مرتضی طایی شمیرانی‌

مرتضی طایی شمیرانی (1298 ه.ش- 1376 ه. ش) یکی از شاعران معاصر ایرانی است

مرتضی طایی شمیرانی
زادروز	1298 ه. ش کاشانک نیاوران
مرگ	1376 ه.ش
سبک نوشتاری	غزل، قصیده، مسمطات، مثنوی و رباعی
کتاب‌ها	«کلیات غزلیات»، «کلیات قصاید» و «خاطرات یک شب»

زندگینامه

مرتضى طایی شمیرانی، فرزند حاجی علی‌اکبر در ۱۲۹۸ شمسی، در کاشانک متولد شد. مادرش ام‌البنین، در جوانی، هنگامی که مرتضى دوساله بود، درگذشت. (رجوی، ۲ / ۶؛ سادات، ۱ / ۱۲). مرتضى تحصیلات خود را فراتر از دورۀ ابتدایی ادامه نداد و در نوجوانی به نجاری روی آورد و هم‌زمان به خواندن اشعار حافظ، سعدی و صائب همت گمارد. او به‌تدریج با شرکت در محافل مختلف ادبی که در تهران تشکیل می‌شد، با فنون شعری آشنا شد. از جملۀ این محافل انجمن صائب و انجمن ادبی آذرآبادگان بود که اولی به ریاست محمد دیهیم، دو هفته یک بار، چهارشنبه‌ها در منزل یکی از اعضا تشکیل می‌شد. از اعضای این انجمن می‌توان به علی صارمی، ابوالقاسم حالت، شهریار بهاری، داریوش صبور و سید حسن سادات ناصری اشاره کرد (همو، ۱ / ۱۱-۱۴؛ رجوی، ۲ / ۷، ۹).

نخستین دفتر شعر او در 40 سالگی یعنی 1338 شمسی به چاپ رسید. وی از شاعران آزاده‌ای بود که جز مدح و تبعیت پبامبر اعظم و اهل بیت هرگز سخن را برای رفع حوایج مادی و دنیوی به کار نداشت.

طایی سرانجام در پنجم اردیبهشت سال 1376 شمسی دیده از جهان فروبست و در امامزاده عبدالله شهر ری به خاک سپرده شد. شعر روی سنگ مزار آن مرحوم با این بیت آغاز میشود: آنکه خفته در این سرای ظلمانیست مرتضای طایی شمیرانیست.

آثار

در طول 40 سال فعالیت ادبی رسمی پنج دفتر شعر که هر کدام بیش از 500 صفحه است را به زیور طبع آراست. اشعار طایی پر از آیات و احادیث و اشارات مذهبی است. شایسته است اداره فرهنگ و ارشاد شمیران از استاد طایی به عنوان شاعر آل محمد (ص) که در انجمن های ادبی مورد تایید و تحسین صاحب نظران قرار داشت از سال ها خدمات ادبی و فرهنگی این شاعر توانا و غزلسرای باذوق کشورمان که تا در قید حیات بود هرگز خود را مطرح نکرد در همین ایام عزای حسینی در حسینیه کاشانک شمیران (زادگاه آن مرحوم) مراسم تقدیر و بزرگداشت به عمل آورد.

یکی از ویژگیهای شعر طایی به کار بردن مضامین تازه و استفادۀ فراوان از صنایع بدیعی مانند تشبیه، ارسال‌المثل و استعاره است. او در قالبهای مختلف ازجمله غزل، قصیده، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند و مسمط طبع‌آزمایی می‌کرد (سادات، ۱ / ۱۵- ۱۹؛ برقعی، ۴ / ۲۳۸۰؛ رجوی، ۲ / ۷). غزلیات طایی حاوی نکات اخلاقی و تربیتی است. او در غزل از سبک هندی و اشعار صائب تبریزی تأثیر بسیار گرفته است و توسط بسیاری از شعرا لقب صائب ثانی را گرفته بود.وی که تخلّص شعری خود (طایی) را از نام خانوادگی برگفته به سبک کلاسیک شعر می‌سرود. در انواع شعر از غزل، قصیده، مسمطات، مثنوی و رباعی توانایی و مهارت از خود نشان داده است.

از این شاعر شمیرانی ۳ مجموعه به جا مانده است: کلیات غزلیات، کلیات قصاید و خاطرات یک شب.

در ابتدای آنها استاد سید حسن سادات ناصری زندگینامه ی مرتضی طایی شمیرانی را ارائه کرده اند.به گفتۀ سادات ناصری: «در کلام طایی، مانند بسیاری از شاعران سبک هندی، شعر خوب را در تک‌بیتهای کم‌نظیرش باید جست» (۱ / ۱۶؛ نیز نک‍ : رجوی، همانجا). مضمون قصاید طایی بیشتر توحید، مواعظ، مناقب و مراثی اهل بیت و اجتماعات و اخوانیات و تمثیلات و یادواره‌ها ست.همچنین ایشان در این مقدمه درباب افکار، اشعار، مضامین، قالب ها و پیرنگ و ساختار ابیات و اشعار طایی سخن گفته اند. مضمون اصلی اشعار طایی شمیرانی، مدح و نعت بزرگان دین و اشعار اعتقادی و مذهبی است.

1- کلیات غزلیات: در سال 1365 توسط انتشارات ما در تهران به چاپ رسید و استاد سید حسن سادات ناصری مقدمه ای بر این دیوان نگاشته اند.

2- کلیات قصاید: این کتاب با مقدمه ی استاد دکتر سید حسن سادات ناصری در سال 1366 توسط انتشارات ما در تبریز به چاپ رسیده است.

3- خاطرات یک شب:که بر محور سروده ها، گفتار و نوشتار مراسم بزرگداشت شاعر در آبان 1367 قرار گرفته است. شاعر در این مجلد به منظور ارج شناسی و پاسداشت الطاف اساتید و اندیشمندان، این صحیفه ها و پاسخ خویش را در قالب یک مجموعه به چاپ رسانده است. این کتاب که با مقدمه غلام رضا واحدی در خصوص آثار طائی آغاز می شود، در سال 1368 توسط تالار کتاب منتشر شد.

اشعار

(دشمن خانگی از گرگ، خطرناکتر است)

تا دم مرگ ، ستمکار پی اجحاف است

تا روان قطره‌ای از سیل بوَد ناصاف است

شعله را از خس و از خار شود رعنا قد

تا ضعیف است به جا کار قوی اجحاف است

دشمن خانگی از گرگ ، خطرناک تر است

چشم یعقوب سفید از ستم اخلاف است

فکنندش ز دهان ، پسته اگر تلخ بوَد

ارزشی نیست بدان گفته که متنش لاف است

یاوه گو را ز سخنور نبوَد فرق امروز

نیست معلوم، که زرباف و که گونی باف است؟

پیشه کن لطف به مردم ، نروی تا که ز یاد

کآنچه از خاطر مردم ، نرود الطاف است

عمر شیرین بوَد افسوس که پیری دارد

چون که بر آخر خُم باده رسد ناصاف است

(طایی) از باده مگو گر به دلت نیست غمی

ناز صیقل مکش ار آینه ات ، شفّاف است

مرتضى طایی شمیرانی

(آفتاب عزت)

آفتاب عزّت از عرش جلال آمد پدید

روز عید شادمانى را هلال آمد پدید

آفتابِ فضل، تابان گشت از کوه شکوه

ظلمت شب‌هاى هجران را وصال آمد پدید

روز، روزِ شادى و وقت نشاط آمد از آنک

بهترین ِ روزهاى ماه و سال آمد پدید

اخترى گردید از برج ولایت جلوه گر

کز جمالش آیتى فرخنده فال آمد پدید

آسمان علم را ، تابنده ماه آمد عیان

بوستان شرع را خرم نهال آمد پدید

در سپهر عزّ و شوکت آفتاب آمد فراز

بر هماى دین و دانش پرّ و بال آمد پدید

دشمنان را مایه ی درد و الم شد آشکار

دوستان را دافع رنج و ملال آمد پدید

اى مسلمان! دیده‌ات روشن که از لطف خدا

هادى الامّه ، شه احمد خصال آمد پدید

عشق و دل را موجبات اتّحاد آمد عیان

جان و تن را موجبات اتّصال آمد پدید

رکن دین، بحر سخا، غیث کرم، غوث امم

نور حق، شمس الضحى، فضل الکمال آمد پدید

عالمى فضل و تعالى، قلزمى علم و کمال

بر سریر جاه و اورنگ جلال آمد پدید

شوکت و جاه و سعادت را محیط، آمد عیان

حکمت و علم و فضیلت را جمال آمد پدید

جلوه ی دیگر به خود بگرفت عالم بهر آنک

بر رخ زیباى خلقت ، خطّ و خال آمد پدید

هرچه خواهى از خدا (طایى) بخواه امروز چون

بهر حاجت خواستن نیکو محال آمد پدید

منابع

• برقعی، محمدباقر، سخنوران نامی معاصر ایران، تهران، ۱۳۷۳ ش؛ رجوی، کاظم، مقدمه بر دیوان طایی شمیرانی، تهران، ۱۳۵۳ ش؛ سادات ناصری، حسن، مقدمه بر دیوان (غزلیات) طایی شمیرانی، تهران، ۱۳۶۵ ش.