد. [۶]

نذر نخل[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نذری نخل [۷]

بسیاری از حاجتمندان نذر می‌کردند که در تهیه و ساخت نخل هیئت‌های عزاداری شرکت کنند. این افراد با توجه به توان خود، در بخش‌های مختلف تهیه نخل شرکت می‌جستند. برخی از باغداران یا چوب‌فروشان، نذر می‌کردند بدون دریافت وجهی، چوب و الوار لازم را برای نخل در اختیار حسینیه یا تکیه قرار دهند. نجاران هم برای ساختن «نخل» پیش‌قدم می‌شدند. زنان حاجتمند نیز با هدیه پارچه‌های زربافت و ابریشمی به نذر و نیازهای خود جامه عمل می‌پوشاندند. در یزد و روستاهای آن این اعتماد چنان ریشه در فرهنگ مردم داشت که زرتشتیان روستای «دهشیر» یزد نیز با دادن پول یا وسایل مورد نیاز نخل، در این کار خیر سهیم می‌شدند. [۸]

همچنین در بسیاری از شهرها و روستاها، از جمله روستاهای تیره و دستگرد قم، در روز آذین‌بندی نخل، برخی از مردم برای برآورده شدن حاجتشان در خانه‌های خود آش رشته می‌پختند و دیگ آش را با تعدادی کاسه و بشقاب به تکیه می‌آوردند و تحویل «بابا» و متصدی نخل می‌دادند تا بین مردم و عزاداران تقسیم کند. به این آش، «آش پای نخل» می‌گفتند. در شهرهای کویری و مرکزی، برخی از جوانان نذر می‌کردند روز عاشورا نخل یا مفه یا علم هیئت را روی دوش حمل کنند. در سنگسر سمنان، حاجتمندان در ایام محرم به ویژه شب و روز عاشورا برای لحظه‌ای مفه هیئت را بر دوش می‌گرفتند. عده‌ای از نذرداران هم جلوی مفه، گوسفند یا خروس و مرغ قربانی می‌کردند و گوشت آن را به فقرا و نیازمندان می‌دادند. [۹]

نذر حنا و شمع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نذر حنا و شمع

در چشمه گرمی و ایذه، شب نهم محرم را شب عروسی حضرت قاسم (ع) می‌دانند. در این شب آنان که حاجتی داشتند، شمع و حنا نذر می‌کردند تا حاجتشان برآورده شود؛ به این ترتیب که بعد از اتمام روضه‌خوانی، در حالی که هنوز صلوات ختم روضه فرستاده نشده بود، چند نفر سینی بزرگی را که چند کاسه حنای خیس کرده، تعدادی شمع افروخته و پارچه سبزی درون آن قرار داشت، به میان مجلس می‌آوردند.

نذر اطعام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نذر اطعام [۱۰]

این نوع نذر، یکی از متنوع‌ترین و گسترده‌ترین انواع نذر در سوگواری ماه محرم به شمار می‌رود که در ادامه به تعدادی از آن‌ها در مناطق مختلف کشور اشاره می‌شود: نذر «نان عباسعلی» در شب تاسوعا در مناطق مختلف استان اصفهان از جمله آران و بیدگل و سینقال اردهال اصفهان. [۱۱] نذر «نان و ماست» به عنوان صبحانه از جانب مادران ورامینی که طفل مریض دارند. نذر «شربت» در پای علم از جانب زنان حاجتمند در اکثر نقاط ایران، نذر «آش هریسه» در همدان در شب هفتم محرم موسوم به «قتل کوچک» [۱۲] نذر «آش حسین» در میبد یزد در روز عاشورا [۱۳] نذر «آش عاشورا» یا نذر «آش امام حسین» در تهران، نذر «آش قنبید و آش بلغور» در دستجرد قم در روز عاشورا [۱۴] نذر حلیم در اغلب نقاط کشور از جمله در چنگیز قلعه بیجار [۱۵] و رفسنجان [۱۶] نذر «چای دارچین و گندم برشته» در بندر ماهشهر در شب عاشورا [۱۷] نذر «نان و کباب» [۱۸] نذر «حلوای قاب» در بهبهان [۱۹]، نذر «گرده عباسی» در شب شهادت حضرت عباس (ع) در بروجرد [۲۰] نذر «حلوا در مراسم قنبرعلی» در روزهای هفتم و هشتم محرم در شوشتر [۲۱] نذر «آش هویج» در شبستر در روز عاشورا [۲۲] نذر «مال امام» در تالش محله، نذر «لوبیا پلو و باقله پلو» در کازرون در شب عاشورا توسط زنان [۲۳] نذر «آبگوشت» با محتویات بسیار کم در گنبد کاووس در شب‌های دهه محرم [۲۴] و نذر «لال پلو» در روز سوم امام در روستای گل سفید لنگرود در طی مراسم قاشق زنی [۲۵].

منبع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پی نوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ وب سایت معلی
  2. ↑ مجمع جهانی شیعه شناسی
  3. ↑ خبرگزاری ایسنا
  4. ↑ وب سایت پارس
  5. ↑ وکیلیان، سید احمد، شیراز، فارس، بی‌تا.
  6. ↑ خالقی، ناصر، خمس، خلخال، اردبیل، 1376.
  7. ↑ وب سایت پارس
  8. ↑ وکیلیان، سید احمد، شیراز، فارس، بی‌تا.
  9. ↑ همان.
  10. ↑ وب سایت تابناک
  11. ↑ امینیان، بی‌نام، سینقال، اردهال، اصفهان، 1371.
  12. ↑ دلفانی، قنبرعلی، ملایر، همدان، 1351.
  13. ↑ ضیایی، بی‌نام، میبد، یزد، 1351.
  14. ↑ جعفرزاده، مصطفی، دستجرد، قم، 1354.
  15. ↑ قره داغی، ایرج، چنگیز قلعه بیجار، کردستان، 1380.
  16. ↑ کارانی نوق، محمود، علی‌آباد علیاء، نوق، رفسنجان، کرمان، 1346.
  17. ↑ فیصلی، عبدالرحیم، چم کنار، هندیجان، ماهشهر، خوزستان، 1348.
  18. ↑ امانی، غلام، بهبهان، خوزستان، 1351.
  19. ↑ صداقت نژاد، علیرضا، بهبهان، خوزستان، 1347.
  20. ↑ امینی، ثریا، بروجرد، لرستان، 1348.
  21. ↑ رکنی، محمد جواد، شوشتر، خوزستان، 1348.
  22. ↑ مافی، توران، به روایت از فاطمه مافی و صفیه جلیلوند، قزوین، 1346، 1348 و 1351.
  23. ↑ مظلوم زاده، محمد مهدی، کازرون، فارس، 1347، 1348، 1350 و 1352.
  24. ↑ حافظی، پرویز، قره چپق، گنبد کاووس، گلستان، 1347.
  25. ↑ جهانسیر، مجید، ده گل سفید، لنگرود، گیلان، 1353.
برگرفته از «https://fa.wikihussain.com/index.php?title=نذر_و_نیاز&oldid=30267»